Առաքինություններ

Ի՞նչ է առաքինությունը` մարդկային կենսակե՞րպ, մտածելակե՞րպ, Աստծուց տրված շնո՞րհ:

«Առաքինություն» ընդհանուր հասկացության տակ նկատի ունենք այն արարքները, որոնք համապատասխան են բարոյական բարձր չափանիշներին, և այդ արարքները, վարմունքները կոչվում են առաքինություններ: Առաքինությունը, քանի որ իբրև ընդհանուր հասկացություն ենթադրում է առաքինությունների ամբողջականություն, առաքինի վարմունքների ընդհանրացում, չենք կարող բնութագրել որպես կենսակերպ: Կենսակերպ նշանակում է կյանքի, ապրելու ձև. գրաբարում «կեանք» բառը հայցական հոլովում դառնում է «կեանս», և այս ձևից բառակազմություններում հանդես գալիս սղված «ա» տառով, «կենս» ձևով, որով և «կենսակերպ» նշանակում է կյանքի կերպ: Առաքինություններն աստվածահաճո վարմունքներ են, և կյանքի կերպի հետ կապելով` կարող ենք ասել, որ կենսակերպ է առաքինություններով ապրելը:

Քրիստոս ցույց տվեց, որ մեղքն սկսվում է ոչ թե արտաքին գործողություններով, այլ դեռևս մարդկային ներաշխարհում մտքից սկզբնավորումով: Նմանապես և բարի վարմունքները, առաքինություններն սկսվում են մտքից, որով և դրանք առնչություն ունեն մտածելակերպի հետ: Առաքինություններ գործելու կարողությունը նաև աստվածային շնորհի զորակցությամբ է ձեռք բերվում: Սխալ կլինի ասելը, թե հավատացյալներին տրվող աստվածային շնորհից հեռու գտնվողներն առաքինություններ չեն գործում, սակայն միայն աստվածային շնորհի գործակցությունն է կատարյալ դարձնում առաքինությունը:

Եկեղեցու սպասավորներից հաճախ ենք լսում. «Աստծուն ճանաչելով և սիրելով է հնարավոր առաքինի գործեր կատարել»: Ուրեմն, կարելի՞ է ենթադրել, որ առաքինի են լինում հիմնականում քրիստոնյաները, հավատացյալները:

Ճիշտ չէ պնդել, որ ոչ քրիստոնյաները, անհավատներն առաքինություններ չունեն, առաքինի գործեր չեն կատարում: Առաքինի, բարոյական լինում են նաև անհավատները, աթեիստները: Քրիստոնյաների կողմից կատարվող առաքինությունները նույնությամբ կարող են կատարվել նաև անհավատների կողմից: Սակայն հավատքն է, որ կատարյալ է դարձնում առաքինությունը: Անհավատի պարագայում նրա առաքինության մեջ ինքնանպատակ քայլ կա` իր համար նաև հաստատելու բարոյականության, առաքինության սկզբունքով ապրելու իր որպիսությունը: Սրանից այն կողմ անցնելու կարողություն անհավատը չունի: Մինչդեռ հավատացյալը բարիքներ գործում է Աստծուն հաճոյանալու համար, ինչպես որ երեխաների կամ ծնողների հանդեպ բարիք ենք գործում նրանց հաճույք և ուրախություն պատճառելու, ոչ թե մեր բարոյական բարձր կարգավիճակում ինքնազգացողության հաստատման համար:

Անհավատի բարի վարմունքը մնում է մարդկային հարաբերությունների շրջագծում, հավատացյալի առաքինությունը նաև ելնում է այդ շրջագծից և բարձրանում դեպի Աստված` մեր սիրելի Հայրը, կյանքի Արարիչը: Առաքյալն ասում է, որ մենք Աստծո ժողովուրդ ենք, որպեսզի մեր առաքինությունները նվիրենք Նրան, ով մեզ խավարից կանչեց Իր սքանչելի լույսին (Ա Պետ. 2.9): Աթեիստը բարոյական կյանքով է ապրում և առաքինություններ գործում հանուն բարիքի, որն իրեն բարի համբավ ու պատիվ է բերում: Այստեղ գործունեության արդյունքը հանգչում է մարդու վրա: Սակայն քրիստոնյայի նպատակն իր պատիվը կամ փառքը չէ, այլ իր կյանքով Աստծուն փառավորելը, ինչպես առաքյալն է ասում. «Փառավորեցե՛ք Աստծուն ձեր մարմինների մէջ (Ա Կորնթ. 6.20), «ամեն ինչ արե՛ք Աստծու փառքի համար» (Ա Կորնթ. 10.31):

