Գրքեր

Ճակատագիր և աստվածային կամք

Ճակատագիր և նախասահմանություն

Մարդկանց միշտ էլ հուզում են ճակատագիր հասկացության հետ կապված հարցերը: Եկեղեցական հեղինակները ևս անդրադարձել են այս թեմային` հերքելով ճակատագրի առկայությունը մարդկային կյանքում և հաստատելով ազատ կամքի իրողությունը: Քրիստոնեական ուսուցումներից մեկը` նախասահմանության մասին վարդապետությունը, բավականին նման է ճակատագրի հասկացությանը, սակայն հեթանոսական հավատալիքների կամ սնոտիապաշտության ոլորտը կարող ենք անցնել` նախասահմանությունը նույնացնելով ճակատագրի հետ: Նախասահմանության մասին խոսում է Պողոս առաքյալը հռոմեացիներին ուղղված թղթում. «Նրանց, որ առաջուց գիտեր, նախասահմանեց կերպարանակից լինելու Իր Որդու պատկերին, որպեսզի Նա լինի անդրանիկը բազում եղբայրների մեջ. և որոնց որ նախասահմանել էր, նրանց էլ կանչեց. և որոնց որ կանչեց, նրանց էլ արդարացրեց. և որոնց որ արդարացրեց, նրանց էլ փառավորեց» (9.29-30): Այսինքն` Աստված ի սկզբանե արդեն նախասահմանել էր այն մարդկանց, ովքեր պիտի քրիստոնյա լինեին, և նրանց, ովքեր պիտի արդարացվեն ու փառավորվեն: Բողոքականության հիմնադիրներ Լյութերը և Կալվինը այն տեսակետն առաջ քաշեցին և հաստատեցին բողոքական վարդապետության մեջ, որ ամեն ինչ տեղի է ունենում Աստծո ծրագրի համաձայն, և մարդն իր ազատ կամքով չի կարող հակադրվել աստվածային նախասահմանված ծրագրին: Հետևաբար, ըստ բողոքականների, Աստծո նախասահմանումով քրիստոնյաներն արդեն իսկ փրկված են, քանի որ քրիստոնյաների հավատքը վկայում է, որ նրանք ընտրված են փրկության համար Աստծո ծրագրով, և փրկության համար կարևոր է հավատքը, և ոչ թե` գործերը: Կաթոլիկները, փրկության համար առավելաբար նաև գործերի կարևորությունը շեշտելով` բողոքականների վերոնշյալ վարդապետությունը նողկալի են համարում` պնդելով, որ ոչ ոք չի կարող վստահ լինել իր վերջնական փրկության արժանանալու մեջ, բացի այն դեպքից, երբ Աստված դա հայտնում է առանձնահատուկ հայտնությամբ: Որպես օրինակ բերվում է Քրիստոսի խաչելության ժամանակ աջակողմյան ավազակին տրված լուրը, թե նույն օրն իսկ դրախտում պիտի լինի (Ղուկ. 23.43): Կաթոլիկ Եկեղեցու մեծագույն սրբերից երանելի Օգոստինոսը նախասահմանությունը նույնացնում է Աստծո նախագիտության կամ ամենագիտության հետ, որով էլ Աստծո կողմից մարդկանց արդարացման և փառավորման նախասահմանելը նշանակում է, որ Աստված Իր ամենագիտությամբ գիտի, թե ովքեր պիտի արժանանան այդ պարգևներին: Այս ճանապարհին մարդն առաջ է շարժվում իր ազատ կամքով: Շնորհք արքեպիսկոպոս Գալուստյանն իր «Տեղիք աստվածաբանության» աշխատության մեջ մեկ այլ տեսանկյունով է բացատրություն տալիս Աստծո կանխագիտության և նախասահմանության մասին: Նա տարբերակում է դնում այդ երկուսի միջև` պարզաբանելով, որ Աստծո կանխագիտությունը երբեք պատճառ չէ մարդու ազատ կամքի սահմանափակման կամ ազատ կամքի վրա բռնանալու: Այլ Աստված գիտի, թե ովքեր պիտի արժանի լինեն Իր շնորհներին և իրենց բանականությունն ու ազատ կամքը ճիշտ գործածելով` պիտի ընդունեն այդ շնորհները և նրանցով արդարանան ու փրկվեն: Աստված նախատեսում է ամեն ինչ, բայց չի նախասահմանում ամեն ինչ. Աստված նախասահմանում է այն բաները, որոնք մեր կամքից չեն կախված, և կապ ունեն Աստծու հավիտենական և ընդհանուր ծրագրի հետ: Պողոս առաքյալի խոսքերի հետ ներդաշնակ լինելով` կարելի է ասել, որ Աստված, քանի որ գիտեր, թե ովքեր իրենց ընթացքով պիտի փրկության արժանանան, այդ իսկ պատճառով էլ Իր նախագիտությամբ այդպիսիններին նախասահմանեց արդարացման և փառավորման:

