Ավագ Երեքշաբթի, Տասը կույսերի հիշատակության օր

Ավագ Երեքշաբթին, պատկերն է արարչության երրորդ օրվա, երբ Աստված երկրի վրա դալար բույսեր և պտղատու ծառեր աճեցրեց: Այս օրը նաև երրորդ ժամանակաշրջանի խորհուրդն ունի, երբ ջրհեղեղը ողողեց ամբողջ աշխարհը, և Աստված մարդկանց լեզուները խառնելով՝ նրանց տարածեց աշխարհով մեկ (Ծննդոց 7:11):

Ավագ Երեքշաբթի օրը մարդկության Արարիչը, մարդու կերպարանքով զգեստավորված, նստեց Ձիթենյաց լեռան վրա, որն օրինակն է վերին արքայության, և Իր աշակերտներին պատմեց Իր չարչարանքների, տաճարի ավերման, աշխարհի վախճանի, նեռի գալստյան, գործվելիք պղծությունների և Իր երկրորդ՝ հրաշափառ գալստյան մասին: Վերջում այս ամենն ամփոփեց «Տասը կույսերի» առակով (Մատթեոս 25:1-13), այդ պատճառով էլ առակը Ավագ Երեքշաբթի օրվա հիշատակությանն է նվիրված:

Առակում պատմվում է, որ տասը կույսեր իրենց լապտերներն առած փեսային և հարսին դիմավորելու ելան: Այս կուսերից հինգը հիմար էին, հինգը՝ իմաստուն: Հիմարներն իրենց հետ լապտերներ վերցրին, իսկ իմաստունները՝ թե՛ լապտերներ և թե՛ ամանով ձեթ: Երբ փեսան ուշացավ, տասն էլ քուն մտան: Կեսգիշերին ձայն հնչեց, թե՝ ահա փեսան գալիս է, նրան դիմավորելու ելե՛ք: Այն ժամանակ բոլոր կույսերը արթնացան և իրենց լապտերները կարգի բերեցին: Հիմարներն իմաստուններին ասացին. «Ձեր այդ յուղից տվե՛ք մեզ, որովհետև ահա մեր լապտերները հանգչում են»: Իմաստունները պատասխանեցին. «Գուցե թե՛ մեզ և ձեզ չբականացնի, ուստի գնացե՛ք վաճառողների մոտ և ձեզ համար գնեցե՛ք»: Երբ փեսան եկավ, իմաստուն կույսերի հետ հարսանյաց սրահ մտավ, իսկ հիմար կույսերը, որ գնացել էին իրենց լապտերների համար ձեթ առնելու՝ վերադառնալով հայտնվեցին փակ դռների առջև:

Այս առակի մեկնության մեջ ասվում է, որ փեսան Քրիստոսն է, իսկ հարսանյաց սրահը՝ Երկնային Արքայությունը, քանի որ այնտեղ շարունակ անտրտում ուրախություն է: Հիմար կույսերը նրանք են, ովքեր առաքինությունը չզուգակցեցին ողորմածության հետ և ոչ էլ հավատը՝ բարի գործերի: Ինչպես Սբ. Հովհան Ոսկեբերանն է գրում. «Հիմարները միայն առաքինությունը սիրեցին և մարդասիրությունը մի կողմ թողեցին, զգաստությունը սիրեցին և օտարին սիրելը մոռացան: Մինչդեռ իմաստուն էին այն հինգ կույսերը, ովքեր ունկնդրեցին կարոտյալներին, ովքեր իրենց ընկերների կարիքը իրենցը համարեցին, ովքեր արտասվեցին ուրիշների թշվառության համար, ովքեր օտարներին օթևան տվեցին իրենց հարկերում և ովքեր կարեկցության սպունգով ջնջեցին այրիների արտասուքը: Փեսայի գիշերով գալը խորհրդանշում է, որ ինչպես Քրիստոսի Սուրբ Ծնունդը և հրաշափառ Հարությունը, այնպես էլ Երկրորդ գալուստն է գիշերը լինելու: Հովհան Մայրավանեցին վառվող լապտերի խորհրդի մասին գրում է, որ իմաստուն կույսերի լապտերների մշտենջենավոր լույսը արդարների պայծառությունն է խորհրդանշում: Շարունակելով այս միտքը՝ Սբ. Հովհան Օձնեցի հայրապետը նշում է, որ վառվող լապտերները իմաստուն կույսերի լուսավոր վարքը և ողորմածությունն են ցույց տալիս, ամանով ձեթը կատարված բարի գործերն են, ուստի ամանները ձեթ լցնելը նշանակում է բարի գործեր կատարել: Աղքատներին տրված օգնությունը ձեթի նման հալվեց, լցվեց իմաստուն կույսերի ամանները, իսկ հիմար կույսերը քանի որ բարի գործեր չէին կատարել, ձեթով լի ամաններ չունեցան և Երկնքի Արքայությանը չարժանացան»:

Սբ. Հովհան Ոսկեբերանը գրում է. «Լեզվի կնիքը ձեռքն է, այսինքն՝ ինչ որ ասվում է խոսքով, պետք է հավաստվի գրով, բարեգործությամբ, որը որպես ձեթ վառվում է Երկնային Արքայություն առաջնորդող լապտերում»:

Ավագ Երեքշաբթին մի ներքին ընդհանրությամբ կապված է նախորդ օրվա հետ. ակնարկում է, որ մեր առաքինի գործերի պտուղներով հոգեպես պետք է պատրաստ լինենք Քրիստոսի երկրորդ գալստյանը, այլապես կչորանանք թզենու և Երկնքի Արքայությունից դուրս կմնանք հինգ հիմար կույսերի նման:

Օրը մարդկանց պատրաստ գտնվելու հրավեր է տալիս, պատրաստ՝ իրենց հավատով, խոհերով ու գործերով, հակառակ դեպքում կհայտնվեն Երկնքի Արքայության փակ դռների առջև և կլսեն Աստծո մերժումը. «Ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, որ ձեզ չեմ ճանաչում» (Մատթեոս 25:12): Այդ իսկ պատճառով Տերը նաև պատգամում է. «Արթո՛ւն կացեք, որովհետև չգիտեք Մարդու Որդու գալստյան ո՛չ օրը և ո՛չ ժամը» (Մատթեոս 25:13):

Հայ եկեղեցու Ավագ Երեքշաբթիի ծիսական արարողությունների շարքից է տասը կույսերին խորհրդանշող տասը մանուկների՝ Ավետարանի ընթերցմամբ Սբ. խորանի առջև կանգնելու սովորույթը՝ հինգ վառվող և հինգ հանգած մոմերով:

Կազմեց Կարինե Սուգիկյանը

Ավետումն Սուրբ Աստվածածնի

Ավետումը քրիստոնեական տոն է, որը նվիրված է ավետարանական պատմությանը, երբ Գաբրիել հրեշտակապետն այցելում է Սուրբ կույս Մարիամին և հայտնում մարդկության փրկության ավետիսը, որ Նրանից ծնվելու է Աստծու Որդին՝ մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսը: Ավետման մասին մանրամասնորեն նկարագրել է Ղուկաս Ավետարանիչը. «Վեցերորդ ամսին Գաբրիելհրեշտակը Աստծու կողմից ուղարկվեց Գալիլիայիմի քաղաքը, որի անունը Նազարեթ էր, մի կույսիմոտ, որ նշանված էր Հովսեփ անունով մի մարդուհետ՝ Դավթի տնից։ Եվ այդ կույսի անունըՄարիամ էր։ Եվ հրեշտակը, գալով նրա մոտ, ասաց. «Ուրախացի՛ր, ո՛վ շնորհընկալ, Տերը քեզհետ է»։ Իսկ նա այս խոսքերի վրա խռովվեց ևմտքում խորհում էր, թե ինչ բան էր այս ողջույնը։Եվ հրեշտակը նրան ասաց. «Մի՛ վախեցիր, Մարիա՛մ, որովհետև Աստծուց դու շնորհ գտար։Եվ ահա՛ դու կհղիանաս և կծնես մի որդի ու նրա անունը Հիսուս կդնես։ Նա մեծ կլինի ևԲարձրյալի որդի կկոչվի։ Եվ Տեր Աստված նրան կտա նրա հոր՝ Դավթի աթոռը, և նահավիտյան կթագավորի Հակոբի տան վրա, ու նրա թագավորությունը վախճան չի ունենա»: Իսկ Մարիամը հրեշտակին ասաց. «Ինչպե՞ս այդ կպատահի ինձ, քանի որ ես տղամարդ չեմճանաչում»։ Հրեշտակը պատասխանեց և նրան ասաց. «Սուրբ Հոգին կգա քո վրա, ևԲարձրյալի զորությունը հովանի կլինի քեզ, որովհետև նա, որ քեզնից է ծնվելու, սուրբ է ևԱստծու որդի կկոչվի։ Եվ ահա քո ազգական Եղիսաբեթը. նա ևս հղի է իր ծերության մէջ, ևայս՝ հղիության վեցերորդ ամիսն է նրա, որ ամուլ էր կոչված. որովհետև Աստծու համարանկարելի բան չկա»։ Եվ Մարիամն ասաց. «Ահավասի՛կ ես մնում եմ Տիրոջ աղախինը, թողքո խոսքի համաձայն լինի ինձ» (Ղուկ. 1:26-38):