Աստծո հանդեպ սերը վերացնում է առաքինության մեջ ինքնանպատակ ընթացքը և բերում ջերմությունը Երկնավոր Հորը հաճելի լինելու: Իսկ առանց հավատի, ինչպես ասում է առաքյալը, անհնար է հաճելի լինել Աստծուն, քանի որ նա, ով մոտենում է Աստծուն, պետք է հավատա, որ Աստված կա և վարձահատույց է լինում նրանց, ովքեր փնտրում են Իրեն (Եբր. 11.6):

Այսօր գրեթե ամեն քայլափոխի մենք բախվում ենք քրիստոնեությունից տարբեր այլ «ճշմարտության», այլ օրենքների, որոնց շրջանցելը կամ որոնց միջով անցնելը երբեմն դժվար է, և կարծես թե պարտադրանք է լինում ենթարկվելու, հարմարվելու այդ ամենին: Մինչդեռ Աստված մարդուց պահանջում է ապրել առաքինի և անբասիր վարքով: Ինչպե՞ս դիմակայել այդ փորձություններին և միևնույն ժամանակ ապրել առաքինության բանաձևով:

Շատ կցանկանայի ասել, որ մենք ապրում ենք առաքինի ու քրիստոնեական միջավայրում: Բայց, դժբախտաբար, իրականությունն այլ է: Մեր այսօրվա իրականությունն իրենից ներկայացնում է քրիստոնեահեթանոսական մի խառնուրդ, որում լի են գայթակղություններն ու փորձությունները, հոգևոր կյանքի սպառնալիքները: Հեռուստատեսությամբ, փողոցի տեսարաններով, համացանցով, մարդկանց մերկություն ու անառակություններ ցուցադրող և այդպիսի մեղսալի կյանքը քարոզող ու գովազդող, ինչպես նաև արյունալի տեսարաններ ներկայացնող ֆիլմերով այսօր մեր կյանքը հեղեղված է գայթակղություններով, քրիստոնեական, բարեպաշտական կյանքից շեղող վտանգներով: Այդ վտանգները հարվածում և վնասում են հատկապես երեխաներին, որոնց պաշտպանելու համար բավարար միջոցներ ձեռք չեն առնվում: Երկրի օրենքները նախանձախնդիր չեն քրիստոնեական բարոյականության ամրապնդման, այլ պետական-հասարակական կյանքի կազմակերպման ու կարգավորման: Այս պայմաններում քրիստոնյայի վիճակն իրապես բարդանում է, քանզի քրիստոնեական վաղ շրջանում քրիստոնյաների հանդեպ ֆիզիկական հալածանքներն այսօր փոխարինվել են հոգեմտավոր հալածանքներով, որոնք հաճախ նույնքան կործանարար են: Կարո՞ղ է արդյոք անկյալ քրիստոնյան ներկա իրավիճակը բերի որպես արդարացում քրիստոնեական արժեքներից, Աստծուց իր հեռացման և հավատքի, հոգևորի հանդեպ նկատվող իներտության ու պասիվության: Ղովտի պատմությունը Հին Կտակարանից ասում է, որ ո՛չ: Ղովտն իր ընտանիքով ապրում էր մեղսագործություններով լի, նույնասեռականությամբ, անբարոյականություններով պղծված Սոդոմ քաղաքում, սակայն իր ընտանիքով անգամ այդպիսի պայմաններում պահել էր Աստծո և Նրա խոսքի հանդեպ հավատարմությունն ու նախանձախնդրությունը (Ծննդ. 19.1-3,6, 14, 16):