 

Ճակատագիր և ազատ կամք

Ճակատագրի հասկացությունը հակադրվում է ազատ կամքի հասկացությանը: Ճակատագրի իրական լինելն ընդունելու դեպքում խախտվում են բարոյականության հիմքերը, քանի որ եթե կա ճակատագիր, ուրեմն մարդն այլևս պատասխանատու չէ իր գործողությունների համար: Մարդու բոլոր արարքներն արդեն ի վերուստ որոշված են, և, հետևաբար, մեղքերի, հանցանքների ողջ պատասխանատվությունն ընկնում է ճակատագիրը հաստատողի և ոչ թե մարդու վրա: Ճակատագրի ընդունումով և ազատ կամքի ժխտումով աղավաղվում է նաև Աստծո մասին ճշմարիտ պատկերացումը, Աստծո մասին Սուրբ Գրքի բերած հայտնությունը: Աստված այլևս չի ընկալվում որպես արդար դատավոր, քանի որ անարդար է մարդուն դատելը ի վերուստ սահմանված արարքների կատարման համար, ինչպես նաև այս ընկալումով Աստված Ինքն է դառնում մեղքի հեղինակը: Երկնքի Արքայության մասին Քրիստոսի խոսքերը, թե «Երկնքի Արքայությունը բռնադատվում է. և հզորներն են հափշտակում այն» (Մատթ. 11.12), նույնպես վկայում են ազատ կամքի մասին: Այսինքն` մարդն է իր ազատ կամքով ընտրած ճանապարհով, ազատ կամքով կատարած գործերով, աստվածային շնորհին գործակից լինելով ձեռք բերում Երկնքի Արքայությունը:

Աստվածաշնչում խոսվում է կյանքի գրքի մասին, որտեղ գրված են փրկության արժանացածների անունները: Տպավորություն է ստեղծվում, որ արդեն նախապես որոշված է ամեն ինչ: Սակայն Քրիստոսի վերոնշյալ խոսքերով սա բացատրվում է ազատ կամքի ընտրության և աստվածային ամենագիտության իրողությամբ: Ծննդոց գրքում Մովսեսը խնդրում է Աստծուն ներել ոսկե հորթին երկրպագած հրեաներին` ասելով. «Իսկ եթե չես ներելու, ուրեմն իմ անունը ջնջիր Քո մատյանից, ուր գրել ես ինձ» (Ելք 32.32): Տիրոջ դեմ ըմբոստացածների մասին սաղմոսերգուն ասում է. «Թող նրանք ջնջվեն կյանքի Քո մատյանից, և Քո արդարների շարքում չարձանագրվեն» (Սաղմ. 68.29): Ղուկասի Ավետարանում Քրիստոս ասում է. «Մի՛ ուրախացեք այն բանի համար, որ դևերը ձեզ հնազանդվում են, այլ ուրախացեք, որ ձեր անունները գրված են երկնքում» (10.20): Եկեղեցական հեղինակներից մեկի խոսքով` բոլոր մարդկանց անունները գրված են կյանքի գրքում, քանի որ Աստված ցանկանում է բոլորի փրկությունը: Սակայն մարդու` մեղքերի և դրանց մեջ մինչև երկրային կյանքի վերջը հարատևելու պատճառով հետագայում նրա անունը ջնջվում է հիշյալ գրքից, որի մեջ անվան գրառումը փոխաբերականորեն նշանակում է փրկության արժանացածների շարքում լինել:

Երբեմն ոմանք հակադրություն են փորձում տեսնել ազատ կամքի և աստվածային ամենագիտության միջև: Սակայն Աստծո ամենագիտությունը չի ոչնչացնում ազատ կամքը և չի նշանակում, որ Աստված է որոշված կյանքի ծրագիր հաստատել մարդու համար: Պողոս առաքյալը Հակոբի և Եսավի օրինակով խոսում է Աստծո ամենագիտության մասին. «Որովհետև քանի դեռ տղաները չէին ծնվել, և քանի դեռ բարի կամ չար բան չէր գործվել (որպեսզի Աստծո ծրագիրը ըստ ընտրության հաստատվի, ոչ թե գործերից, այլ` նրանից, ով կոչեց),- նրան ասվեց, թե ավագը կրտսերին պիտի ծառայի. ինչպես գրված էլ է, թե` «Հակոբին սիրեցի և Եսավին ատեցի» (Հռ. 9.11-13, Ծննդ. 25.23, Մաղաք. 1.2): Ոսկեբերանն ասում է, որ չնայած Հակոբն ու Եսավը դեռ գոյություն չունեին, սակայն Աստված արդեն գիտեր, թե նրանք ինչպիսին պիտի լինեն: Իր կանխագիտությամբ Աստված ոմանց ընտրում է և մոտեցնում իրեն (Ա Պետր. 1.2): Բայց սա չի նշանակում, որ Աստծո ամենագիտությունը կամ կանխագիտությունն է պայմանավորում մարդու կամքը: Այլ Աստված, քանի որ ամենագետ է, նախապես գիտի նաև, թե մարդն իր ազատ կամքով, ազատ ընտրության հնարավորությամբ ինչ արարքներ է գործելու:

 

Ճակատագիր և նախախնամություն

Նախախնամության մասին հստակ չիմանալու դեպքում կարելի է այն շփոթել ճակատագրի հետ: Իր նախախնամությամբ Աստված ուղղորդում է մարդու կյանքը` այն ավելի լավ հանգրվանի բերելով: Սակայն սա չի նշանակում, որ Աստված Իր խնամքով մարդուն պարտադրում է աստվածային կամքը, այլ մարդկային կամքով կատարված սխալ ընտրությունը իրադարձությունների զարգացման ընթացքում աստվածային կամքով ուղղվում է հօգուտ մարդու: Նախախնամությունը աստվածային կամքի այն ներգործությունն է, որով արարածները երկնային կանխորոշմամբ խնամվում են և պահպանում իրենց գոյությունը: Ներսես Լամբրոնացին իր «Պատարագի մեկնության» մեջ ասում է, որ նախախնամության այս հատկությամբ է բնորոշվում Աստված բառը, որը արարչության և նախախնամության անուն է, այլ ոչ թե բնության:

Աստվածային նախախնամությամբ էր, որ մանուկ Մովսեսը փրկվեց փարավոնի աղջկա ձեռքով, չնայած եգիպտացիները գարշում էին հրեաներից: Փարավոնի դուստրը տեսավ երեխայի շնորհով լցված դեմքը և բնական գեղեցկությունը, խղճաց նրան և միանգամից որդեգրեց` դարձնելով իր բարօրության ժառանգորդը (Ելք 2.2-10): Այսպես նաև Հովսեփը իր եղբայրների դավաճանությամբ հեռացվեց հայրական տնից, վաճառվեց ստրկության, հետո բանտարկվեց, բայց վերջում մեծ փառքի արժանացավ և փրկություն բերեց սովի մատնված իր ողջ ընտանիքն ու շատ ժողովուրդների (Ծննդ. 37.18-36, 39.20-23, 41.37-44, 45.1-11): Նույն կերպ նաև Դանիելը և իր ընկերները փորձությունների ու տանջանքների մատնվեցին թշնամիներից, բայց դրանք հաղթահարելով` հենց չարչարողների կողմից մեծ հարգանքի ու պատիվների արժանացան (Դան. 3.19-23, 91-97, 6.17-28): Նաև Պողոս առաքյալը տանջվում էր հիվանդության պատճառով և աղոթում էր, որ Աստված իրեն ազատի այդ դժվարություններից, բայց Տերը նրան պատասխանեց, որ նրա իսկ օգտի համար է այդ կացության մեջ գտնվելը (Բ Կորնթ. 12.7-9): Նաև վտանգի հնարավորությամբ ճանապարհորդությունների պարագային մենք հույս ենք դնում Աստծո նախախնամության վրա, հավատալով, որ Աստված Իր բարի խնամքով հաջող ավարտի կհասցնի մեր ընթացքը, ինչպես և ասվում է Աստվածաշնչում. «Թեև նավը ստեղծվել է շահի ցանկությունից, և ճարտարապետն էլ իմաստությամբ է կառուցել, սակայն Քո նախախնամությունն է, Հա՛յր, որ վարում է այն, որովհետեւ Դու ես, որ ծովի մեջ ճանապարհ և ալիքների մեջ ապահով շավիղ ես տվել» (Իմաստ. 14.2-3): Այսպիսով, Աստված վեր չէ մարդկային կյանքից ու պատմությունից, այլ միշտ ներկա է աշխարհում Իր նախախնամությամբ, մարդկային ազատ կամքի սխալները բարիքների բերելու, մարդկանց բարօրությունն ապահովելու, իսկ մարդու` երկրավոր կյանքը այս կամ այն պատճառով ավարտվելու դեպքում նրան լուսե օթևան տալու հավիտենության մեջ: Ահա Աստծո այս մշտական խնամքի մասին է Քրիստոսի խոսքը. «Իմ Հայրը մինչև այժմ գործում է» (Հովհ. 5.17): Աստծո նախախնամությունը ճանաչում է փրկվածներին, տալիս է այն կերպն ու միջոցը, որով ընտրյալները փրկվում են: Իսկ մարդիկ անձնիշխան կամքով և գործերով հասնում են այդ փրկությանն ու շնորհներին:

 

Նախախնամության տեսակները

Աստվածային նախախնամությունը լինում է ընդհանուր և առանձնակի: Ընդհանուր է Արարչի կողմից ստեղծված և բոլորին բաշխվող արևի լույսն ու ջերմությունը, բնության բարիքները, որ հասանելի են ամենքին: Առանձնակի նախախնամություն է Աստծո հատուկ խնամքը որոշակի անձի համար և այն լինում է ոչ միայն բարերար ազդեցություններով, այլև զրկանքներ պատճառելով: Օրինակ` եթե մարդու ունեցած իշխանությունն է նրան մեղքի տանում, Աստված զրկում է այդ իշխանությունից, եթե` փարթամությունն ու ճոխությունը, ապա Աստված աղքատացնում է: Եթե առողջությունն է մեղքի պատճառ, հիվանդություն է տալիս, ինչպես նաև փիլիսոփա Կանտն է ասում. «Մարդն ուզում է երջանկություն, բայց որքան հաճախ է մարմնի թուլությունը նրան ետ պահել շվայտությունից, որի մեջ նրան կարող էր գցել հիանալի առողջությունը»: Եթե ուտելն ու խմելն են մեղքի տանում, Աստված սով և սուղ պայմաններ է բերում: Եթե մտքով ենք մեղանչում, Աստված հոգս է տալիս մտքին: Եթե մեղք ենք գործում մարմնով, աչքով, լեզվով կամ ձեռքով, մարմնի այդ մասերին հարված է տալիս, որպեսզի դրանով ուղղվենք մոլորությունից: Դրա համար էլ այս խրատներն են միշտ աշխարհի վրա` սով, սուր, մահ կամ հիվանդություն, որպեսզի նաև ոմանք հեռվից լսեն և խրատվեն, ոմանք փոքր նեղություն կրելով մեծ դժբախտություններից ազատվեն, ոմանք տեսնեն և զղջան իրենց չար գործերի համար: Այսպես է վարվում նաև հմուտ բժիշկը` տեսնելով մարդու ցավը: Եթե մարդու մարմինը տաք է կամ սառը չափից ավելի, այդ վիճակին հակառակ ազդեցություն բերող դեղն է տալիս և դրանով առողջությունը վերականգնում: Նույնպես և Աստված. ինչով մեղանչում ենք դրա հակառակ իրողությամբ տանջում է և առողջ վիճակի բերում:

 

Նախախնամություն և մահ

Մարդու մահը լինում է տարբեր պատճառներով, որոնցից մեկն է Աստծո նախախնամությունը: Մահը լինում է բնությամբ, երբ մարդը ծերանում է, տկարանում և մեռնում: Մահը լինում է նաև պատահմամբ` որոգայթից, գազաններից, ավազակներից, ագահությունից, չարչարանքներից և այլ պատահարներից: Մահը լինում է նաև անձնիշխանությամբ, երբ մեկը սպանում է իրեն կամ այլ մարդու: Սակայն մահը նաև լինում է Աստծո նախախնամությամբ, որ պատահում է մարդուն նրա օգտի համար: Օրինակ` երեխան մեռնում է, որպեսզի չարիքի մեջ չընկնի: Այսինքն` Աստված Իր ամենագիտությամբ իմանում է, որ այդ երեխայի կյանքի հետագա ընթացքը նրան չարիքներ է բերելու, և թույլ է տալիս, որ երեխան մահանա և փոխադրվի հավիտենություն: Ծերը մեռնում է, որ ազատվի մարմնի չարչարանքներից: Արդարը մեռնում է, որ իր արդար գործերի մեջ հանգչի: Մեղավորը մեռնում է, որպեսզի չավելանան նրա մեղքերը: Իսկ անզեղջ հանցավորները մեռնում են և հավիտենական տանջանքներ կրում, ինչպես սոդոմացիները:

 

Նախախնամություն, սկիզբ և վերջ

Մարդն ունի ազատ կամք և տերն է իր գործերի, իշխանություն ունի դրանք անելու կամ չանելու: Սակայն երբեմն գործերի սկիզբը լինում է մեզանով և դրանց կատարումը, վերջը` Աստծո նախախնամությամբ: Երբեմն էլ գործերի սկիզբն է լինում Աստծուց և կատարումը` մեզանով: Մեզանով սկսվող և Աստծո խնամքով վերջացող գործերը նրանք են, որոնք սկսվում են մեր կողմից իբրև բարի գործեր, և Աստված հաստատուն է պահում դրանց ընթացքն ու պարգևում բարի ավարտը: Իսկ եթե չար սկիզբ է ունենում մեր գործը, Աստված այն փոխում է ի բարին` ըստ Իր բարի խնամքի: Երբեմն երկուսն էլ` գործերի սկիզբը և վերջը Աստծուց են լինում: Դրանք կատարվում են աստվածային ներգործությամբ և սքանչելիքներն ու հրաշքներն են:

 

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան

«Քրիստոնեության իսկությունը» գրքից

20.02.19
ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․