Գլուխը ճիշտ աշխատեցնենք

- Հա՛յր, այդ դեպքում ինչո՞ւ եք հաճախ ասում, որ կրթությունը լավ նախադրյալ է վանականության համար:

- Տե՛ս, ուսյալ մարդը կարող է Սուրբ Հայրերից կարդալ և մի փոքր ջանք թափելով՝ արագ առաջադիմել, քանի որ հասկացել է կարդացածը: Իսկ եթե անուսում մարդը երկյուղածություն չունի, ապա նրա համար հեշտ չէ առաջադիմել: Անուս մարդուն պահանջվում է սեփական փորձով հասնել աստվածային իրադարձություններին, հրաշքներին և արդեն հետո վերապրածի միջոցով հասկանալ կարդացածը: Իսկ ուսյալ մարդու համար մի փոքր ջանքն էլ բավարար է արագ հաջողելու համար, միայն թե գլխով աշխատի, առանց միայն տեսության մեջ այնպես թաղվել մնալու, որ այն նրան կողոպտի: Ես իհարկե չեմ ասում, որ նա պետք է ջանա իր բանականության միջոցով ճանաչել աստվածային Խորհուրդները:

- Հա՛յր, այսինքն անհրաժեշտ է, որ մարդն իր բանականությո՞ւնն օգտագործի կրքերի դեմ պայքարում:

- Ոչ միայն դրանում, այլև դրանից ավելի: Մարդը տեսնում է Աստծո գործած բարիքները, տեսնում է ողջ Տիեզերքը և փառաբանում ու շնորհակալություն է հայտնում Աստծուն: Տե՛ս, Աբրահամն ինքը նախ փնտրեց Աստծուն: Աստված Աբրահամին հետո փնտրեց:

- Այսի՞նքն:

- Աբրահամի հայրը կռապաշտ էր՝ կուռքերին էր երկրպագում: Իսկ Աբրահամը հետևում էր Տիեզերքին և այն, որ մարդիկ երկրպագում էին անհոգի կուռքերին՝ տարակուսանքի էր մատնում նրան: Նա սկսեց գլուխն աշխատեցնել և ասաց. «Անհնար է, որ այդ կուռքերը, փայտի այդ կտորները աստվածներ լինեն և արարեն այս աշխարհը: Ուրեմն ո՞վ է այն ստեղծել: Ո՞վ է ստեղծել երկինքը, աստղերը, արևը և այլն: Ես պետք է գտնեմ իրական Աստծուն: Նրան կհավատամ, Նրան կերկրպագեմ»: Ահա այդ ժամանակ է, որ Աստված հայտնվեց նրան և ասաց. «Հեռացի՛ր քո երկրից, քո ցեղից» (Ծննդ. 12:1): Աստված Աբրահամին Քանանի երկիրը տարավ և Աբրահամը դարձավ Աստծո սիրելի զավակը:

Ուսյալ մարդը կարող է և երկյուղածություն չունենալ, բայց ընդունակ լինելով իրերը հեշտորեն հասկանալ, մի փոքր խոնարհություն ունենալով և մի քիչ ճգնելով՝ հաջողության կհասնի: Օրինակ՝ երբ կապի վաշտում, որտեղ իմ զինվորական ծառայությունն էի անցնում, սկսեցին մեզ սովորեցնել ռադիստի զինվորական մասնագիտությունը, կոչի որոշ ազդանշաններ անգլերեն էին: Նրանք, ովքեր կրթություն ունեին և անգլերեն գիտեին, միանգամից սովորում էին: Իսկ մնացյալիս համար հեշտ չէր: Եվ տեսության պարապմունքներին էլ, որոնք այդքան էլ բարդ չէին, որոշակի գիտելիքներ ունեցողների համար ավելի հեշտ էր, քան մեզ համար:

Մարդը պետք է ընկալի Աստծո բարիքները, հասկանա, թե ինչ է իրեն տրված: Աստված մեզ ինչո՞ւ է խելք տվել: Որպեսզի հետազոտենք, սովորենք, հետևենք մեզ: Աստված մարդկանց գլուխ չի տվել, որպեսզի մշտապես այն կոտրեն այն հարցի շուրջ, թե ինչպես ավելի ու ավելի արագ փոխադրամիջոց գտնեն մի երկրից մյուսը գնալու համար: Նա մեզ բանականություն է տվել, որպեսզի այն ջերմեռանդորեն գլխավորի համար կիրառենք, թե ինչպես մեր նպատակակետին հասնենք՝ Աստծուն, իրական դրախտային երկրին:

Ինչպիսի՜ բարիքներ տվեց Աստված Իսրայելի ժողովրդին: Ինչպիսի՜ նշաններ, ինչպիսի՜ հրաշքներ: Եվ չնայած այդ ամենին, երբ Մովսեսը Աստծո տասը պատվիրանները պարունակող քարետախտակներով ուշացավ Սինայ լեռից իջնելու և միանգամից չիջավ, ժողովուրդը [Ահարոնին] տվեց իր ոսկե զարդերը, որպեսզի ոսկե հորթ պատրաստի դրանից և երկրպագեն դրան (Ելք 32:1-6): Սակայն մեր ժամանակաշրջանում մարդկանց ուղեղը հորթի ուղեղ չէ: Այդ պատճառով էլ կրթված մարդու համար արդարացում չկա, որ նա չի հասկանում, թե ինչն է ճիշտ, ինչը՝ ոչ: Աստված մեզ բանականություն է տվել, որպեսզի մարդն իր Արարչին գտնի: Իսկ եվրոպացիներն ահա չափն անցել են իրենց բանականությամբ: Աստծուն իրենց կյանքից հանելով՝ խճճվել են և անդունդին են մոտենում:

Իսկ ոմանք չնայած, որ խելք, ըմբռնողություն և այլ նախադրյալներ ունեն առաջխաղացման համար, անուշադիր են գտնվում, թե ինչ ես իրենց ասում: Հենց սկսում ես ինչ որ բան ասել նրանց, բացականչում են. «Հասկացա՜, հասկացա՜», և քեզ ընդհատելով՝ իրենք են շտապում միտքդ ավարտել: Շատ խելացի երիտասարդներ են Սուրբ լեռ գալիս: Երբ նրանց որևէ բան ես ասում, այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ լսածը միանգամից ընկալում են: Սակայն անուշադիր լինելով՝ քթները վեր են ցցում և «միանգամից ընկալածը» նրանցից… թռչում, հեռանում է: Իսկ ուրիշները, չնայած որ այդքան սուր միտք չունեն, երկյուղածությամբ են լսում այն, ինչ նրանց ասում են, չեն ընդհատում, մինչև վերջ լսում են, և լսածը մնում է նրանց հետ: Առաջինները շատ բան են հասկանում, ամեն կողմից գիտելիքներ են հավաքում, լցվում դրանցով և ոչինչ չեն անում: Աստծո կողմից իրենց տրված խելքը անպիտան են դարձնում, կարծես նրանց գլխում ծղոտ լցրած լինի: Չեն թողնում, որ Աստծո շնորհն իրենց վրա իջնի, քանի որ հպարտություն ունեն: Իսկ երկրորդներն այդքան խելացի չլինելով՝ շատ են խոնարհվում: «Դե ես սարսափելի հաստագլուխ եմ»,- ասում է նման մարդն ու կրկին հարցնում. «Ասացիր ի՞նչ»: Եվ նման մարդիկ ջանում են լսածը գործնականում կիրառել: Այդ կերպ լցվում են աստվածային շնորհով և առաջադիմում: Սովորաբար խոնարհ մարդը շատ բան գիտի, իսկ եսասերը գիտելիք չունի, որովհետև չի խոնարհվում և չի հարցնում: Երանելի Արսեն Մեծն ամենաուսյալ մարդն էր Բյուզանդական կայսրությունում: Թեոդոսիոս Մեծ կայսրը նրան որպես ուսուցիչ վերցրեց իր երկու որդիների՝ Արկադիոսի և Հոնորիոսի համար: Սակայն վանական դառնալով և անապատ գնալով, անուսում աբբա Մակարիոսի ոտքերի մոտ նստած, ասում էր. «Ես այս հասարակ մարդու նույնիսկ այբուբենը չգիտեմ»*:

- Հա՛յր, իսկ ինչպե՞ս հասնել այն բանին, որ իրերը միայն բանականության միջոցով չհետազոտենք:

- Մարդն իր բանականությունը պետք է ճիշտ օգտագործի: Բանականության միջոցով պետք է տքնի Աստծո մեծության ուսումնասիրության վրա, որպեսզի գտնի Աստծուն, այլ ոչ թե իր բանականությունն աստվածացնի: Խելացի մարդիկ պետք է հոգևոր առումով առաջադիմող լինեն: Նրանց համար բավական է մի հայացք գցել որևէ բանի վրա, որպեսզի հասկանան, թե բանն ինչումն է: Բանականությունն աշխատեցնելով մարդը կարող է իր մերձավորին օգնել, հակառակ դեպքում կարող է տանջել նրան: Ես նման դեպքեր գիտեմ աշխարհականների կյանքից: Մի տղայի էի ճանաչում: Երբ նրա հայրը մահացավ, նրանք չորս երեխաներով մնացին: Մայրը կրկին ամուսնացավ և ո՛չ նրանից, ո՛չ խորթ հորից երեխաները սեր չէին ստանում: Երբ այդ խեղճը մեծացավ, արդյունաբերական ապրանքների խանութ բացեց և սկսեց աշխատել: Մի անգամ լսեց, որ մի մարդ է մահացել՝ որբ թողնելով իր երեք երեխաներին: Նրա սիրտը ցավեց այդ փոքրիկների համար և հանգուցյալի այրուն առաջարկեց. «Եթե ուզում ես, արի ամուսնանանք, քույր ու եղբոր պես կապրենք և կմեծացնենք այս փոքրիկներին»: Այրին համաձայնեց: Այժմ նրանք հոգևոր կյանք են վարում, Սրբերի վարքն են կարդում, Հայրաբանություն, մենաստաններ են այցելում, հոգևոր հայր ունեն: Այդ մարդը պատշաճ կերպով կշռադատեց, ճիշտ վարվեց և ընդունեց աստվածային շնորհը: Իսկ հակառակ դեպքում բանսարկուն նրան կներշնչեր. «Քեզ մանուկ հասակում տանջել են, դու էլ այժմ այդ երեխաներին տանջիր»: Բայց այդ մարդն իր համար ոչ թե չարի, այլ բարու միջոցով վրեժխնդիր եղավ: Ոմանք իրենց խելքն ի նպաստ բարու են գործածում և ինչ որ բարի բան մտածում: Մյուսներն այն կործանման համար են օգտագործում և բանսարկուն էլ օգնում է նրանց այդ հարցում:

Աբելի և Կայենի դեպքում նույնն ենք տեսնում (Ծննդ. 4:2-15): Մի՞թե Աստված Աբելին այլ խմորից էր ստեղծել, իսկ Կայենին մեկ ուրիշ: Ո՛չ: Բայց Աբելը ճիշտ էր աշխատում իր խելքով, որ Աստված էր իրեն պարգևել: «Աստված ինձ ոչխարների մի ողջ հոտ է տվել,- մտածեց նա,- արդ, մի՞թե ես մի գառնուկ չեմ տա Նրան»: Նա ամենալավ գառնուկն ընտրեց, մորթեց ու զոհաբերեց Աստծուն: Իսկ Կայենը ցորենի հետ մղեղ ու թեփ զոհաբերեց Աստծուն: Մեկն ընտիր գառ բերեց զոհելու, իսկ մյուսը՝ հասկերի անպետք մնացուկներն ու ավելցուկները: Դե լավ, չես ուզում գառնուկ զոհաբերել, գոնե մաքուր ցորեն բեր: Բայց ցավոք, Կայենը ցորենն ամեն տեսակ թափոնի հետ բերեց ու սկսեց խնկարկել զոհասեղանի վրա: Մեկն ինչ զոհ մատուցեց, մյուսն՝ ինչ: Աբելի զոհը հաճելի էր Աստծուն, և Կայենը նախանձեց նրան ու սպանեց: Այսպիսով, Աստված փոխհատուցեց Աբելին նրա կրածի համար, իսկ նրա ավագ եղբայրը վայրի գազանի պես շրջում էր անտառներում: Պարզ է, որ Աստված յուրաքանչյուրին ազատություն է շնորհել, բայց Աբելն էր, որ այն օգտագործեց ի շահ բարու:

* Տե՛ս՝ Достопамятные сказания о подвижничестве святых и блаженных отцов. Свято-Троицкая Сергиева Лавра, 1993. С. 18.

Հայր Պաիսիոս Աթոսացու «Ցավով և սիրով՝ ժամանակակից մարդու մասին» գրքից

Ռուսերենից թարգմանությունը՝ Էմիլիա Ապիցարյանի