Արդի աշխարհի փորձություններին, գայթակղություններին դիմակայելու համար հարկ է շարունակել ապրել հավատքով, աղոթքով, պահեցողությամբ: Խոսքն ամենևին էլ այն մասին չէ, որ պետք է ճգնակեցությամբ զբաղվենք, թողնենք մեր առօրյան և ճգնավորներ դառնանք: Դրա համար առանձին մարդիկ իրենց հատուկ կոչումն ունեն: Սակայն մենք չպետք է մոռանանք, որ հավատքի ջերմությունը կենդանի է մնում սիրո և աստվածպաշտության զորությամբ, և մեր մտադրություններում ու ներաշխարհում միշտ առաջին տեղում պիտի լինեն բարձր արժեքները, և սրանցից վեր` Աստված: Այս կարգավորությունը մեծապես կօգնի` հաղթահարելու փորձությունները և ամուր պահելու քրիստոնեական կյանքով ապրելու վճռականությունը:

Ինչու՞ է սերը համարվում առաքինությունների աղբյուր:

Պողոս առաքյալն ասում է, որ անգամ հզոր հավատքն առանց սիրո ոչինչ է (Ա Կորնթ. 13.1-3): Նրա ուսուցումով հավատի, հույսի և սիրո համեմատության մեջ սրանցից մեծագույնը սերն է: Սերը բոլոր առաքինություններից համարվում է մեծագույնը, բայց այն նաև կարելի է համարել առաքինությունների աղբյուր, որովհետև առաքինությունները գործվում են սիրով: Հին Կտակարանի բազում պատվիրանները Նոր Կտակարանում Քրիստոս ամփոփեց ընդամենը մեկ պատվիրանի մեջ` սիրեցեք միմյանց: Մերձավորների հանդեպ սիրուն Քրիստոս ավելացրեց նաև թշնամիների հանդեպ սերը, որպեսզի մարդու սիրո ամբողջական արտահայտումը կատարյալ լինի: «Սերն է օրենքի լրումը»,- ասում է առաքյալը (Հռ. 13.10): Այսինքն` սիրո դրսևորումով արդեն իսկ կատարվում են բոլոր պատվիրանները, աստվածադիր օրենքները:

Սերն ավելի մեծ է հավատից ու հույսից, որովհետև սրանք վերանալու են, իսկ սերը մնալու է: «Բայց արդ, մնում են հավատ, հույս, սեր. սրանք` երեքը. և սրանցից մեծագույնը սերն է» (Ա Կորնթ. 13.13): Հավիտենության մեջ հավատքն իր տեղը զիջելու է տեսությանը, իսկ հույսը` տիրապետությանը, քանզի ինչին որ հավատում ենք, արդեն տեսնելու ենք, իսկ ակնհայտ իրողությունը հավատի կարիք չի զգում: Ինչի հանդեպ որ հույս ենք տածում, այն ստանալու ենք, իսկ հույսը դադարում է հուսացվածի տիրապետությամբ: Միայն սերն է, որ մնալու է, և սիրով է, որ շարունակելու ենք միանալ Աստծուն, Ում մասին Սուրբ Գիրքն ասում է. «Աստված սեր է» (Ա Հովհ. 4.8, 16):

Ներելու կարողություն ունենալը և՞ս առաքինության նշան է: Ներելը սիրո առկայության նշա՞ն է:

Եթե առաքինությունը սահմանում ենք որպես բարոյական բարձր չափանիշներին համապատասխան վարմունք, ուրեմն, ներելը ևս առաքինություն է: Ներելը նաև քրիստոսանմանության լավագույն ճանապարհներից է, որովհետև Քրիստոս ներեց մարդկանց մեղքերը, այդ մեղքերն Իր վրա վերցրեց և չարչարանք կրեց ողջ մարդկության փոխարեն:

Ներելը սիրո արտահայտության նշան է: Ինչի՞ համար ենք մենք ներում: Ներում ենք, որովհետև այս կամ այն չափով սիրում ենք նրան, ով մեր դեմ մեղք է գործել, սակայն ներում ենք նաև, որպեսզի մեղքն արգելք չլինի այդ անձի հետ հարաբերությունների վերացման կամ թշնամության հաստատման: Քրիստոս ներեց անգամ Իրեն խաչողներին (Ղուկ. 23.34)` սովորեցնելով, որ կարելի է ներել` անգամ խաչված լինելով: Ներման բացակայությունը մարդու մեջ առաջացնում է ժխտական զգացումներ` քեն, վրեժխնդրություն, բարկություն, որոնք ավելի ծանր մեղքեր կարող են բերել: Մինչդեռ ներելը մարդուն հեռու է պահում մեղքերից, նրան նմանեցնում Քրիստոսին և օգնում մեղանչած մարդկանց ևս դարձնել ավելի լավ ու առաքինի:

Ձեր կարծիքով ի՞նչ առաքինություններ են պակասում ժամանակակից մարդուն և հատկապես հայ մարդուն:

Ժամանակակից մարդուն ու նաև հայ մարդուն պակասող առաքինություններից է ողորմությունը: Չնայած, կարելի է ասել, որ այս առաքինությունը հավանաբար միշտ էլ պակասել է մարդկության կյանքում: Դեռևս Հին Կտակարանում Աստված մարգարեի միջոցով ասում է. «Ողորմություն եմ կամենում և ոչ` զոհ» (Օսեե 6.6): Այս բառերը Նոր Կտակարանում կրկնում է նաև Քրիստոս (Մատթ. 9.13, 12.7): Ողորմության պակասն է, որ աշխարհն այսօր կանգնեցրել է ճգնաժամի, աղքատության, դժվարությունների առաջ: Ոմանք ասում են, որ դրա մեղավորը ներկա կապիտալիստական հասարակարգն է, որը հնարավորություն է տալիս ձեռներեցության հմտությունը կամ ճարպկությունն ունեցող մարդկանց ունեցվածք կուտակել և այն պահել իրենց պահեստներում: Այդ ունեցվածքի պահպանումն է, որ վնասում է աշխարհին, մինչդեռ դրա տարածումը կարող էր շատ ցավեր դարմանել: Այս կարծիքի մեջ ճշմարտության բաժին կա, քանի որ այսօր ամբողջ աշխարհի հարստության ութսուն տոկոսը գտնվում է ողջ մարդկության քսան տոկոսի ձեռքում, և նրանք տնօրինում են իրենց մոտ կուտակված աշխարհի այդ հարստությունը` ըստ իրենց անձնական հաճույքների կամ հայեցողության: Սակայն կապիտալիզմի ջատագովներից մեկն ասում է, որ այս հասարակարգը ստեղծված կացության մեջ որևէ մեղք չունի. այն լավագույնս կատարում է իր առաքելությունը արտադրության, աշխատանքի կազմակերպմամբ, դրանց արդյունքների ապահովմամբ: Տնտեսական համակարգը որևէ կապ չունի բարոյականության հետ, իսկ ագահությունը, նյութականն ամենից ավելի արժևորելը մարդկանց մոլորություններն են, որոնցից Եկեղեցին պետք է իր քարոզներով հեռու պահեր և հորդորեր առավել շատ ողորմության գործեր կատարելու: Ուրեմն, ներկա իրավիճակը ոչ թե կապիտալիզմի մեղավորությունն է, այլ Եկեղեցու առաքելության ձախողման հետևանք է, որը չի կարողացել ողորմության, մարդասիրության, աջակցության հորդորները ցանկալի չափով հասցնել մարդկանց:

Գուցե և Եկեղեցին պատասխանատվության իր մեծ բաժինն ունի ներկա անցանկալի իրողությունների առնչությամբ: Սակայն մարդիկ անգամ ողորմության, նյութական շռայլություններից հեռու մնալու շարունակական խրատների պարագայում կարող են ականջալուր չլինել և անգամ մեծապես վնասել խրատողներին: Սուրբ Հովհան Ոսկեբերանի օրինակը ցույց է տալիս, թե ինչ կարող է լինել, երբ երկրի ազդեցիկ դեմքերին բացեիբաց մեղադրում են և հորդորում հարստությամբ չտարվել, այլ ողորմության գործեր անել: Հովհան Ոսկեբերանի հորդորները նրա դեմ լարեցին Արկադիոս կայսերը և հատկապես Եվդոքսիա թագուհուն: Ի վերջո, սրբին հալածեցին և աքսորեցին: Աքսորավայր գնալու ճանապարհին Սուրբ Հովհան Ոսկեբերանը եղավ Հայաստանում և աքսորողների ծաղրի, հալածանքների տակ ճանապարհին կնքեց իր մահկանացուն` ասելով իր հայտնի խոսքերը. «Փառք Քեզ Աստված, փառք Քեզ, ամեն ինչի համար փառք Քեզ»: Սուրբ Հովհան Ոսկեբերանի այս փառաբանությունն ամեն օր կրկնվում է ժամերգությունների ընթացքում, այն անբաժան մաս է կազմում ժամերգության մաղթանքի: Այս սրբի օրինակը ոչ թե պետք է վախեցնի հոգևորականներին լռելու երկրի ազդեցիկների ու հարուստների առջև, այլ նմանվելու նրան առաքինությունների հորդորով` ուղղված բոլոր մարդկանց` և՛ ունևորներին, և՛ կարիքավորներին:

Գաղտնիք չէ, որ մեր երկրի շատ ազդեցիկ մարդիկ, պետական պաշտոնյաներ, պատգամավորներ մեծահարուստ կամ մեծահարուստ ընտանիքների մարդիկ են: Սիրով պետք է նրանց քաջալերել, որպեսզի կատարեն կամ շարունակեն կատարել ողորմության գործեր` ողորմության մեջ ժլատություն չանելով, որովհետև հարյուրին կամ հազարին օգնելու կարողություն ունեցողի կողմից ընդամենը մեկին կամ տասին օգնելը ժլատություն է: Հարուստ լինելը մեղք չէ, Աբրահամը ևս հարուստ էր, Հոբ Երանելին ևս հարուստ էր, փարավոնի խորհրդական դարձած Հովսեփը ևս հարուստ էր, Քրիստոսի հետևորդ և Տիրոջ գերեզմանի քարանձավը գնած Հովսեփ Արիմաթացին ևս հարուստ էր: Աստված ոմանց տալիս է հարստություն ունենալու հաջողություն` նրանց բարի լինելու համար, ոմանց էլ, ովքեր չար կամ անհավատ են, հնարավորություն է տալիս հարստություն կուտակելու, որպեսզի դատաստանի օրը, երբ նրանք դատապարտվեն, չասեն Աստծուն, թե` ինձ ի՞նչ էիր տվել, որ Քեզ հավատայի կամ սիրեի: Ամեն դեպքում նկատի ունենալով ողորմության առաքինության պակասն աշխարհում` պետք է ավելի բարձր հնչի Եկեղեցու քարոզը` ողորմության գործեր անելու, իսկ ողորմություն անողներին հիշեցվի Քրիստոսի հորդորը. «Զգու՛յշ եղեք, որ ձեր ողորմությունը մարդկանց առջև չանեք, որպես թե այն լիներ ի ցույց նրանց. այլապես վարձ չեք ընդունի ձեր Հորից, որ երկնքում է: Այլ երբ ողորմություն անես, փող մի՛ հնչեցրու քո առջև, ինչպես անում են կեղծավորները ժողովարաններում և հրապարակներում, որպեսզի փառավորվեն մարդկանցից: Ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, ա՛յդ իսկ է նրանց վարձը: Այլ երբ դու ողորմություն անես, թող քո ձախ ձեռքը չիմանա, թե ինչ է անում քո աջը, որպեսզի քո ողորմությունը ծածուկ լինի, և քո Հայրը, որ տեսնում է, ինչ որ ծածուկ է, կհատուցի քեզ հայտնապես» (Մատթ. 6.1-4):

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան