Քահանաներ Ծխական խորհուրդ Տիկնանց միություն Երիտասարդաց միություն Ցերեկային կենտրոն 
Քրիստոնյա ընտանիք Հարցազրույցներ Ուխտագնացություն Սոցիալական ծառայություն
Հակոբոս 1.18-20
18. Կամեցեալ ծնաւ զմեզ բանիւն ճշմարտութեան՝ լինել մեզ պտուղ ինչ ստացուածոց նորա:
19. Գիտասջի՛ք, ե՛ղբարք իմ սիրելիք, եղիցի ամենայն մարդ արագ առ ի լսել, և ծանր առ ի խօսել, և ծանր առ ի բարկանալ:
20. Զի բարկութիւն մարդոյ զարդարութիւն Աստուծոյ ո՛չ գործէ:
Նա իր կամքով ծնեց մեզ ճշմարտության խոսքով, որպեսզի մենք լինենք իր ստեղծածների պտուղը:
Իմ սիրելի՛ եղբայրներ, իմացե՛ք այս բանը. թող ամեն մարդ արագ լինի լսելու մեջ, ծանր՝ խոսելու մեջ և ծանր՝ բարկանալու մեջ, որովհետև մարդու բարկությունը Աստծո արդարությունը չի կատարում:
Նա իր կամքով ծնեց մեզ ճշմարտության խոսքով:
Ինչպես որ հաստատեց մեր սրտներում և աներկբա պահեց մեր մտքում Աստծո շնորհների հիշողությունը, և արթնացրեց մեր հույսը և սերը հավիտենական բարիքների ակնկալության հանդեպ և վստահեցրեց Հոր խնամակալությամբ: Ապա նաև ավետիս է տալիս և Աստծո անսահման գթությունն է մեզ ցույց տալիս և անսպասելի բարիքներն է մեր առջև բերում՝ ասելով. Նա իր կամքով ծնեց մեզ ճշմարտության խոսքով:
Կամքն անախտ ծնունդն է, քանզի այլ է իր կամքով ծնվելը, այլ՝ ախտով: Ուստի մեկն Աստծուց է և առաջին պատճառից, իսկ մյուսը մահկանացու բնությանն է, քանզի կամենալով, այլ ոչ հարկադրաբար կամ բռնությամբ արարչագործության միջոցով ծնեց բոլորին հաջորդ օրը, ուստի նա իր կամքով ծնեց մեզ ճշմարտության խոսքով, հատկապես որ առաջին կամքով, քանզի կա կամք, որ առաջին է, և կա որ երկրորդ է, առաջինն ըստ հաճության է, իսկ երկրորդը՝ ըստ պատճառի: Եվ այս կամքերի տարբերությունը մեզ ցույց է տալիս Պողոսը՝ ասելով. «Ուզում եմ, որ ամեն մարդ լինի այնպես, ինչպես ես եմ» (Ա Կորնթ. 7:7), սա առաջին կամքն է և հաճությունը, ապա ասում է այն, ինչ պատճառից է. «Ուզում եմ, որ այդ երիտասարդ կանայք ամուսնանան, որդիներ ծնեն, տնարար լինեն» (Ա Տիմ. 5:14):
Տեսնո՞ւմ ես կամքի տարբեր դրսևորումները, արդ, տե՛ս նաև մեր հանդեպ ամբողջ խնամակալությունը՝ առաջին կամքով և հաճությամբ կատարված. ո՛չ թե մեր կատարած որևէ բարեգործության համար, քանզի երբեք չարեցինք և ոչ էլ որպես պարգև՝ առաքինության հաղթանակների համար, այլ լոկ իր գթությամբ, քանզի իր կամքով ծնեց մեզ ճշմարտության խոսքով:
Ի՞նչ խոսքով է ասում. այն խոսքով, որով ամբողջ աշխարհը ստեղծեց և այդ մեծ մարմինը գոյացրեց, այդ նույն խոսքով էլ ասաց և եղան, պատվիրեց և հաստատվեցին, ինչի՞ համար. քանզի ինչպես ինքը՝ Բանն անախտ ծնունդ է Հորից, անախտ է նաև մորից, նույնպես նաև անախտ ծնում է մեզ ավազանից, և ինչպես որ ինքը ծնվեց Կույսից և մոր կուսությունը չխախտվեց, նույնպես նաև մեզ է ծնում կույս ավազանի միջոցով՝ որպես Աստծո որդիներ, և մեր մոր կուսությունը չի ապականում և դա այսպես է լինում. քանի որ հոգևոր էր այն և աստվածային և Սուրբ Հոգուց, նման ձևով նաև այս. հոգևոր հղիություն, աստվածային երկունք և ծնունդ Սուրբ Հոգուց:
Եվ ինչպես որ հավատացինք, որ նա բնությամբ Աստծո որդին էր, եկավ և շնորհով եղավ մարդու որդի՝ ծնվելով կույսից, նման ձևով հավատում ենք նաև զորությանը, որ թեև մենք բնությամբ Ադամի որդիներն ենք, բայց ծնվելով կույս ավազանից՝ շնորհով Աստծո որդիներ ենք դառնում: Դրա համար էլ ասաց. իր կամքով ծնեց մեզ ճշմարտության խոսքով:
Ճշմարիտ է ասում, որպեսզի զատի այլ խոսքերից, որովհետև խոսքերը շատ են, բայց ճշմարիտ է միայն Աստծո Խոսքը: Քանզի խոսք է հրեշտակներինը, խոսք է և մերը՝ ազգից ազգ փոխանցվող, սակայն ոչ ճշմարիտ խոսք, որովհետև ստացել ենք այն և ոչ թե անձնավոր է, այլ մտքից է առաջանում և լեզվի միջոցով սպասարկվում՝ ասողից լսողին փոխանցվելով և հոդս ցնդելով ու չքանալով:
Այսպիսին չէ այն բանը, այլ ճշմարիտ է և անձնավոր, ասողից չի բաժանվում, քանզի անբաժան բնություն է և ոչ էլ լսողին հասնելով փոփոխության է ենթարկվում և կորչում, այլ Հորից է առաջանում և գրված պատգամի պես մեզ է հասնում, և մեզ վերստին ծնում է և Հորից չի բաժանվում, այլ նրա էությունից բնությամբ անշարժ և անփոփոխ կա և մնում է:
Արդ, ասում է, այսպիսի ճշմարիտ խոսքով է ծնում մեզ Հայրը՝ որպես լուսո որդիներ և ցերեկվա որդիներ (տե՛ս Ա Թեսաղ. 5:5): Ինչպիսի՜ մեծ մարդասիրություն, ի՜նչ աննախանձ պարգև, ինչո՞ւ ոչ ոք չի զարմանում և հիանում մտածելով անքննելի խորհուրդների մասին, քանզի Աստված մարդկանց վերստին ծնում է անախտ և հոգևոր ծննդյամբ, բայց դու չե՞ս հիանում, ճշմարիտ խոսքով և չե՞ս սքանչանում: Բայց հրեշտակները զարմանում են, հրեշտակապետերը ցանկանում այդ մեծ շնորհին, և երկնային բոլոր զորքերը, տեսնելով պարգևի առավելությունը, երանի են տալիս մեր բնությանը: Սերովբեները սարսում են, քերովբեները՝ դողում, երբ տեսնում են մեր ընկած բնությունը աղտեղի և դատապարտված, այնպիսի պատվով վեր բարձրացած, որին նույնիսկ իրենք չարժանացան, քանզի միայն մարդն է Աստծո որդի կոչվում, իսկ նրանք՝ ծառայող ոգիներ, որ ուղարկվում են մարդկանց ծառայելու: Եվ սա թերևս զարմանքի փոքրագույն մասն է, որ ծառան ծառայակցին ծառայություն է մատուցում, այլ այն է զարմանալի և մեծ հիազմունքի արժանի, որ ճշմարտության Խոսքը՝ մեր և նրանց Արարիչը մարդու համար ուղարկվեց և հոժարակամությամբ ծառայեց նրանց ծառաների նման և անասելի բարձրության հասցրեց մեր բնությանը՝ նստացնելով Հոր աջ կողմում: Եվ բոլոր ծնկները նրա առջև են խոնարհվում՝ երկնավորների, երկրավորների և սանդարամետականների, և բոլոր լեզուները խոստովանում են Աստծուն, թե Տեր է Հիսուս Քրիստոսը ի փառս Հոր Աստծո:
Եվ արդ, օրինակով պետք էր և արժան էր ցույց տալ շնորհի մեծությունը, սակայն չենք գտնում այս պարգևին նման և հավասար օրինակ, այլ ջանում ենք ցույց տալ, թեև հանդգնություն է ասելը: Նման ձևով, եթե վերջին աղքատության մեջ ծնված մեկը, որ սոված և մերկ, խայտառակված շրջում է՝ նիհարած և անխնամ, նաև ցավալի հիվանդություն ունեցող, քայքայված, հալումաշ եղած և ապականված, աղբակույտի մոտ ընկած, անտեր, անօգնական, անայցելու, անմխիթար, իսկ ցավն օրեցօր աճում և ճարակում է մարմինը, ոչ դեղ ունի և ոչ վիրակապ, և ապա տեսնում է նրան թագավորը, կարեկցում է և ողորմում նրան, հրամայում է բժիշկներին բուժել նրան, իսկ նա բուժվելով՝ առողջանում և ոտքի է կանգնում և նրան առողջ մարմնով և գեղեցիկ դեմքով թագավորի առջև են կանգնեցնում, իսկ նա [թագավորը] այդ բարերար պարգևը բավարար չի համարում, այլ որդեգրության պատվով է պատվում նրան, թագ դնում գլխին, մատանի՝ ձեռքին և հրամայում է փառաբանել նրան, և ամբողջ աշխարհի տեր ու թագավոր է կարգում:
Ահա այս ասելով չկարողացա ճշմարտությանը մոտ օրինակ ներկայացնել, այդ պատճառով հարկ եմ համարում այլ օրինակ էլ բերել, որով միգուցե կարողանամ փոքր-ինչ ճշմարտությանը մոտ կանգնել:
Արդ, օրինակ, եթե մեկը փողոցում սատկած շուն տեսնի՝ գարշելի, որդնած, նեխած և ապականված և դիակի գարշահոտության պատճառով բոլորը հեռու են փախնում դրանից, իսկ նա վեր բարձրացնելով նրան մարդու կերպարանք է տալիս՝ վայելուչ և գեղեցիկ հասակով՝ միջին հասակով, քանզի ոչ ծեր էր և ոչ էլ պատանի, այլ՝ երիտասարդ, գեղեցիկ և փայլուն դեմքով: Եվ նրա տեսքը մարդկանց առջև շնորհալի և չքնաղ էր երևում և բոլորի համար հիանալի և ցանկալի: Եվ նա չբավարարվեց նրան այսքան փառքի հասցնելով, այլ թագով զարդարեց և ծիրանի հագցրեց ու ոսկե մատանի դրեց ձեռքին՝ ամբողջ տիեզերքի թագավոր կարգելով նրան: Արդ, ինչո՞ւ արդյոք հաշվի չէիր առնում այս պատիվը, ասա ինձ, կամ ինչո՞ւ չէիր հիանում այդպիսի մարդասիրությամբ և կամ բնության փոփոխությամբ:
Արդ, այս օրինակից սովորի՛ր իրերի առավելությունը (և այն անսահման գթությունը) և որ այս օրինակից առավել վատ վիճակում էր գտնվում մարդկային բնությունը՝ մեղքերից գերված և ծայրահեղ աղքատության հասած և զրկված արարչական խնամքից, կյանքի փոխարեն մահվան դատապարտված, դրախտի փոխարեն անեծքով լի կյանքը ժառանգած, լուսավոր զգեստի փոխարեն կաշվե հանդերձ հագած, մեղքերով լցված, նեխած և փտած և որդերով պատված, ոտքից մինչև գլուխ անառողջ վիճակում, վերքերին չդրած ոչ ձեթ և ոչ էլ վիրակապ, ոչ տեր ունի, ոչ օգնական, ոչ այցելու, ոչ պաշտպան և ոչ էլ վրեժխնդիր, և առավել վատ վիճակում է, քան սատկած շունը՝ ավելի զազրելի, և գարշահոտ մեղքերի պղծության պատճառով մոտ գտնվող Աստծուն և հրեշտակներին հեռու վանող:
Ուստի մարդիկ իրենց անօրինություններով դևերին նմանվեցին և նրանցից առավել չար եղան, քանզի այն, ինչ նրանք մեկ անգամ չարություն էին հորինում անմարմնաբար, ապա մարդիկ դա մարմնավորում էին և նույնը գործով կատարում:
Տեսնո՞ւմ ես չարության սաստկությունը և մեր բնության անպատվությունը, արդ, տե՛ս նաև Աստծո գթության առավելությունը, հիացի՛ր և զարմացի՛ր: Չգարշեց պղծությունից և ո՛չ էլ երես դարձրեց աղտեղությունից, չզզվեց նեխվածությունից և ո՛չ էլ ետ դարձավ գարշահոտության պատճառով, այլ՝ եղծված պատկերը տեսնելով՝ ողորմեց, մոտեցավ դիվոտած բնությանը և սրբեց աղտեղությունից, մաքրեց ապականությունից, կենդանացրեց մեռած վիճակից, գեղեցկացրեց արդարությամբ, լուսավորեց մկրտությամբ, պատվեց որդեգրությամբ, աստվածության թագը դրեց գլխին և մարդեղության ծիրանին հագցրեց, հավասարվեց միավորմամբ և նստացրեց Հոր աջ կողմում՝ փառքերի աթոռին՝ հավիտյանս թագավորելու:
Արդ, ահա այս բոլոր հրաշքներն էր պատրաստվում է մեզ ցույց տալ՝ ասելով. Նա իր կամքով ծնեց մեզ ճշմարտության խոսքով, որպեսզի մենք լինենք իր ստեղծածների պտուղը:
Ահա ցույց տվեց մեզ նյութի պատճառը, թե ինչո՞ւ ծնեց մեզ ճշմարտության խոսքով, որպեսզի լինենք իր ստեղծածների պտուղը: Քանզի նա արարչությամբ ստեղծեց մարդկային բնությունը, տնկեց վայելուչ այգի, ըստ մարգարեի՝ «արգավանդ մի տեղում» (Ես. 5:1)՝ դրախտի փափկության մեջ, ցանկապատեց պատվիրանատվությամբ, բարձր ձողեր կանգնեցրեց՝ մարգարեությամբ կենդանիներին անվանակոչելով, հնձան փորեց այնտեղ՝ Աստծուն տեսնելու անճառ և անտրտում ուրախությունը, դրախտի գեղեցկության, փափկության վայրում դրեց, որպեսզի մնա և պտղաբերի խաղաղ առաքինությամբ, բայց նա եկավ և բերեց դառնության փուշը, որի համար դատապարտվեց և չզղջաց, այլ նույն անհնազանդության մեջ մնալով, հատկապես որ առավել ևս ավելացնելով, ամբողջովին կորցրեց սրբության, արդարության և աստվածպաշտության պտուղները:
Իսկ մեր Տերն ավազանի նոր արարչությամբ վերստին ստեղծելով հանեց մեզ Եգիպտոսից՝ սխալական մարմնից, և իր տան մեջ տնկեց վայելչության այգի կամ պտղաբեր ձիթենի և քաղցրահամ արմավենի, ինչպես որ Տերն ինքն ասաց իր աշակերտներին. «Ես ձեզ ընտրեցի և ձեզ կարգեցի, որ դուք գնաք և պտղաբեր լինեք, և ձեր պտուղը մնա» (Հովհ. 15:16):
Սա է, որ ասաց. որպեսզի մենք լինենք իր ստեղծածների պտուղը:
Արդ, տեսնենք, թե ինչու պտուղ ասաց ստեղծածներին, այլ ոչ թե ծաղիկ, ինչպես օրինակ, ասում է, ծառի վրա է երևում, որովհետև այլ է արմատը, այլ է ծաղիկը և այլ՝ պտուղը, քանզի թեև երեքն էլ միևնույն արմատից են, բայց տարբերվում են միմյանցից համով և տեսքով, քանզի արմատի տերևը կոպիտ և չուտվող է, իսկ ծաղիկը թեև գեղեցիկ է տեսքից և անուշահոտ, սակայն դա էլ ուտելու չէ, իսկ պտուղը թեև նույն ծառից է և ծաղկից, բայց բոլորովին տարբեր է նրանցից թե՛ տեսակով, թե՛ անուշահոտությամբ և թե՛ սնուցող զորությամբ և ամբողջ գեղեցկությունն ու կատարելությունն իր մեջ է պարունակում, այդ պատճառով էլ սիրելի է ստացողի համար, թեև քիչ է, և մշակը հատկապես խնամում է ծառի պտուղը, այլ ոչ թե տերևը:
Նույն կերպ է ընկալվում նաև հոգևոր առումով, քանզի մարդկային բնությունը ծառի պես է՝ կոպիտ և չուտվող, իսկ ծառի ծաղիկը Հեսսեի գավազանի պես է, որ ծաղկեց արմատը, ըստ մարգարեի, և նրա վրա իջավ Սուրբ Հոգին, և տեսքով գեղեցիկ էր քան բոլոր մարդկանց որդիները և անուշահոտ իր աստվածությամբ և կատարելությամբ ուրիշների համար անուտելի, քանզի երբեք չեն կարող մերձենալ Քրիստոսի աստվածային բնությանը, միավորվել նրա բնության հետ և աստվածանալ, ինչպես որ այն մարմինը, որ վերցրեց մեր բնությունից և միավորեց իր աստվածության հետ և աստվածացրեց բնությամբ և անձնավորությամբ:
Այդ պատճառով է այս ծաղիկն ազնիվ, քանզի նման չէ արմատին և պտղին, այլ միջանկյալ սահմանում է գտնվում, քանզի եթե արմատով կարելի է սահմանել նրա պնդությունը և ծաղկին նմանվել առաքինությամբ, ապա կարող է նաև պտուղը վեր բարձրանալ և Քրիստոսի համար կերակուր լինել և անուշահոտություն, ինչպես որ ասաց. «Քրիստոսի բուրմունքն ենք Աստծո առաջ՝ և՛ փրկվածների մեջ, և՛ կորստյան մատնվածների մեջ» (Բ Կորնթ. 2:15):
Եվ ինչպես որ պտուղն է նախ կերակրվում՝ ծառից խոնավություն քաշելով և ապա արեգակի ջերմությամբ իր ժամանակին հասնելով կերակուր է դառնում: Այդպես էլ արդարների դասն է, որ որպես մարդկային պտուղ հանդիսացան Աստծո առաջ. նախ իրենք վայելեցին Աստծո խնամակալությունը՝ Սուրբ Գրքի միջնորդությամբ բոցավառվելով Աստծո սիրով, ապա կերակուր եղան Քրիստոսի անկարոտ բնության համար:
Նորից ինչպես որ պտուղը տերևի նման լայն և ընդարձակ չէ և ոչ էլ ծաղկի պես նուրբ ու բարակ, այլ՝ շրջանաձև, թանձր՝ սերմն իր մեջ պահող: Այդպես էլ սրբերի դասն է առանձնանում արմատից և տերևից, մարմին է առնում ծաղկի պես, և համախմբվելով Աստծո սիրո շուրջ՝ ամբողջ սրտով, ամբողջ մարմնով և ամբողջ զորությամբ սիրում է և հարում նրան, իսկ նա հանուն նրանց խնամում է արմատը և համբերությամբ կրում կեղևի դառնությունը: Եվ սա կերևա աշխարհի վերջում, քանզի երբ կծնվեն վերջին արդարները, որոնցից հետո այլևս արդար չի լինի, կկատարվեն մարգարեությունները և աշխարհը կվերջանա: Քանզի նրանք մարդկային շնչեր են կամ որպես ոսկորներ մարմնի մեջ, արդ, երբ շունչը ելնում է, կենդանությունը մեռնում է և ոսկորների անջատվելուց մարմինը խաթարվում է, այդպես կլինի նաև աշխարհի վերջում՝ արդարների պակասելով կպակասի նաև այս ունայն կենցաղը:
Սա նկատի ունենալով թերևս ասաց. որպեսզի մենք լինենք իր ստեղծածների պտուղը, իմ սիրելի՛ եղբայրներ, իմացեք, ասում է: Երբ խոսեց Աստծո բարձրագույն և անքննելի պարգևների մասին, որ վեր է մարդկային ամեն տեսակ մտքից, ապա որպեսզի իմանան այդ պարգևների մասին, հորդորում է նրանց և ասում. իմ սիրելի՛ եղբայրներ, իմացեք:
Այսինքն՝ մտքում պահեք այս շնորհի և աստվածատուր պարգևի մեծությունը, քանզի ինչպես օրինակ, տգիտության բոլոր վնասներն ու երկպառակությունները ներս են մտնում և ապականում մարդկանց հոգիները և զրկում ճշմարիտ գիտությունից, այդպես էլ բոլոր բարիքները, որ Աստծուց են մեզ հասնում և լուսավորում մեր հոգիները և քանի որ հոգևոր բարիքներ են՝ գիտությամբ առաջանում են մեր մեջ, մնում և պահպանվում, իսկ տգիտության խավարը հեռու է փախչում: Քանզի չկա զգալի խավար, որ կարողանա այդպես խավարեցնել մարմինը, ինչպես տգիտությունը՝ մտքին, և չկա այնպիսի լույս, որ այդքան լուսավորի աչքը, ինչպես գիտությունը՝ հոգուն, այդ պատճառով էլ ասաց. իմ սիրելի եղբայրնե՛ր, իմացեք:
Շատ անգամներ նրանց հետ պատվով է խոսում, որպեսզի նրանց մեջ Աստծո սերն արթնացնի և որպեսզի իմանան, որ եթե Աստծո ծառաներն այդպիսի պատվի են արժանանում, ապա որքան առավել Աստված գիտե պատվի արժանացնել իր պատվիրանապահներին և մտերիմ ծառաներին: Եվ սա ասում է, որպեսզի սաստիկ վշտերի դեպքում երկմտելով ետ չկանգնեն առաքինություններից, և այդ պատճառով նրանց սիրելի եղբայրներ է անվանում՝ ասելով. Թո՛ղ ամեն մարդ արագ լինի լսելու մեջ, ծանր՝ խոսելու մեջ և ծանր՝ բարկանալու մեջ:
Ասելով և հորդորելով նրանց մեծ գիտությամբ, ապա նաև խրատում է նրանց, որպեսզի դրանով առավել ևս Աստծո պատվիրանների մոտ տանի նրանց՝ երկար պարանի պես Աստծո սիրուն կապելով: Քանզի ճշմարիտ և առաքինի վարդապետն է այդպես՝ երբեմն հաճեցնել և խրատել, երբեմն էլ սաստել և հանդիմանել և իբրև մտրակ արթնացնել Աստծո դատաստանների մասին հիշողությունը, ինչպես որ սա է անում:
Նախ հաճեցրեց, երբ բազմաբնույթ փորձությունների մասին խոսեց, նաև նրանց առջև դրեց Աստծո տարբեր պարգևները, իսկ այժմ սկսում է խրատել՝ ասելով. թո՛ղ ամեն մարդ արագ լինի լսելու մեջ: Եվ կասես, թե Աստծո պատվիրանների կատարումը ուշադրությամբ լսե՞լն է: Բայց ինձ թվում է, թե խոսքը արտաքին լսողության մասին չէ, քանզի սրանց նույնպես Պողոսը դատապարտում է՝ ասելով. «օրենքը լսողները չէ, որ արդար են Աստծո առաջ, այլ օրենքը կատարողները պիտի արդարացվեն» (Հռոմ. 2:13): Այստեղից երևում է, որ ներքին լսողության մասին է խոսքը, որով հարկ է լսել: Քանզի ինչպես որ մենք կրկնակի մարդ ենք՝ հոգով և մարմնով, նույնպես նաև կրկնակի զգայարաններ ենք ստացել՝ մի մասը արտաքին և հեշտ վնասվող, իսկ մյուս մասը՝ ներքին և հաստատուն, և սրանց տարբերությունը գործնականում երևում է:
Այսպիսի լսողություն է պահանջում նաև մեր Տերը՝ ասելով. «ասում եմ ձեզ, դո՛ւք, որ լսում եք» (Ղուկ. 6:27), արդ, արտաքին ականջներով բոլորն էլ լսում են, սակայն նա ներքին ականջով էր խնդրում լսել, և նորից. «Ով որ լսելու ականջ ունի, թո՛ղ լսի» (Ղուկ. 8:8): Եվ ինչո՞ւ էր հարցնում, չէ որ ինքն էր ստեղծել, այլ հարցնում էր, քանզի գիտեր, որ արտաքին լսողությունից ոչ մի օգուտ չի կարող լինել, եթե ներքինը բաց չլինի, և սա էլ նույնն է խրատում՝ ասելով. թող ամեն մարդ արագ լինի լսելու մեջ:
Այսինքն՝ շատերը կան, ասում է, որ ներքին ականջներով են լսում, սակայն ոչ այնպես, ինչպես պարտ է լսել, այլ՝ ձանձրանալով և չցանկանալով: Այդ պատճառով էլ ասաց. թող ամեն մարդ արագ լինի լսելու մեջ: Ինչպես, օրինակ, ասում է, թե նրանք, ովքեր ծարավ են և փափագում են աղբյուրի մոտ գնալ և մինչև աղբյուրին հասնելը ցանկությամբ են խմում այն, իսկ երբ հասնում են, ապա իրենց ջուրն են գցում, բերանը մոտեցնում աղբյուրին և խմում այնքան, մինչև հագեցնեն ծարավը: Նման ձևով նաև նրանք, ովքեր արդարության ծարավ են, ապա պետք է արագ լինեն լսելու մեջ, և նախ ցանկությամբ ըմպեն այն, և ապա մոտենալով՝ մտքի բերանը բացեն և մոտենան հոգևոր ըմպելիքին՝ մինչև հագեցնեն իրենց խոսքի ծարավը:
Դա է Աստծո մարգարեների ասածը. «Բա՛ց բերանդ, և ես պիտի լցնեմ այն» (Սղմ. 80:11), ուստի չկա առավել բարի բան, քան Սուրբ Գրքի վարդապետությունը ցանկությամբ մտապահող և այն լսել շտապող հոգին է: Եվ ըստ այդմ էլ ասաց. թող ամեն մարդ արագ լինի լսելու մեջ, ծանր՝ խոսելու:
Աստծո բոլոր պատվիրանները կարգ ունեն և հաջորդականություն, և ոսկյա շղթայի պես միմյանց կապված են: Արդ, երբ ասաց առաջինը, որ բարիքների սկիզբն է, ապա ավելացրեց նաև երկրորդը, որը թեև կարգով երկրորդն է, սակայն առաջինից էլ կարևոր է, սակայն շատերը կան, որ թեև արագ են լսելու մեջ, սակայն արագասլաց են նաև խոսելու մեջ, և շատախոսը երբեք չի կարող խուսափել մեղքերից: Ըստ այդմ էլ մեջ է բերում բոլոր առաքինությունների մորը, քանզի լռությունն, ասում է, ջանք չպահանջող առաքինություն է:
Եվ որևէ մեկը կարող է հարցնել, թե ինչպե՞ս կարելի է առանց ջանքի բարիք գործել, և հատկապես լռություն պահել, որ բոլոր գործերից առավել տաժանելի է: Եվ ինչն է առավել թեթև, քան խոսքն է, և պիտանի բնությանն ու պարգև Արարչին, ուրեմն ո՞վ կարող է հեշտությամբ ծառայել լռությանը: Արդ, ոչ ոք չի կարող ասել, թե լռությունը ինքնին ջանք չպահանջող առաքինություն է, այլ՝ բավական դժվար և քրտնաջան աշխատանք է պահանջում:
Արդ, քանի որ խոսքի հանցանքները զանազան են և բազմաթիվ, որը ոչ ոք չի կարող թվարկել, ապա լռելու դեպքում դրանք ամբողջովին կանխվում են, և այդ պատճառով էլ ասում է ջանք չպահանջող առաքինություն:
Ուստի, ինչպես մեկը, երբ ծառի արմատը կտրում է, ապա ճյուղերն էլ դրա հետ չորանում են, նույնը նաև այստեղ լռության դեպքում է կատարվում, քանզի նա, ով խոսքով հանցավոր չի գտնվում, ապա կատարյալ մարդ է, այդ պատճառով էլ ասաց. ծանր խոսելու մեջ:
Այս ասելով բնավ չի ասում, թե մի՛ խոսեք և անբանների նման շրջեք, այլ բոլորին խրատում է, թե ինչ մտայնությամբ խոսել, քանզի եթե նույնիսկ բարի է խոսքը, կամ Աստծո պատվիրանները, ապա նախ խորհի՛ր, ասում է, ապա նոր խոսի՛ր, ընտրի՛ր, ասում է, թե՛ տեղը, թե՛ լսարանը և թե՛ պատշաճ ժամանակը և ապա նոր խոսի՛ր: Սա է նշանակում՝ ծանր՝ խոսելու մեջ:
Եթե բոլորն այս խոսքերը պահեին, ապա խաղաղությամբ ամուր պարսպի պես կամրապնդեին իրենց կյանքը: Քանզի ո՛չ տրտմություն կլիներ, որը խոսքից է առաջանում, ո՛չ խռովություն, ո՛չ ոխակալություն, ո՛չ նախանձ, ո՛չ հրահրություն, ո՛չ չարախոսություն, ո՛չ հայհոյություն, ո՛չ բամբասանք, ո՛չ ստախոսություն և ո՛չ էլ ծաղր: Եվ որպեսզի հերթով չթվարկեմ, միանգամից կասեմ, թե այն բոլոր հանցանքները, որ խոսքից են առաջանում, ապա ներս չէին սողոսկի փոթորկի պես հուզելով հոգուն՝ լռությանը որպես առաջնորդ ունենալով, այլ կատարյալ խաղաղությամբ կվայելեին ամբողջ աշխարհը՝ այնտեղի դառնություններից մաս ու բաժին չունենալով՝ ո՛չ պատերազմներից և ո՛չ էլ արհավիրքներից, ո՛չ ազգ ազգի դեմ կելներ, ո՛չ սուր կսրվեր, ո՛չ արյունահեղություն կլիներ, ո՛չ տների կործանում, ո՛չ քաղաքների ավերում, ո՛չ ունեցվածքի գրավում, ո՛չ գերություն, և ո՛չ մի ողբի ու արտասուքի արժանի բան, որ մարդկանց մեջ կատարվում է, եթե խոսակցություն չբացեին և չբարկանային: Այդ պատճառով էլ երկուսի մասին հերթականությամբ ասում է. ծանր խոսելու մեջ, և ծանր՝ բարկանալու մեջ:
Արդ, ովքեր այս երկուսն էլ իսկապես շտկում են՝ մտածված խոսել պատշաճ ժամին (և հարկ եղած դեպքում բարկանալ), ապա ոչ մի փորձություն չի կարող տրտմեցնել նրանց: Նման ձևով նաև բարկությունն էլ խոսելու հետ է միավորում, որպեսզի իմաստությամբ բարկանան՝ սանձելով խոսքը:
Արդ, կա բարկություն, որ գովելի է, ինչպես Մովսեսին էր, որ սպանեց եգիպտացուն, և Փենեհեսինը, որ մադիանացիներին իսրայելացիների հետ միասին սպանեց, և Սամուելինը, որ սպանեց Ագագին և ինչպես Եղիայինը, որ ամոթի մարգարեներին մահվան դատապարտեց:
Եվ կա բարկություն, որ նախատելի է, ինչպես Կայենինը, որ սպանեց իր եղբորը, և նրանցը, ովքեր բամբասում են Սուրբ Գրքի մասին, և որոնց ցասումը օձի նման է:
Բարկություն էլ կա, որ հանցագործների հանդեպ վրեժխնդրությունից է առաջանում, ինչպես Աստծո անբարկացկոտ բնությանն է հատուկ, և որի մասին սուրբ Եսային է պատմում. «Տիրոջ բարկությունը… ինչպես ձորը լցվող հորդահոս հեղեղ է» (Ես. 30:29), և այն ամենը, ինչ նման են սրան:
Եվ արդ, տեսնենք, թե որն է գովելի բարկություն և որը՝ նախատելի. գովելին այն է, որ մեղավորների և աստվածային պատվիրաններն արհամարհողների պատճառով է, և որ ցանկանում է ճիշտ ուղղու վրա դնել, որպեսզի Աստծո ներողամտությամբ և երկայնամտությամբ անտեսի այն: Եվ այս բարկության մասին է մարգարեն բացահայտորեն ասում և բամբասանքներից ազատում, թե մեղադրանքի արժանի չէ. «Եթե բարկանաք՝ մի՛ մեղանչեք» (Սղմ. 4:5), նույն միտքն է արտահայտում նաև տերունական հետևյալ խոսքը. «Ամեն մարդ, որ զուր տեղը բարկանում է իր եղբոր վրա» (Մատթ. 5:22), և առաքյալն էլ նորից իր աշակերտին գրում է. «հանդիմանի՛ր, սաստի՛ր» (Բ Տիմ. 4:2): Արդ, այսպիսիները գովասանքի են արժանի:
Իսկ նախատելին այն է, որ մարգարեն օձի նմանեցրեց՝ ասելով. «Նրանց կատաղությունը նման է օձի՝ իժի և քարբի» (Սղմ. 57:5): Առաքյալն էլ գրում է. «Արեգակը ձեր բարկության վրա թո՛ղ մայր չմտնի» (Եփես. 4:26), որպեսզի սատանան առիթից օգտվելով չարատավորի ձեր պատիվը:
Եվ նորից, ասում է, թո՛ղ ձեր բերանից դուրս չգա ամեն տեսակ դառնություն և բարկություն, քանզի Աստված որպես բարի բան դրեց այն հոգու մեջ, ինչպես պատերազմողի ձեռքի սուր՝ թշնամուն զարհուրեցնելու համար, և ինչպես հովվի շուն՝ հաչելու գազանների և կատաղելու օտարների դեմ, և իր տերերին սիրելու և անվնաս պահելու համար: Այդպես էլ հոգու բարկությունը՝ դռան մոտ կանգնած, գազազում է օտար սատանայի վրա՝ հեռու վանելով ցանկության գազաններին, և իր ներսում անվնաս բնակեցնելով հարազատ ողջախոհությանը, սակայն մարդկանց ծուլությունը պատվիրանների հանդեպ և չարի նախանձը, այն բարիքի չծառայեցրին, այլ միմյանց դեմ կատաղությամբ լցվեցին և միմյանց դեպ ուղղեցին իրենց բարկությունը:
Քանզի չկա մի չարիք, որ նրա միջոցով չկատարվի կենցաղում, և նախ վնասում է նրանց, ովքեր բերում են այն և բնական վիճակից շեղում, որովհետև բարկացկոտները չեն տարբերվում գազաններից: Ուստի, երբ սրտի շուրջ բորբոքվում է արյունը՝ սկսելով ցասմամբ, բարձրանում՝ հասնում է բարկության, օտարանում է բնությունից, և բոլորովին մոռանում իր մարդ լինելը և չի կարողանում իրեն ետ կանգնեցնել բարկությունից: Նման վիճակում գտնվելով կարիճի պես խայթում են, շան պես հաչում, գայլի պես հոշոտում, վարազի պես սրում ատամները, դիվահարի պես փրփրում՝ կարմրած աչքերով, զայրացած դեմքով, բնական գույնից զրկված, չկապակցված, կցկտուր խոսքերով, ամբողջ մարմնով դողալով, չկարողանալով ոտքի վրա կանգնել և մի տեղում մնալ, այլ արբեցողի պես այս ու այն կողմ են շարժվում, վայր ընկնում և մերձավորներին հարվածում:
Դիվահարներից ավելի հանդուգն են և տեսնողների համար ատելի, որովհետև մեկն իր կամքով է չարի պես մոլեգնում, իսկ մյուսը՝ դիվական լրբությամբ: Նման ձևով դիվահար տեսնելով խղճում ենք, արտասվում և աղոթում նրանց համար, իսկ բարկացկոտ տեսնելով նեղվում ենք, ատում և անիծում և այս ամենը միայն չար բարկացկոտ մարդու մասին է, էլ չենք խոսում համընդհանուր բարկության մասին, թե ինչպիսի չարիքների առաջացման պատճառ է հանդիսանում: Այդ պատճառով է ասում. ծանր՝ բարկանալու մեջ:
Այսինքն՝ եթե հնարավոր է, ընդհանրապես մի՛ բարկացիր, իսկ եթե անհնար է, ապա գոնե ծանր եղիր բարկանալու մեջ, և ընտրի՛ր պատճառն ու տեղը, և դու անձամբ բարկության պատճառ մի՛ եղիր, և սովորություն մի՛ դարձրու և մի՛ հասցրու սրտին՝ ցասում բորբոքելով:
Ապա խոսում է բարկության վնասների մասին՝ երկյուղի մեջ գցելով լսողներին. Մարդու բարկությունը Աստծո արդարությունը չի կատարում:
Քանզի մարդու բարկությունը լցված է ամեն տեսակ չարությամբ և դառնությամբ, իսկ Աստծո արդարությունը զերծ է դրանցից, իսկ նրանք, ովքեր մասնակից են դրան, ինչպե՞ս կարող են լինել Աստծո գործը կատարողներ: Արդ, ինչպես որ Աստծո բնությունը անխառն է և ընդունակ չէ վատ կրքերի, այդպես էլ նրա արդարությունն է զերծ չար կրքերից, և ովքեր ցանկանում են խառնել սրանք միմյանց հետ, անմիտ են կամ ամբարիշտ: Արդ ինչպես ասում է առաքյալը. «ի՞նչ հարաբերություն լույսի և խավարի միջև և կամ ի՞նչ միաբանություն Քրիստոսի և Բելիարի միջև» (Բ Կարնթ. 6:14-15):
Աստծո արդարությունը առաքինության բոլոր գործերն են, և հատկապես՝ հեզությունը, քաղցրությունը, որոնք ինքն իսկ վկայեց, և երկայնամտությունը, իսկ այն ամենը, ինչ բարկությունից են առաջանում, հակառակ են սրանց և անսահման հեռավորությամբ բաժանված և չեն կարող սրանք միավորվել միևնույն անձի մեջ:
Հորդորակ
Արդ, սիրելիներս, այս ամենն իմանալով և ճանաչելով այդ չար ախտի առավելությունը, և թե ինչպիսի գալիք բարիքներից է մեզ զրկում՝ բաժանելով Աստծո արդարությունից, զգուշանանք մեր անձերի համար թե՛ բարկությունից և թե՛ նրա չարությունից, ինչպես կատաղած գազանից: Որպեսզի չլինի, թե մեր մեջ բույն դնելով՝ վնասի մեր հոգիները՝ խայթելով մեր կրունկը և հեծյալին գետին գցելով: Ուստի եթե Աստծո այլ դատաստանները և վրեժխնդրությունը բարկացողներին չէին, ապա գոնե մարդկանցից պետք էր ամաչել և դողալ, և գազանի պես չընտելացված և վայրենի չլինել և տեսնողների կողմից ծաղր ու ծանակի չենթարկվել: Քանզի օձերի ու կարիճների բնույթն է այդպես՝ միշտ գազանային վիճակում մնալ և ում մոտենալ՝ խայթել և վիրավորել, այդ պատճառով էլ բոլորի կողմից ատելի են և բոլորը զինվում են՝ դրանց սպանելու համար:
Արդ, մի՛ նմանվիր դրանց, որ բանավոր և իմաստուն ես, քանզի թերևս նրանք բնությամբ ունեն այդ գազանությունը՝ Արարչից այդպես ստեղծված լինելով, բայց դու այդպես չես ստեղծվել, այլ՝ արթուն, հեզ և հանգիստ, ապա ինչո՞ւ ես քո կամքով նմանվում նրանց գազանությանը՝ դուրս գալով քո բնական վիճակից: Նույնիսկ նրանք, շատ անգամներ մարդկանցից հրապուրվելով, իրենց բնությունից դուրս են գալիս՝ ոչ ոքի չվնասելով, մինչդեռ քեզ ո՛չ դյութիչ խոսքերը, ո՛չ բարեկամների աղաչանքները, ո՛չ սիրելիների խրատները, ո՛չ Աստծո հանդեպ երկյուղը և ո՛չ էլ գեհենի սպառնալիքը չեն հանդարտեցնում բարկությունդ, այլ ում մոտենում ես, հարվածում ես և վիրավորում:
Արդ, ինչո՞ւ ես կատաղում, ո՜վ մարդ, և ինչ պատճառաբանություն ունես այդ չարիքներդ արդարացնելու, եթե ասես, թե բնությունդ է այդպես, ճիշտ չէ, քանզի եթե Արարիչը քեզ այդպիսի գազանային բնությամբ ստեղծած լիներ, ապա ինչո՞ւ է դատաստան պահանջում տհասությանդ համար, քանզի քեզ դատելով անարդար կգտնվի նա, ով իրավունքի և արդարության դատավորն է՝ իրենից եկած պատճառը քեզ համարելով: Արդ, մի՛ զրպարտիր աստվածությանը և մի՛ եղիր քո նախահոր Ադամի նման, որ իր պատվիրանազանցության համար Աստծուն մեղադրեց՝ ասելով. «Այս կինը, որ տվեցիր ինձ, նա տվեց ինձ և ես կերա» (Ծննդ. 3:12):
