Աշխարհիկ դատողականությունը տանջում է մարդուն

- Հա՛յր, զգում եմ, որ սիրտս քարի պես կարծր է: Ի՞նչ անեմ խստասրտությանս հետ:

- Դու ոչ թե խստասրտություն ունես, այլ «գլխասրտություն»: Սիրտդ ամբողջությամբ գլխումդ է հավաքվել, և այժմ միայն դա է աշխատում: Բայց դու դեռ ուղղվելու հնարավորություն ունես՝ սիրտը կարող է իր տեղը վերադառնալ:

- Ինչպե՞ս:

- Ամեն օր Թեոտոկարիոնի* մեկ կանոն կարդա: Դա սիրտը աշխատեցնելու լավագույն դեղամիջոցն է: Դու սիրտ ունես, բայց դատողականությունը ծածկում է այն իրենով: Դու եվրոպական կարգերն ես պատճենել քեզ համար, եվրոպական մտածելակերպը: Փորձում ես ամեն ինչում ձևականորեն անթերի լինել: Եթե որևէ եվրոպական աշխարհիկ կազմակերպության աշխատակցուհի լինեիր, ապա բոլորի համար օրինակ կհանդիսանայիր: Ճիշտ ժամանակին աշխատանքի ես գալիս, հանձնարարված գործն անթերի ես կատարում: Դու բոլորի համար չափանիշ կլինեիր: Եթե այդ նույն հետևողականությունը հոգևոր կյանքում ցուցաբերես, ապա յոթմղոնանոց հոգևոր քայլերով առաջ կգնաս և արագ կհասնես դրախտին: Իսկ եվրոպական ոգին, իր դատողականությամբ, մարդուն ոչ թե Աստծո մոտ, այլ դեպի Լուսին է տանում: Դու քեզ այժմ այնպես ես պահում, կարծես աշխարհիկ կազմակերպությունում լինես: Սակայն հոգևոր կյանքում ամեն ինչ այլ կերպ է: Պարզություն է անհրաժեշտ: Քեզ հասարակ պահիր և վստահիր Աստծուն:

- Հա՛յր, իսկ այդ պարզությունն ինչպե՞ս ձեռք բերել:

- Պիտի գլուխդ ծակենք ու անցած-գնացած ժամանակների ուղեղ լցնենք այնտեղ: Ընկղմվիր Հայրաբանության պարզության մեջ, որպեսզի հոգևոր այն գիտությունը ճանաչես, որը հոգին վեր է բարձրացնում և վերականգնում դրա ուժերը: Այդժամ մարդն էլ չի հիվանդանա: Դատողականությունը տանջում է մարդուն: Օրինակ՝ ասում եմ. «Պետք է այսպես անել» և անում եմ, որովհետև պետք է անել: Այսինքն ի սրտե չեմ անում, այլ որովհետև դատողականությունս է այդպես հուշում: Եվ ոչ միայն դատողականությունը, այլև դաստիարակությունն է ասում. «Տեղդ պետք է ուրիշին զիջես»: Սակայն սիրտն այդպես չի ասում: Բայց եթե իմ սիրտը թրթռա և ես տեղս սիրուց մղված զիջեմ, ապա դա բոլորովին այլ հարց է: Այդ ժամանակ ես ուրախություն կզգամ:

Մեր գործողություններում մեր «ես»-ը չպետք է ներկա լինի: Չպետք է հանգստություն փնտրենք ինքներս մեզ համար: Դա խանգարում է Քրիստոսի գալուն: Պետք է ձգտել նրան, ինչը հանգստություն է պատճառում մեկ այլ մարդու: Իրական հանգստությունը ծնվում է ուրիշին հանգստություն պատճառելուց: Այդժամ Աստված հանգչում է մարդու վրա, և մարդն ինքն արդեն դադարում է մարդ լինելուց, հասնում է աստվածության: Հակառակ դեպքում միայն բանականությունն է աշխատում և ամեն ինչ մնում է մարմնական, մարդկային:

Աշխարհիկ «առողջ դատողությունը» հոգնեցնում է բանականությունը և ուժասպառ անում մարմինը՝ այն ճնշում է, սահմանափակում սիրտը, իսկ հոգևոր առողջ դատողությունը սիրտն ընդարձակում է: Եթե բանականությունը խելամտորեն է գործածվում, ապա այն կարող է խոցել սիրտն ու օգնել նրան: Եթե միտքը սրտի մեջ է գնում և դառնում նրա գործակիցը, ապա մեր յուրաքանչյուր արարք դադարում է ուղղակի խելամիտ լինելուց: Առողջ դատողությունը Աստծո պարգև է: Սակայն մենք պետք է սրբագործենք այն:

- Իսկ ես սիրտ չունեմ, Հա՛յր…

- Ունե՛ս: Բայց հենց սիրտդ ուզում է ինչ-որ բան անել, բանականությունդ դրա բերանը փակում է: Փորձիր սրտի առողջ դատողություն ձեռք բերել, հավատ ձեռք բերել, սեր:

- Իսկ ինչպե՞ս կարող եմ հասնել դրան:

- Բանականությունը կորցնելու համար ահա, թե ինչից սկսիր՝ բողոքի երթով ոտաբոբիկ անցիր Սալոնիկով: Թող մարդիկ ասեն, որ խելագարվել ես: Անուշի՛կս, դու ուզում ես ամեն ինչ մաթեմատիկական ճշգրտությամբ հաշվարկել: Դու ինչ է, աստղագե՞տ ես: Դադարի՛ր ռացիոնալ կերպով մտածել, որպեսզի կարողանաս աշխատել քեզ վրա:

- Հա՛յր, աշխարհիկ դատողականությունից ազատվելու համար ո՞ր գրքերի ընթերցանությունն ինձ կօգնի:

- Նախ և առաջ Հայրաբանություն կարդա, "История боголюбцев", "Эвергетинос"**, այսինքն ոչ թե տեսական, այլ գործնական գրքերը, որպեսզի պարզ հայրաբանական սրբության ոգուց աշխարհիկ դատողականությունը հեռանա: Իսկ [արդեն] դրանից հետո սկսիր Աբբա Իսահակ կարդալ, որպեսզի Աստծուց լուսավորված այդ հեղինակին սխալմամբ փիլիսոփայի տեղ չդնես:

* Θεοτοκάριον - Սուրբ Աստվածածնին նվիրված ժամերգությունների հավաքածու՝ կազմված երանելի Նիկոդիմոս Աթոսացու կողմից և առաջին անգամ հրատարակված 1796թ.: Վաթսուներկու ժամերգություն է պարունակում՝ գրված տարբեր ժամանակաշրջանների քսաներկու շարականագրերի կողմից:

** "История боголюбцев" - սիրիացի ճգնավորների կյանքի մասին պատմող գիրք, որ կազմվել է երանելի Թեոդորիտոս Կյուրացու կողմից: "Эвергетинос" - հայրաբանական խրատների համակարգված հավաքածու՝ չորս հատորով, կազմված բյուզանդական ժամանակաշրջանում Կոստանդնուպոլսի «Էվերգետիս» մենաստանի Պողոս անունով վանականի կողմից և առաջին անգամ հրատարակված 18-րդ դարի վերջում՝ երանելի Նիկոդիմոս Աթոսացու կողմից:

Հայր Պաիսիոս Աթոսացու «Ցավով և սիրով՝ ժամանակակից մարդու մասին» գրքից

Ռուսերենից թարգմանությունը՝ Էմիլիա Ապիցարյանի