Երգ երգոց․ սիրե՞րգ, թե՞ այլաբանություն

Գիրք-հանելուկ, որի շուրջը բոլոր ժամանակներում բուռն քննարկումներ են ընթացել, որոնք ավելի հաճախ միայն քննադատություն են ծնել։ Գաղտնագիր, որի բացատրություններն ու մեկնությունները ծավալով մի քանի անգամ գերազանցում են բուն գրքի ծավալին։ Մեկնությունների մի մասը գիրքը բարձրացնում է սրբության գագաթնակետին, իսկ մյուս մասն՝ իջեցնում հասարակ սիրերգի մակարդակի։ Այն ծնվել է հրեական միջավայրում և իր ուրույն տեղն ուներ հրեաների՝ տաճարի պաշտամունքի մեջ, սակայն անգամ հրեա ռաբբիներն են դժվարանում միանման մեկնություն տալ այս գլուխգործոցին։ Հետագայում այն դարձավ քրիստոնեական, սակայն այստեղ էլ չդադարեցին քննարկումները՝ հատկապես XVI դարի ռեֆորմացիայից հետո։ Այսօր էլ, երբ ընթերցողը առաջին անգամ կարդում է այն, զարմանք և հիասթափություն է ապրում, մտածելով, թե ինչո՞ւ է այն մտել Աստվածաշունչ մատյանի մեջ։ Խոսքն Իսրայելի արքա Սողոմոնի կողմից ասված Օրհնությունների օրհնության՝ Երգ երգոցի մասին է։

Բազմաթիվ հրեա մեկնիչներ փորձել են ներթափանցել այս գրքի խորքերը, ինչի արդյունքում կա՛մ հասել են որոշակի արդյունքների, կա՛մ շեղվելով ճանապարհից` ընկել ծայրահեղության մեջ։ Ռաբբի Սաադիան (X դ․), շատերի մոտ տեսնելով այս գրքի բազմաբնույթ ընկալումները, ասում է, որ այն մի խորհրդավոր գիրք է՝ նման փականքի, որի բանալին կորած է։ Քրիստոնեական ընկալմամբ Աստվածաշնչի գրքերը գրվել են Աստծու ներշնչանքով, ուստի բացառություն չէ նաև Երգ երգոցը։ Այն գրված լինելով Սուրբ Հոգով՝ հնարավոր է ճիշտ հասկանալ միայն Նրա օգնությամբ, այսինքն՝ Սուրբ Հոգին է այն բանալին, որը կորցրել էին հրեաները։ Սակայն, սրանից չի հետևում, որ գրքի համար պիտի լինի մեկ ճշմարիտ մեկնություն, այլ, փոխարենը ընդունելով եղած մեկնությունները՝ փորձենք համակարգել դրանք։

Երգ երգոցը մի ստեղծագործություն է, որում կարելի է տարբեր իմաստներ գտնել,  որոնց միջոցով էլ այն կմեկնաբանվի։ Այս իմաստներն ընդհանուր առմամբ յոթն են, ըստ որի էլ՝ յոթն են մեկնությունները, որոնք կարելի է համեմատել Սողոմոնի տաճարի յոթը մասերի հետ։

Առաջին մասը, որն ամենամեծն էր, կոչվում էր Հեթանոսների հրապարակ։ Այն պարսպապատ մի վայր էր, որտեղ կարող էին մուտք գործել բոլորը՝ և՛ հեթանոսները, և՛ չթլփատված կամ անմաքուր հրեաները։ Սա նման է Երգ երգոցի բառացի ընկալմանը՝ որպես սիրային երգերի ժողովածուի, որտեղ ներկայացված է աղջկա և տղայի սիրո պատմություն։ Այս ընկալման համար բավական է զուտ արտաքին ընթերցումը և այն հասանելի է ցանկացած  ընթերցողի։ Եկեղեցու հայրերից ոչ ոք Երգ Երգոցը այսպես չի մեկնաբանել, բացի Թեոդորոս Մոփսուեստացուց, որը, շեղվելով ուղղափառ ճանապարհից՝ ընկավ հերետիկոսության մեջ։

Երկրորդ մասը Ներքին հրապարակն էր, որը նախորդից բաժանվում էր պարսպով։ Այստեղ կարող էին մտնել միայն կանայք և թլփատված տղամարդիկ, այսինքն՝ հրեաները, որոնք իրենց առանձին բաժիններն ունեին այնտեղ։ Սա ամենակալ, միակ Աստծու՝ Յահվեի հարաբերության պատմությունն է հրեա ազգի՝ Իսրայելի հետ, այսինքն՝ հրեաների մեկնությունն է։ Յահվեն Փեսան է՝ Սողոմոնը, իսկ Իսրայելը՝ Հարսը՝ Սուլամիթան։

