Յուրաքանչյուր ոք ծանոթ է իր ներքին ձայնին, որը կոչվում է նաև Աստծո ձայն և խիղճ: Աստծո ձայնը բնատուր բարոյական զգացողություն է, հոգու ուժ և բնական օրենք, որ գործում է ի փրկություն անձի: Այն որպես օրենսդիր և արդար դատավոր, սովորեցնում է և դատում՝ հավանություն տալով կամ դատապարտելով մարդու մտքերը, խոսքերն ու արարքները: Շատոբրիանը «Քրիստոնեության հանճարը» գրքում նշում է, որ հոգու անմահության ապացույցներից մեկը խղճմտանքն է. «Յուրաքանչյուր մարդ իր սրտի խորքում ունի մի դատարան, ուր նա սկսում է դատել ինքն իրեն՝ սպասելով, որ գերագույն Իրավարարը հաստատի դատավճիռը»:
Խիղճը մարդուն տրվել է որպես ի՛ր և ոչ այլոց գործերի դատավոր: Յուրաքանչյուրն իր անձնական փորձից կվկայի, որ խիղճն իր մեջ գործում է իր կամքից անկախ, այն շատ արագ տարբերակում է բարին չարից՝ բացահայտելով Աստծո կամքը: Միայն մարդուն է հատուկ բարոյականության վերաբերյալ հասկացողությունները: Մարդաբանները, ուսումնասիրելով ոչ առաջադեմ ազգերի և ցեղերի բարքերն ու սովորությունները, վկայում են, որ առ այսօր չի գտնվել անգամ մի վայրի ցեղ, որին խորթ լինեին բարոյականության վերաբերյալ հասկացողությունները:
Գրավոր օրենքը տրվեց, քանի որ մարդը մեղանչելով՝ սկսեց անտեսել իր խղճի ձայնը: Ինչպես գրավոր, այնպես էլ բնական օրենքները միաձայն հորդորում են. «Այն, ինչ ուզում եք, որ մարդիկ ձեզ անեն, նույնը դուք արեք նրանց, այս սկզբունքն իր մեջ ամփոփում է Օրենքն ու մարգարեների ուսուցումները» (Մատթեոս 7:12):
«Խիղճը մեռած», «խիղճը քար» այս դարձվածքներով ժողովուրդը բնորոշել է այն անձանց, ովքեր անզգայացրել և խլացրել են իրենց խիղճը մեղքով և կեղծիքով: Բոլորովին այլ կերպ կձևավորվեին մարդկային հարաբերությունները, եթե մարդիկ փորձեին ունկնդիր լինել իրենց խղճի ձայնին:
Ոչ մի աշխարհիկ գրականություն այդքան կոնկրետ և բազմակողմանի չի անդրադարձել խղճի դրսևորումներին, որքան Սուրբ Գիրքը: Օրինակ՝ Ադամն ու Եվան, ճաշակելով արգելված պտուղը, ամոթ զգացին և թաքնվեցին Աստծուց (Ծննդոց 3:7-10): Կայենը նախանձից սպանեց իր եղբորը՝ Աբելին, և ասաց Աստծուն. «Գործած մեղքս մեծ է թողության արժանի լինելու համար: Եթե այսօր ինձ հանես երկրից, ես կթաքնվեմ Քեզնից, ահ ու դողի և երերման մեջ կլինեմ երկրի վրա, և ով հանդիպի, կսպանի ինձ» (Ծննդոց 4:14): Դավիթ արքային հետապնդող Սավուղ արքան լաց եղավ ամոթից, երբ իմացավ, որ Դավիթը խնայել է իր կյանքը՝ իրենից վրեժ լուծելու փոխարեն (Ա Թագավորություններ 26): Անառակ կնոջը Քրիստոսի մոտ բերող հպարտ փարիսեցիներն ու օրենսգետները ամոթով մնացին և հեռացան, երբ Քրիստոսի կողմից լսեցին. «Ձեր միջից անմեղը ի՛նքը թող առաջին քարը գցի նրա վրա» (Հովհաննես 8:3-11):
Աշխարհի բոլոր մարդիկ՝ լինեն հավատավոր, թե անհավատ, ենթագիտակցորեն զգում են իրենց արարքների պատասխանատվությունը: Երբեմն պատահում է, որ շրջադարձային իրադարձություններում մարդը չի լսում իր խղճի ձայնը, բայց հետո ուշքի գալով, կրկնակի ուժով է զգում խղճի խայթոցները: Այսպես, Հովսեփի եղբայրները, փորձանքի մեջ ընկնելով, հիշեցին իրենց մեղսալից արարքը՝ իրենց փոքր եղբորն ստրկության վաճառելը, և հասկացան, որ իրենք արդարացիորեն են պատժվում (Ծննդոց 42:21): Դավիթ արքան, հմայվելով Բերսաբեի գեղեցկությամբ, իր գործած շնության մեղքը գիտակցեց այն ժամանակ, երբ նրան հանդիմանեց Նաթան մարգարեն (Բ Թագավորություններ 12:13): Զակքեոս մաքսապետը՝ Քրիստոսի սիրուց ազդված, հիշեց այն վիրավորանքներն ու վնասները, որ պատճառել էր մարդկանց իր ագահության պատճառով և իր պատճառած վնասների դիմաց քառապատիկը հատուցեց նրանց (Ղուկաս 19:8):
Խղճի վերաբերյալ «Քրիստոնեության հանճարը» գրքի հեղինակը մտորում է՝ «Ինչո՞ւ է խղճի խայթն այնքան սոսկալի, որ մարդ նախընտրում է ենթարկվել աղքատության և հանձն առնել առաքինության պարտադրած բոլոր խստությունները, քան թե ձեռք բերել անօրինական բարիքներ: Վագրը պատառոտում է իր որսը և հանգիստ քնում: Մարդը դառնում է մարդասպան և մնում անքուն: Ոմանք ստիպված են եղել ժխտել խղճմտանքի գոյությունը, որպեսզի ժխտեն հոգու անմահությունն ու Աստծո գոյությունը»:
Մեղավորի համար մեծագույն երջանկություն է մեղքերի թողությամբ խիղճը հանգստացնելը: Այդ երջանկությունն ապրեց այն մեղավոր կինը, որը մտավ փարիսեցու տուն, ուր Հիսուս հրավիրված էր ճաշի: Նա, Հիսուսի ոտքերի մոտ կանգնած, լաց էր լինում, արցունքներով թրջում էր Նրա ոտքերը և մազերով սրբում, համբուրում էր ոտքերը և յուղով օծում (Ղուկաս 7:38): Մեղքի մեջ համառորեն մնալը վնասված խղճի և եսասիրության պտուղ է: Վնասված խիղճը նման է կոտրված հայելու, որ հարկ եղածի նման չի արտացոլում մեր գործերը: Եկեղեցու հայրերը նշում են, որ յուրաքանչյուր մեղք, որ չի մաքրվում ապաշխարությամբ, վնասում է խիղճը, բայց չի կարող սպանել այն, քանի որ խիղճը մարդուն ուղեկցելու է մինչև դատաստան, և այն հնարավոր է ամրացնել՝ ապաշխարությամբ, Աստծո մասին խորհելով և Նրա հանդեպ երկյուղ ունենալով:
Մեղավոր մարդուն խանգարում է իր խիղճը, ուստի նա ջանում է խլացնել խայթող այդ ձայնը, բայց մի՞թե հնարավոր է դա: Հայր Պաիսիոս Աթոսացին ասել է. «Եթե դու տեսնում ես, որ չունես խաղաղություն և տխրում ես, ապա իմացիր, որ քո ներսում ամեն ինչ չէ, որ կարգին է և պետք է գտնես և ուղղես այդ անկարգությունը: Ենթադրենք, ինչ-որ մեղսալից արարք գործելով, դու անհանգստանում ես, բայց խոստովանության ժամանակ այդ մասին լռում ես: Անցնում է ժամանակ և քեզ հետ ուրախ իրադարձություն է տեղի ունենում: Քո ուրախությունը ծածկում է քո մեղքի ապրումները և դու այն աստիճանաբար մոռանում ես: Թեև ուրախությունը ծածկել է մեղքը՝ այն դեպի անկյուն տանելով, բայց միևնույն է, այն շարունակում է ներքուստ աշխատել: Այդ կերպ մարդը ճնշում է իր խիղճը և անզգայացնում իր սիրտը: Արդարացումները, թե եղածը ոչինչ է, չեն օգնում, քանի որ չկա այլևս խաղաղությունը և չի լռում անկյունում գտնվող մեղքը: Մարդն անդադար տանջվում է և չի հասկանում, թե ո՞րն է պատճառն այդ ամենի, քանի որ նրա մեղքերը ծածկված են և անկյունում: Այդպիսի մարդը չի հասկանում, որ տանջվում է այն պատճառով, որ մեղք է գործել»:
Ապաշխարությամբ և մաքուր խղճմտանքով ապրելով՝ վայելենք նրանցից բխող մշտամնա ուրախությունը, Հովհաննես առաքյալի խոսքի համաձայն վստահ լինելով. «Եթե մեր խիղճը չի մեղադրում մեզ, սիրելինե՛ր, կարող ենք համարձակ դիմել Աստծուն, և ինչ էլ որ խնդրենք, Նրանից կստանանք» (Ա Հովհաննես 3:21-23):
Կազմեց Կարինե Սուգիկյանը