«Երկու կույրերի բժշկումը» տեսարանի պատկերային վերարտադրումը

Պատկերագրության մեջ ավետարանական երկու կույրերի բժշկությունը նկարագրող տեսարաններում բացահայտված է տառապանքի թեման: Մատթեոսի ավետարանում (9:27-31) ասվում է, որ Հիսուսը բժշկում է երկու կույրի, Ղուկասի ավետարանում (18:35-43)՝ մի կույրի: Կիլիկյան դպրոցի միջնադարյան հայ նշանավոր մանրանկարիչ Սարգիս Պիծակը ավետարանական կույրերին պատկերելիս պահպանել է տիպաժային որոշ նմանություններ (կարճ քիթ, նեղ ճակատ, երկար դունչ, ընդ որում վերևի շրթունքը ցածինից առաջ է ընկած, սուր կզակ): Մատթեոսի և Ղուկասի ավետարաններում նկարագրվող կույրերի պատկերները վարպետի մոտ ունեն կառուցվածքի տիպի նմանություն, թեև առաջին դեպքում ունենք երկու, երկրորդ դեպքում՝ մի կույրի նկար: Այսպես, գոտկատեղը ծնկների հետ կազմում է սեղանաձև. երկու կույրերի նկարում դա երկարավուն կողերով սեղան է, որի զուգահեռ կողմերը կազմում են միևնույն հորիզոնական գծերի վրա գտնվող նրանց սրունքները և գոտկատեղերը: Իսկ մյուս նկարի միակ կույրը նստած է ծալապատիկ, գոտկատեղը և սրունքները սեղանաձևի մեջ ներկորվում են, և սեղանաձևը արդեն խախտվում է. նրա գլուխը հակված է դեպի տեքստը՝ սրունքների տակից իջնող ոլորուն շուշանաձևի հետ կազմելով աղեղ (ի դեպ նկարի լարվածությունն ուժեղանում է նաև նրանով, որ այդ ոլորուն ճյուղը միաժամանակ շարունակում է կույրի գավազանը բռնած ձեռքը): Երկու նկարում էլ ուղղանկյունաձև է գոտկատեղից մինչև ուսագոտիները: Սակայն երկու կույրերի նկարում ամեն ինչ ենթարկվում է սիմետրիայի, ամեն տարր ունի հավասարակշռող զուգահեռը. երկու կույրերը ծնրադրել են մեջքով հակառակ ուղղությամբ, որ կարծես ուժեղացնում է նրանց կտրվածությունը ոչ միայն արտաքին աշխարհից, նաև իրարից: Թեև առաջին պլանի կույրը կիսով չափ ծածկել է ետևի կույրին, բայց դա ամենևին չի խախտել նկարի սիմետրիան, այլ, ընդհակառակը, այն ավելի է հարստացրել: Նրանք միասին կազմում են աշտարակաձև, մի կուռ կառույց. մեկի ձախ՝ դեպի տեքստն ուղղված պրոֆիլը զուգակշիռ է մյուսի աջ նայող պրոֆիլին, մեկի տարածած ձեռքերը՝ մյուսի ձեռքին, մեկի խորքի ուսը՝ մյուսի երևացող ուսին, մեկի ազդրերը՝ մյուսի ազդրերին: Որպեսզի առաջին պլանի կույրն իր ուրվաձևով չճնշի մյուսին, փլուզելով նկարը, վարպետը օգտագործել է գույների գրաֆիկական միջոցներ. դեպի տեքստն ուղղված կույրը հագել է մի կապա, որի ձախ կեսը գոտուց վերև կարմիր է, իսկ մյուս կեսը, որ հպվում է մյուս կույրի կապույտ արխալուղի հետ՝ կանաչ: Թևքի և իրանի կեսի այս կանաչ հատվածը իրենով կարծես համաչափում է իրանի մյուս կողմի կարմիր կեսը և երկրորդ կույրի կապույտ արխալուղը: Գոտկատեղից ցած առաջին (ձախի) կույրի կապայի կարմիր և կանաչ հատվածները շախմատաձև փոխում են տեղերը. կարմիր հատվածը ընկնում է նկարի միջին մասում, իսկ կանաչը՝ եզրին: Ստացվում է նոր սիմետրիա. դեպի տեքստը նայող կույրի ազդրի ու սրունքի կարմիրը մյուս կույրի առաջին պլանի ազդրի հետ կազմում է սեղանաձև, որի կողերը զուգահեռ են կույրերի արտաքին ուրվագծի կազմած երկրաչափական սեղանին: Այսպիսով, նրանց կազմած արտաքին երկրաչափական ստրուկտուրան, ասես, կրկնվում է ներսում, ունենալով նույն բարձրությունը, սակայն երկու կողմերից հավասարապես նեղանալով: Ավելին, վարպետն այդ սիմետրիան ակնարկում է նաև ժլատ բուսազարդերի միջոցով: Նրանց գլխավերևի՝ միջին վարսանդի ծայրից իջեցրած ուղիղ գիծը, կիսելով նկարը, ցածում ավարտվում է նույնպիսի, սակայն արդեն գծանկար վարսանդով:

Մատենադարանի № 7651 ավետարանում նկարիչը ոչ միայն սիրում է սյուժեն ներկայացնել հանգամանորեն, ըստ ժամանակային հաջորդականության, այլև երբեմն, տեսնելով, որ ֆրիզում չի սպառվում նրա պատկերային վերարտադրումը, այն շարունակում է հաջորդ էջի նկարում և տվյալ սյուժեն ավարտում: Ավետարանական նույն անձինք, կրկնվելով երկու, երբեմն՝ երեք անգամ, ներկայացնում են սյուժետային գծի հաջորդական փուլերը: Ձեռագրում նկարիչը երկու անգամ պատկերել է երկու կույրերին՝ մեկ Քրիստոսի ետևից ձեռնափայտերով քայլելիս և աղաղակելիս, մեկ էլ, երբ Քրիստոսը նրանց բժշկում է: Երրորդ սյուժետային դրվագը (կույրերը հեռանում են Քրիստոսի անունը համբավելու) անցել է հաջորդ էջ: Բայց որպեսզի նկարը (տեքստի ներսի բաց տարածքը) լրացվի, վարպետը դնում է ճարտարապետական կուլիսներ, որից հետո սկսվում է հաջորդ դրվագը՝ երկու փուլով:

Ուշադրության արժանի է 1337թ. «Մանրուսմունքի» (Մատ. № 9554) լուսանցանկարները: Դրանցից մեկը նկարված է «Առավոտյան երգերի» լուսանցքում: Էջում խազերով գրված է. «Առաւոտու երգք կարգաւ. Լոյս տուր Տէր աչաց իմոց: Զի մի երբէք ննջեցից ի մահ: Մի՛ ասասցէ թշնամին թէ յաղթեցից նմա կամ նեղիչք իմ ցնծասցեն՝ թէ սասանեցայ»: Լուսանցքում կիսադեմ պատկերված պերսոնաժը կույր է, վարդագույն հիվանդագին դեմքով, կանաչ շապիկով, հետաքրքիր մշակված դարչնագույն մազերով, որը մատնացույց է անում արևը, որի ճառագայթներն ուղղված են իր կողմը:  

Հիվանդների բուժման դրվագներում, որտեղ, ըստ Ավետարանի, ներկա պետք է լինի մարդկանց բազմությունը, կիլիկյան նկարիչները լուսանցի սուղ պայմաններից ելնելով՝ գտնում են շատ հակիրճ ու սրամիտ լուծումներ: Կույրի տեսողությունը Հիսուսը վերականգնում է՝ բաց անելով նրա աչքերը. միայն այդ երկու ֆիգուրներն են: Սարգիս Պիծակը ավետարանական կրկնվող պերսոնաժների համար մշակել է հատուկ տիպաժներ՝ նրանց հագցնելով իր ժամանակի տարազ: Ավետարանական կույրը կամ զրկվածը կարծես արձագանքում է նկարչին ժամանակակից կույրերին ու զրկվածներին, որոնց համար հիվանդանոցներ էին կառուցում հայոց բարեպաշտ կանայք: Ուստի նա կարող էր տիպական ձևեր մշակել՝ կույրերի համար առանձին, իշխանավորների և մանուկների համար առանձին-առանձին, և նրանց մասին կիսաբերան խոսքը լրացնել հարուստ ժեստերով, ժեստերը հարստացնել գծային բազմաթիվ հնարամտություններով ու ծալազարդումներով՝ արտահայտելու համար Քրիստոսի հրաշքները, որպիսի հրաշքների էր կարոտ արդեն բզկտվող հայ ժողովուրդը այդ օրհասական պատմաշրջանում:  

Կազմեց Գայանե Սուգիկյանը