Եկեղեցու և պետության փոխհնազանդության մասին

Տրդատ թագավորի և Գրիգոր Լուսավորչի սկզբնական հակառակության մեջ երևում է այն ժամանակվա պետության և քրիստոնյաների միջև հարաբերությունները. քրիստոնյաներին հալածում էին և ահավոր չարչարանքների մատնում: Սակայն քրիստոնյա դառնալուց հետո Տրդատը նպաստեց Եկեղեցու զորացմանն ու պայծառացմանը` Գրիգոր Լուսավորչի հետ միասին դառնալով պետության և Եկեղեցու արդյունավոր համագործակցության վառ խորհրդանիշ: Մեր Սուրբ Եկեղեցին միշտ բարի հարաբերություններ է պահպանել պետության հետ` աշխարհիկ գործերի համար որպես սկզբունք դիտելով չմիջամտելը պետության վարած քաղաքականությանը: Սակայն ի հոգևորս պետական պաշտոնյաները, ծառայողները, աշխատավորները, բոլորը ենթակա են Եկեղեցուն, որովհետև Եկեղեցին է հոգևոր ոլորտում աստվածաշնորհ իշխանությամբ առաքելություն իրականացնողը, բայց միևնույն ժամանակ եկեղեցականներն իրենք ենթակա են պետության սահմանած օրենքներին, որովհետև, ըստ Աստվածաշնչի, նույն աստվածաշնորհությամբ է այն իշխանությունը, որով պետությունը վարում է աշխարհիկ գործերը մարդկանց բարօրության համար: Այս իմաստով շատ հատկանշական է Սուրբ Պողոս առաքյալի ուսուցումը. «Ուզո՞ւմ ես չվախենալ իշխանությունից. բարի՛ն գործիր և նրանից գովասանք կստանաս, որովհետև նա Աստծու պաշտոնյա է քեզ` բարի գործերի համար. իսկ եթե չար գործես, վախեցի՛ր. քանի որ սուրը մեջքին իզուր չէ կապված. Աստծու սպասավոր է նա, վրեժխնդիր` բարկության համար, նրա դեմ, որ չարն է գործում. դրա համար պետք է հնազանդվել ոչ միայն բարկության համար, այլ նաև խղճմտանքի պատճառով. ահա թե ինչու հարկեր եք վճարում. որովհետև նրանք Աստծու սպասավորներ են` այդ բանին կանխապես նշանակված: Արդ, հատուցեցե՛ք յուրաքանչյուրին իրենց պարտքերը. որին հարկ` հարկը, որին մաքս` մաքսը, որին երկյուղ` երկյուղը, որին պատիվ` պատիվը» (Հռոմ. 13.3-7):

Օրենքներ և եկեղեցի-պետություն փոխաջակցություն

Օրենքների տարբեր տեսակներ կան: Բացի պետության օրենքներից կան նաև բնության և բարոյականության օրենքներ: Բնության օրենքները նկարագրվում են որպես օրենքներ, որոնց համաձայն ամեն ինչ տեղի է ունենում, իսկ բարոյական օրենքները օրենքներ են, որոնց համաձայն ամեն ինչ պետք է տեղի ունենա: Օրինակ` մենք չենք կարող ասել, որ գետը պետք է հոսի այսպես կամ այնպես, կամ շրջանը պետք է ունենա այս կամ այն հատկանիշները, այլ միայն ասում ենք, որ իրականում գետը հոսում է այսպես, և շրջանն ունի այս հատկանիշները: Մինչդեռ մարդու մասին ասում ենք, որ նա պետք է վարվի բարոյական և առաքինի կերպով: Եվ քանի որ մարդն ունի բանական գիտակցություն և իր սեփական կամքով է ընտրում չար կամ բարի գործելը, ապա ի տարբերություն բնության` հիմնականում մարդն է, որ պատասխանատվություն է կրում իր գործած արարքների համար:

Քրիստոնեության մեջ առանձնահատուկ դիրքորոշում կա օրենքի հանդեպ: Հին աշխարհի մեծ փիլիսոփա Սենեկան ասում էր, որ իմաստուն մարդը չի պատժում արդեն կատարված վատ արարքի համար, քանզի պատժի նպատակն է կանխել մեղավոր արարքի կրկնությունը: Իսկ Պլատոնի մի ստեղծագործության հերոսը անհրաժեշտ է համարում հետապնդել սպանություն գործածին նույնիսկ եթե նա ամենահարազատ անձն է, և բերել պատասխանատվության` ըստ օրենքի: Նշանավոր մտածողներից մեկն ասել է, որ օրենքի միակ նպատակը վախեցնելն է ուրիշի իրավունքները խախտելուց կամ քրեական պատժի նպատակը հանցագործության նկատմամբ վախ պատճառելն է: Հետևաբար, պատժի սահմանումով օրենքը նկատի ունի ապագան: Այս միտումով տարբերություն կա պատժի և վրեժխնդրության միջև: Հանցանքի համար յուրաքանչյուր պատիժ առանց ապագայի նկատառման վրեժխնդրություն է, որի միակ նպատակն է զրկանքի ենթարկված անձի մխիթարությունը զրկանք պատճառած մարդու չարչարանքների դիտումով: Սա նշանակում է, որ մարդկանց արարքներին վերաբերող օրենքները պետք է գործադրվեն առանց վրեժխնդրության:

Պատմության մեջ եղել են շատ կայսրություններ, որոնց անկման պատճառը, չնայած պետության օերնքների համակարգին, եղել է տարածված անբարոյականությունը, մինչդեռ կրոնը կասեցնում անբարոյականության և պիղծ վարքուբարքի տարածումը: Տրդատ արքան Հայաստանի պետական կրոն հռչակեց քրիստոնեությունը: Նույնպես Կոստանդիանոս կայսրը ջանքեր ներդրեց Հռոմեական կայսրության մեջ քրիստոնեությունը պետական կրոն դարձնելու, որովհետև նաև գիտեր, որ այդ հսկա կայսրությունը, որի միապետն էր ինքը դարձել, կարող է պահել միայն քրիստոնեական կրոնի բարոյականությամբ:

Կրոնը լրացնում է պետության գործունեությունը: Պետության օրենսդրությունն ասում է, որ արդարություն պետք է լինի ամենքի հանդեպ, իսկ քրիստոնեությունն ուսուցանում է, որ ամենքը պարտավոր են արդարություն գործել: Նմանապես տարբեր են իրավաբանների և քրիստոնեական բարոյագետների տեսակետները: Իրավաբանը կարող է ասել, որ պարտատերերը պետք է ետ ստանան իրենց տվածը, իսկ բարոյագետները նույն դեպքի համար կասեն, որ պարտապանները պետք է կատարեն իրենց պարտավորությունները: Սա նշանակում է, որ Եկեղեցին մեծապես նպաստում է պետության հասարակության մեջ քաղաքացիների կողմից և՛ պետական օրենքների գործադրմանը, և՛ հասարակության ներդաշնակ ու հաստատուն կյանքի ապահովմանը: Հետևաբար, նաև այս նկատառումով պետությունը պետք է նեցուկ լինի Եկեղեցուն հոգևոր առաքելության իրագործման համար:

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան

«Քրիստոնեության իսկությունը» գրքից