Ամեն չարիք սկսվում է բանականությունից, երբ այն միայն գիտության շուրջն է պտտվում և ամբողջովին հեռացած է Աստծուց: Այդ պատճառով էլ նման մարդիկ ներքին խաղաղություն և հավասարակշռություն չեն գտնում: Իսկ երբ մարդկանց միտքն Աստծո շուրջն է պտտվում, ապա գիտությունն էլ օգտագործում են իրենց վրա ներքին աշխատանք կատարելու և աշխարհի բարօրության համար, որովհետև այդ դեպքում նրանց բանականությունը լուսավորված է:
- Այսինքն գիտությունը մարդուն օգուտ չի՞ բերում, Հա՛յր:
- Գիտությունը շատ օգուտ է բերում, բայց և՝ շատ մշուշ: Ես մարդկանց էի ճանաչում, որոնք բավարար կրթություն չունենալով՝ մտքի ավելի մեծ պարզություն ունեին, քան գիտական մարդիկ: Նրանք, ովքեր Աստծո շնորհով իրենք միտքը կմաքրեն այն մշուշից, որ գիտությունն է բերել, ավելի շատ աշխատանքային գործիքներ կունենան: Իսկ եթե այդ գործիքները՝ գիտելիքները չօրհնվեն, չսրբագործվեն, ապա կօգտագործվեն միայն աշխարհիկի, այլ ոչ թե հոգևոր գործերի համար: Եթե մարդու մոտ բարի անհանգստություն է առաջանում, ապա գիտելիքները արագ սրբագործվում են: Այն մարդիկ, ովքեր նախապատվությունը տալիս են իրենց ներքին կրթությանը՝ հոգու կրթությանը, և արտաքին կրթվածությունն էլ օգտագործում են ներքինի համար՝ հոգևոր առումով արագ կերպարանափոխվում են: Իսկ եթե նրանք հոգևոր առումով ոչ միայն տեսաբան են, այլ նաև՝ գործնական մարդիկ, ապա նրանց օգնությունն աշխարհին բավականին մեծ է, որովհետև նրանք մարդկանց դուրս են բերում դժոխային տանջանքի շնչահեղձությունից և դեպի դրախտային խնդություն են տանում: Նման մարդիկ հաճախ կարող են ավելի քիչ դիպլոմներ ունենալ, քան գիտնական այրերը, սակայն նրանց օգնությունն աշխարհին շատ ավելի մեծ է: Այդպիսի մարդը շատ շնորհի միջոցով է բարի, այլ ոչ թե մի կույտ անպետք թղթերով (այսինքն՝ դիպլոմներով): Աշխարհը մեղքով է լցվել, և շատ աղոթք ու անձնական հոգևոր փորձ է անհրաժեշտ: Շատ խզբզանքը նման է թղթադրամների, որոնց արժեքը կախված է այն բանից, թե դրանք ինչով ապահովված կլինեն: Հետևաբար, յուրաքանչյուրը պետք է իր հոգու հանքավայրում աշխատի:
Հիշում եմ, որ Էսֆիգմենու մենաստանում մի ծեր վանական այնքան պարզ մարդ էր, որ նույնիսկ կարծում էր, թե Համբարձումը սրբերից մեկն է: Նա տերողորմյայով աղոթում էր Համբարձումին ու ասում. «Աստծո սուրբ ծառա, բարեխոսիր մեզ համար Տիրոջ առջև»: Մի անգամ վանականներից մեկը հիվանդացավ վանքի անկելանոցում և այդ անուս վանականը ոչինչ չուներ նրան կերակրելու համար: Այդժամ նա աստիճաններով արագ ցած իջավ ներքևի հարկը, բաց արեց դեպի ծովը նայող պատուհանը, ձեռքն այնտեղից դուրս հանեց ու խնդրեց. «Իմ սուրբ Անալիփսի*, մի ձկնիկ տուր եղբորս համար»: Եվ օ՜ հրաշք: Նույն պահին ծովից մի մեծ ձուկ դուրս ցատկեց ուղիղ նրա ձեռքի մեջ: Տեսնողները քարացել էին զարմանքից: Իսկ նա ժպիտով նրանց էր նայում, կարծես ասելով. «Ի՞նչ զարմանալի բան եք այստեղ տեսնում»: Իսկ մենք ձեզ հետ գիտենք, թե մի սրբի հիշատակության օրը երբ է, մյուսը որտեղ չարչարվեց, երբ և որտեղ է տեղի ունեցել Համբարձումը, և մեր այդ բոլոր գիտելիքներով հանդերձ՝ նույնիսկ մի փոքրիկ ձկնիկ չենք կարող աղոթելով ստանալ: Ահա այսպիսին են հոգևոր կյանքի «տարօրինակությունները» և այդ «տարօրինակությունները» ենթակա չեն մտավորականության այն մասին, ով իր մեջ ոչ թե Աստծուն ունի, այլ՝ իր «ես»-ը: Ենթակա չեն, որովհետև նման մտավորականությունը անպտուղ աշխարհիկ գիտելիք ունի, որովհետև այն հիվանդ է աշխարիկ ոգու հիվանդությամբ և Սուրբ Հոգին չունի իր մեջ:
* Հունարեն (Άνάληψη)՝ Համբարձում բառն է:
Հայր Պաիսիոս Աթոսացու «Ցավով և սիրով՝ ժամանակակից մարդու մասին» գրքից
Ռուսերենից թարգմանությունը՝ Էմիլիա Ապիցարյանի