Այս ավետիսի մասին Քրիստոսի ծնունդից ավելի քան 700 տարի առաջ մարգարեացել էր սբ. Եսային. «Ահա կույսը պիտի հղիանա ու որդի ծնի, և նրա անունը պիտի լինի Էմմանուել» (Ես 7:14): Այս մարգարեությունից հետո դարեր շարունակ մարդիկ ապրում էին Փրկչի՝ Էմմանուելի (նշանակում է «Տերը մեզ հետ է»), աշխարհ գալու սպասումով, ինչը հրաշափառ կերպով պիտի տեղի ունենար անարատ Սուրբ Կույսի մայրանալու միջոցով:

Եկեղեցական ավանդության համաձայն՝ Սուրբ Կույս Մարիամի ծնողները բարեպաշտ և աստվածավախ անձինք էին և նախքան Մարիամի ծնվելը ուխտել էին աղջկան ընծայել Տաճարին, ուստի երեք տարեկանից սկսած մինչև չափահասություն (14 տարեկան), Նա հանձնվել էր նվիրյալ այրերի խնամքին, կրթվել, դաստիարակվել և ծառայել էր Տաճարում: Վերադառնալով հայրական տուն՝ Նազարեթ, որոշ ժամանակ անց նշանվել էր Հովսեփի հետ:

Սակայն Աստծո նախախնամությամբ Նրան վիճակված էր անարատ հղությամբ իր արգանդում կրել Աստվածորդուն և դառնալ մեր Փրկիչ՝ Տեր Հիսուս Քրիստոսի Մայրը:

Ըստ մի շարք աստվածաբանների՝ Գաբրիել հրեշտակապետի «Ուրախացի՛ր, ո՛վշնորհընկալ» խոսքերն առաջին բարի լուրն էին, ուղղված մարդկությանը, որով ազդարարվեց ադամական մեղսագործությունից փրկության ուղին: Եթե Եվան անիծվեց և դատապարտվեց ցավերով ծննդաբերելու, ապա Սուրբ Մարիամին հրեշտակապետն ասում է «Ուրախացի՛ր». որդեծնությունը վերափոխվում է Աստծու կողմից շնորհվող մեծագույն պարգևի:

Հրեշտակապետի խոսքերում տեսնելով Աստծո կամքը, Սուրբ Կույսն արտաբերում է «Ահավասի՛կ ես մնում եմ Տիրոջ աղախինը, թող քո խոսքի համաձայն լինի ինձ» նշանակալից խոսքերը, ինչն արտահայտում է Աստվածամոր անսահման հավատը, վստահությունն ու խոնարհությունն Աստծո հանդեպ: Համարվում է, որ հենց այդ պահին էլ կատարվել է անարատ հղիությունը: Դա կատարվեց ոչ միայն Հայր Աստծո նախախանմությամբ և Սուրբ Հոգու ներգործությամբ, այլև Սուրբ Կույսի հավատի և կամքի շնորհիվ:

Սուրբ Կույսի միջոցով աշխարհ եկավ Շնորհը և Լույսը, Փրկությունն ու Կյանքը՝ Հիսուս Քրիստոս:

Ավետարանում այդքան էլ շատ չեն պատմությունները Մարիամ Աստվածածնի մասին, բայց բոլոր այդ դրվագներում Նա հանդես է գալիս՝ որպես անմնացորդ սիրող, հոգատար և նվիրված մայր: Մանուկ Հիսուսին խնամելով, սնելով և դաստիարակելով հասցնում է հասունության տարիքին: Հետագայում էլ միշտ Նրա կողքին էր թե՛ Կանայի հարսանիքում, թե՛ Երուսաղեմ ուխտի գնալու ժամանակ և թե՛ Գողգոթայում: Մարիամը հավատում էր Իր Որդու առաքելությանը: Հենց այդ հավատն օգնեց Նրան դիմանալ Իր միակ Զավակի խաչելությանը, և Նա տեսավ Նրան հարուցյալ: Մարիամն ականատես եղավ, թե ինչպես ծաղկեց Աստծո Եկեղեցին, ինչպես Սուրբ Հոգին իջավ մարդկանց վրա, ինչպես մկրտվեցին հազարավոր մարդիկ:

Սուրբ Կույսն, իր հեզությամբ և խոնարհությամբ, կատարյալ կնոջ և մոր տիպար է հանդիսանում:

Մայրությունը Աստծո յուրահատուկ շնորհն է՝ տրված կնոջը, որով նա կարծես մոտենում է Արարչին, կարողանում է առավել խորը զգալ և գիտակցել լույս աշխարհ եկած երեխայի նկատմամբ տածվող ողջ պատասխանատվությունը: Երեխաների հանդեպ դրսևորվող մայրական սերը, խնամքը, հոգատարությունը, նրանց դաստիարակումը կնոջն օժտում են յուրահատուկ գեղեցկությամբ ու հմայքով:

Աստվածաշնչում ասված չէ, որ յուրաքանչյուր կին պետք է մայրանա, սակայն ամեն կին, ով արժանանում է այդ օրհնությանը, պետք է դրան վերաբերի կատարյալ պատասխանատվությամբ և լրջությամբ: Մայրությունը չի սահմանափակվում միայն ծննդաբերելով և մանուկ հասակում սնելով ու այլ խնամատարությամբ: Մայրը կարևորագույն դեր է կատարում զավակի ամբողջ կյանքի ընթացքում՝ լինի նա երեխա, դեռահաս, թե հասուն ու կայացած մարդ:

Պողոս առաքյալի՝ Տիտոսին ուղղված թղթում մատնանշվում է երիտասարդ կանանց ունեցած դերի կարևորությունը՝ հորդորելով, է «որ խրատեն դեռատի կանանց՝ սիրելուիրենց մարդկանց, լինելու որդեսեր, խոհեմ, մաքրակենցաղ, տնարար, բարեգործ, հնազանդիրենց մարդկանց, որպեսզի Աստծու խոսքը եւ վարդապետությունը չանարգվի է» (Տիտ 2:4-5): Քրիտոնյա կնոջ խնդիրն է, ոչ թե տուրք տալ աշխարհին, այլ ապավինել Աստծուն, քանի որ հենց Նա է կնոջն օժտել մայրանալու հրաշալի շնորհով, որը նա կարող է լիակատար իրականացնել միայն այն դեպքում, եթե սիրի ամուսնուն, սիրի երեխաներին, լինի հոգատար և բարեպաշտ տնտեսուհի իր տանը:

Հայ Առաքելական Եկեղեցին հնուց ի վեր Սուրբ Ավետման տոնը նշել է ապրիլի 7-ին: Աստվածաշունչը չի հայտնում Ավետման ստույգ օրը, սակայն, քանի որ, ըստ Եկեղեցական Սրբազան Ավանդության, Հիսուսը մարմնապես ծնվել է Մարիամ Կույսից հունվարի 6-ին, ապա այդ օրվանից ետ հաշվելով հղիության համար նախատեսված 9 ամիս ժամանակահատվածը (275 օր)` Ավետման տոնը ստացվում է ապրիլի 7-ին: 1995 թ.-ից ՀՀ Ազգային ժողովի որոշմամբ ապրիլի 7-ը ամրագրվեց նաև ազգային տոնացույցի մեջ՝ որպես Մայրության և գեղեցկության օր:

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի բարձր տնօրինությամբ Սուրբ Ավետման տոնը հռչակվել է մայրության օրհնության օր: Այդ օրը Հայաստանի բոլոր եկեղեցիներում մատուցվում է Ս. Պատարագ, որի ավարտին կատարվում է մայրության բերկրանքին սպասող կանանց օրհնության հատուկ կարգ, որպեսզի Աստվածամոր բարեխոսությամբ օրհնվեն հայոց ընտանիքները՝ հավատարիմ մնալով եկեղեցու սուրբ ավանդությանն ու դավանանքին:

Գևորգ սրկ. Համբարձումյան