Երրորդը Իսրայելի կամ Քահանաների հրապարակն էր, որտեղ քահանաները զոհաբերություններ էին կատարում։ Սա կարելի է համեմատել քրիստոնեական մեկնության հետ, ըստ որի՝ Երգ Երգոցը խորհրդական զրույց է Քրիստոս-Փեսայի և Հարս-Եկեղեցու միջև։ Զոհաբերության այս վայրը նմանվում է Գողգոթային՝ խաչի վրա Փրկչի ինքնազոհաբերմանը։

Չորորդ մասը Սրբարանն էր, որտեղ ևս կարող էին մտնել միայն քահանաները։ Մեկնաբանությունն էլ մնում է քրիստոնեական, սակայն Քրիստոս-Եկեղեցու փոխարեն Աստված-մարդ հարաբերությունն է շեշտվում։ Առաջինի հեղինակները հիմնականում եպիսկոպոսներն են, իսկ երկրորդինը՝ ճգնակյաց սրբերը, ինչի հետևանքով էլ առաջինն ավելի վարդապետական՝ քրիստոսա-եկեղեցաբանական երանգ ունի, իսկ երկրորդը ցույց է տալիս անհատի հարաբերությունն Աստծու հետ։

Հինգերորդ մասը վարագույրով էր առանձնացված, որը կոչվում էր Սրբություն սրբոց, որտեղ կարող էր մտնել միայն քահանայապետը, այն էլ տարվա մեջ միայն մեկ անգամ։ Այնտեղ մշտապես խավար էր։ Համապատասխան մեկնությունն առաջացել է III դ․ վերջ – IV դ․ սկզբին։ Այստեղ գիրքը մեկնաբանվում է որպես հարաբերություն Քրիստոսի և այն մարդու միջև, որն ընտրել է կուսության ճանապարհը։ Կարելի է ասել, որ սա վանական մեկնություն է։ Այն մուտք է աստվածգիտության անմատույց և գերլուսավոր մեգի մեջ, որտեղ լապտեր չկա և բոլորը չէ, որ կարող են մտնել։ Սա պարադոքսալ մի երևույթ է․ պարզ սիրային երգը դառնում է ողջախոհության և վանականության գովաբանություն։

Հաջորդն Ուխտի տապանակն էր՝ Իսրայելի մեծագույն սրբությունը, որը Սրբություն սրբոցում էր գտնվում։ Նախորդ մեկնության համեմատ, սա ավելի կոնկրետ է, որովհետև այստեղ արդեն շեշտվում է Քրիստոսի և Սուրբ Կույս Մարիամի միջև հարաբերությունը։ Պատահական չէ, որ հայ շարականագիրները Աստվածածնին բնութագրելիս օգտագործում են «Տապանակ ապրեցուցիչ», «Կենդանի տապանակ» և նմանատիպ արտահայտություններ։

Իսկ տապանակի մեջ պահվում էին քարե տախտակները, որոնց վրա գրված էր Տասնաբանյան։ Սա Աստծու Բանն է, որը Սուրբ Կույսի արգանդում մարմնացավ և մարդացավ՝ դառնալով Քրիստոս։ Եվ Երգ երգոցը Քրիստոսում աստված-մարդկային բնության սիրո օրհներգն է, ինչի պատճառով էլ կոչվում է «Երգ երգոց»։ Այն «գալիս է մյուս երգերից հետո, և այս երգից հետո չի կարելի սպասել այլ երգի․․․ կամ ավելի ներքին և նոր խոստման, քանզի Բանը մի անգամ մարմին եղավ և կատարեց փրկության գործը․․․» (ս․ Աթանաս Ալեքսանդրացի, «Համայնապատկեր»)։

Այս մեկնությունների համայնապատկերում պարզ երևում է, որ գրքի բառացի ընկալումն ամենապարզ առաջին քայլն է՝ բավականին թերի և նույնիսկ սխալ, իսկ հրեական մեկնությունը՝ ամբողջական և կատարյալ չէ, որովհետև միակ ճշմարիտ մեկնության բանալին՝ Սուրբ Հոգին Եկեղեցում է, ուստի միայն Եկեղեցին կարող է բացել դռները և հասնել Սրբություն սրբոց։

Ստացվում է՝ մարդկային պարզ միտքը, որը հակված է նյութականը տեսնելու, այդպես էլ չի կարող տեսնել սիրերգից ավելին, եթե չավելացնի հոգին, քանզի հոգևոր երևույթները հնարավոր է ընկալել միայն հոգու աչքերով։

Օգտագործված գրականություն․

1. «Երգ երգոց» հանդերձ մեկնութեամբ նախնեաց (Աշխատասիրությամբ՝ Տ․ Մեսրոպ քահանայ Արամեանի), Երեւան, 1993։
2. Ս․ Գրիգոր Նարեկացի, Մեկնություն Երգ երգոցի (փոխադրությունը գրաբարից Վ․ Ֆերեշեթյանի), Էջմիածին, 2007։
3. Протоиерей Геннадий Фаст, Толкование на книгу Песнь Песней Соломона,  Красноярск, 2000․

Պատրաստեց Գևորգ սրկ․ Ավետիսյանը