Արդ, եթե քեզ Աստված բարկացող է ստեղծել և մյուսին՝ հեզ, և ձեր բնության համաձայն եք գործում, ապա ինչո՞ւ է նրան պսակի արժանացնում և երանի տալիս, իսկ քեզ դատապարտում և տանջում: Ահա, հստակ երևում է, որ այդ ախտի պատճառը Արարիչը չէ, ուստի հայտնի է դառնում, որ ծույլ կամքի, անխնամ խորհուրդների և փառասիրության պատճառով վնասակար փշեր են աճում: Ինչպես հողի մեջ, որ բարի սերմ է ընկնում, բայց մշակների անգործության պատճառով մոլախոտ է աճում և ոչնչացնում սերմը, այդպես էլ բարկության սերմը, որպես բարի սերմ սերմանված է մեր մեջ, սակայն մտքի ծուլության պատճառով փշի է վերածվում, և ավելի վնասակար է դառնում հոգու համար, քան որոմը՝ այգու: Նորից, ինչպես որ մեկը դանակ է վերցնում հաց և այլ կերակուրներ կտրելու համար, սակայն մարդու մարմինը խոցելու համար է գործածում: Այդպես է նաև բարկությունը, երբ մարդկային անմտության պատճառով սրի տեղ է գործածվում և դրանով զինվելով՝ միմյանց խոցում են և վիրավորում:
Ի՜նչ սաստիկ լրբություն, ի՜նչ անտանելի չարություն. բարիքը չարիքի վերածեցինք և Արարչի սերմը բանսարկության պտուղ տալու համար աճեցրինք, քանզի յուրաքանչյուրը, որ ընկերոջ հետ բարկությամբ է վարվում, ապա դևերի հետ խաղաղություն է հաստատում: Ուստի լավ է ասված, թե՝ «Ով ընկերոջ հանդեպ ոխ է պահում, ապա դևերի հետ դաշինք է կնքել»:
Արդ, ինչո՞ւ ես կատաղում բնությանդ դեմ, ո՛վ մարդ: Ում դեմ որ զայրանում ես, նույն բնությունը չունի՞, օտարին ու թշնամուն թողած, սիրելիիդ և բարեկամիդ վրա ես բարկանում, մի՞թե քա անդամների վրա չես բարկանում, թշնամանում, նենգում, հատկապես որ Քրիստոսինն ենք, «քանզի անդամներն ենք նրա մարմնի՝ նրա մարմնից և նրա ոսկորներից» (Եփես. 5:30), և եղբորդ արված նախատինքը նրան է բարձրանում, ինչպես որ ասաց. «ով որ ձեզ է անարգում, ինձ է անարգում» (Ղուկ. 10:16), սրանով հայտնեց, թե ով անարգում է եղբորը, Տիրոջն է անարգում և ով թշնամանում է եղբոր հետ, Աստծո հետ է թշնամանում:
Այսպիսով, տեսնե՛նք չարի առավելությունը, որ բոլոր կողմերից վնասում է մեզ, բայց մենք բարեկամաբար ողջունում ենք նրան, իսկ բարքիները, որ բոլոր կողմերից օգուտ են բերում մեզ, իբրև ատելիի մերժում ենք: Ուստի, անբնական բարկությունը չարի հնարքն է, և բարկության բոլոր տեսակները վնասում են մեզ և մեծ տառապանք պատճառում, բայց մենք շտապում ենք դրանց հետևից գնալ: Արդարև, առավել ի՞նչ չար կիրք կա մեր մեջ, քան թշնամանալն ու թշնամացնելը, նախատելն ու նախատվելը, ատելը և ատվելը, հարվածելը և հարվածվելը, տրտմեցնելն ու տրտմելը, բամբասելն ու բամբասվելը: Ահա սրանք են բանսարկության գործերը և այնտեղի տանջանքների երախշիքը, որոնց օրինակն այստեղ է, իսկ Քրիստոսի պատվիրանները հեշտ են և հաճեցնող և մարմնավոր կյանքի մեջ արքայության հանգիստն են պարգևում: Արդ, ինչ բարի բան կա սիրուց առավել և ինչ հաճեցնող, քան սիրվելը, բարեբանելն ու բարեբանվելը, բոլորի կողմից ցանկալի լինելը: Ապա ինչո՞ւ ենք անմտաբար թողնում Քրիստոսի՝ հեզի և մարդասերի պատվիրանները և բանսարկուի որոգայթների մեջ սայթաքում ու ընկնում: Ապա ինչո՞ւ ես արդյոք բարկանում քո եղբոր վրա, ասա՛ ինձ, և զայրանում նրա դեմ և վայրագ վերաբերմունք ցուցաբերում: Կասես, թե այն պատճառով, որ թշնամացավ իմ դեմ և անպատիվ խոսքեր ասաց, իսկ ի՞նչ ասաց. աղքատներից աղքատ և տառապյալներից տառապյալ: Դու էլ նրան ասա, թե ո՞վ է մեզանից հարուստ այն բանից հետո, երբ կորցրեցինք Արարչից ստացած տիրական փառքը: Իսկ եթե սնոտի և անցավոր մեծության մասին ասաց, ապա ովքեր ունեն այդ, ուրեմն աղքատներից առավել աղքատ են: Կամ ասաց անազգ, անտուն և աղքատ, ապա պետք է ուրախանայիր դրա համար, այլ ոչ թե տրտմեիր, քանզի մենք բոլորս էլ այս երկրի վրա օտար ենք, պանդուխտ, վտարանդի և անցավոր, ինչպես մեր բոլոր հայրերը և ինչպես առաքյալն է ասում. «մեր քաղաքացիությունը երկնքում է, որտեղից և ակնկալում ենք Փրկչին» (Փիլիպ. 3:20): Իսկ եթե քեզ մեղավոր կամ հանցավոր ասաց, ապա ճշմարտությունն ասաց և քեզ պետք չէր բարկանալ, այլ հակառակը՝ արտասվել և հոգոց հանել, քանզի քո անկարգությունների պատճառով բամբասանքի առիթ հանդիսացար: Իսկ եթե սուտ ասաց, ապա քո ինչ հոգն է, այդ բամբասանքները նրա գլխին կթափվեն, քանզի բամբասողներն Աստծո արքայությունը չեն ժառանգելու:
Սիրելի են անպատվողները, մի՛ կորցրու սիրո բարիքները մեկ անգամ բարկանալով, քանզի քեզ համար ավելի հեշտ կլինի կարողանալ համբերել բարկությանը, քան [Աստծո] սիրուց ընկնելը: Մեկ անգամ անպատվություն կրեցիր, իսկ [Աստված] բազում անգամներ պատվեց և պատվում է: Արդ, ո՞րն է ավելի նախընտրելի. մեկ անգամվա պատճառով կորցնել ամբողջ պատիվը, թե՞ համբերությամբ կրկնապատիկ ստանալ այն: Անպատվության ամոթը իրենն է, այլ ոչ թե քոնը, քանզի նա է շառագունում քեզ տեսնելուց, այլ ոչ թե դու, իսկ դու պարծանքով և համարձակությամբ ես կանգնում նրա դիմաց՝ նրան ոչնչում չկասկածելով:
Իսկ եթե թշնամիդ է քեզ անպատվում, ապա պետք է նրա հանդեպ առավել հեզություն ցուցաբերել, որպեսզի դրա միջոցով վերացնես թշնամությունը՝ այն փոխարինելով սիրալիրության, իսկ եթե ոչ, ապա գոնե համբերությամբ կանխել թշնամության կրկնապատկումը, որով նրա գլխին կկուտակվեն Աստծո սպառնալիքները, և դրա համար է ասում. «այս անելով՝ կրակի կայծեր կկուտակես նրա գլխին» (Հռոմ. 12:20), դու մարդկանց մեջ հարգանք կվայելես, իսկ նա՝ թշնամություն և անարգանք: Քեզ բոլորը կգովեն քո համբերության համար, իսկ նրան բոլորը հնարավորինս կբամբասեն իր նախատինքների համար:
Իսկ եթե ծառան է քեզ անպատվում, մի՛ չարացիր, քանզի դու էլ Աստծո ծառա լինելով շատ անգամներ անպատվում ես նրան քո անկարգ քայլերով, իսկ նա երկայնամիտ է գտնվում և բարիք է անում քո հանդեպ: Իսկ եթե բարիք ես արել մեկին, բայց նա անշնորհակալ է գտնվել և բամբասել է քո մասին, ապա առավել ևս պարտավոր ես ներողամիտ գտնվել, որպեսզի բարիքների վարձքդ չկորցնես, այլ առավել ևս շահես. մեկը՝ տալու համար, իսկ մյուսը՝ համբերելու: Նաև պետք է մտապահես այն, որ սրանով մաս ու բաժին ես ունենում Աստծո հեզությունից, քանզի նա էլ բարիքներ է անում, սակայն արհամարհում են, և նա չի բարկանում և երես չի դարձնում: Ուստի, եթե մեկի հանդեպ բարեգործություն ես անում, այնքան չես անում, որքան Աստված է անում, քանզի նա է ստեղծում և խնամում ազգից մինչև ազգ իր բարերարությամբ, որովհետև իր արևն է ծագեցնում և անձրևն է տեղացնում, օդ է տալիս շնչելու, աղբյուրներ է բխեցնում, բույսեր է աճեցնում, սնուցում և հասցնում պտղաբերության և այլ բազում բաներ է անում օդում և ցամաքում, որը չենք կարող նույնիսկ թվարկել: Այս ամենից բացի նաև արքայություն է խոստանում՝ երկնային արքայությունը, անճառ և հավիտենական հանգիստ, սակայն այսուհանդերձ մենք թշնամանում ենք նրա հանդեպ մեր անպատվությամբ, անարգությամբ և չարագործությամբ, իսկ նա լռում է և չի բարկանում, և երես չի դարձնում, այլ նորից ապաշխարությամբ իր մոտ է կանչում, և խոստովանությամբ լվանում մեղքերը և բժշկում և ձյունից էլ սպիտակ դարձնում:
Այս բարերարությանը նմանվի՛ր հեզությամբ, ո՛վ մարդ: Եվ պատկառելի այլ օրինակներ էլ ունես, ամանչի՛ր դրանցից, քանզի Աստծու ծառաներից չեղավ մեկը, որ չանարգվեր և ոչ միայն չէին բարկանում, այլև այդ ամենին բարեգործությամբ էին հատուցում: Նախ Մովսեսը զրկվածի համար վրեժխնդիր եղավ՝ սպանելով եգիպտացուն, սակայն նա մերժեց նրան՝ ասելով. «Ո՞վ է քեզ իշխան և դատավոր կարգել մեզ վրա» (Ելք. 2:14): Այնուհետև իր ժողովուրդը բազում բարիքներ ստացավ նրանից, սակայն ոչ միայն չանպատվեցին նրան, այլ նույնիսկ քարկոծեցին, սակայն նա չէր բարկանում, այլ ասում էր Աստծուն. «Եթե ներելու ես իրենց մեղքերը, ների՛ր, իսկ եթե չես ներելու, ուրեմն իմ անունը ջնջի՛ր քո մատյանից, որ գրել ես ինձ» (Ելք. 32:31-32):
Դավիթն էլ, երբ թշնամության ենթարկվեց իր ծառայի կողմից, ապա լռեց, ինչպես տկար մեկը և Աստծուն էր կանչում վրեժխնդրության: Իսկ իր որդին ոչ միայն թշնամացավ, այլև մահվան դատապարտեց իրեն և նրա պատճառով նույնիսկ թագավորությունից ընկավ և ոտքով փախստական դարձավ, սակայն պատվիրեց խնայել իր որդուն պատերազմի ժամանակ, և երբ նա մահացավ, չհիշելով նրա չարագործությունները, աղիողորմ ողբաց՝ ասելով «Աբիսողո՜մ, որդյա՜կ իմ, որդյա՜կ իմ Աբիսողոմ» (Բ Թագ. 18:33):
Իսկ Երեմիային, որ ոչ միայն խոսքով էին նախատում, այլև տիղմի փոսի մեջ գցեցին, բայց նա չհիշելով այդ ամենը, աչքերն արտասուքի աղբյուր դարձրած ողբում էր, և ամայություն էր փնտրում, որպեսզի ողբար գերության դատապարտվածների համար (տե՛ս Բ Մակ. 38:6):
Նաև Ստեփանոսը, քանզի քարկոծված և կիսամեռ վիճակում դեռևս աղթում էր Աստծուն, որ դա նրանց մեղք չհամարվի (տե՛ս Գործք 7:59): Իսկ ո՞վ կարող է թվարկել Պողոսի կրած զանազան անպատվություններն ու ծաղրանքները, և նա Քրիստոսին էր խնդրում վրեժխնդիր լինել այդ կատաղած և մոլեգնած ամբոխի հանդեպ: Արդ, ինչո՞ւ եմ միայն ծառաների նախատինքները թվարկում, այլ Տիրոջ և Աստծո մասին ասեմ, թե որքան բարեգործություններ արեց ապերախտ ժողովրդի համար, իսկ նրանք հակառակով հատուցեցին՝ սամարացի և դիվահար կոչելով նրան, Աստծուն՝ հակառակ Աստծո ասելով և բազում այլ անպատիվ անուններով կոչելով: Սակայն նա չէր բարկանում և չէր սպառնում նրանց գլխատելով, իսկ նրանք ավելի հանդգնեցին և բռնելով ու կապելով ատյան տարան: Երեսին թքեցին, ծնոտին հարվածեցին և դատավորի առջև աղաղակեցին, թե եթե չարագործ չլիներ, չէինք մատնի քեզ, փշով պսակեցին, ծիրանի հագցրեցին, եղեգով ծեծեցին, քացախ և լեղի խմեցրին, խաչը հանեցին, և նա այսքան անարգություններից հետո նույնիսկ չզայրացավ և կրակ չիջեցրեց երկքնից՝ այրելու նրանց ինչպես սոդոմացիներին և կամ հրաման չտվեց երկրին բացել բերանը և կուլ տալ նրանց Դադանի և Աբիրոնի նման, այլ նույնիսկ խաչին գամված նրանց համար էր աղոթում Հորը. «Հայր, ների՛ր դրանց, որովհետև չգիտեն, թե ինչ են անում» (Ղուկ. 23:34):
Տեսնո՞ւմ ես անոխակալության օրինակիդ, պատկառի՛ր թեկուզ օրինակիցդ: Եթե նրա աշակերտն ես, ապա պարտավոր ես նրա ճանապարհով ընթանալ, նրա գթասրտությանը նմանվել, նրա քաղցրությանը հավասարվել և նրա հեզությունն ընդօրինակել: Ուստի չունես այլ մեծության, հանգստության, փառք ու պսակի պարծանք, քան քո Տիրոջը նմանվելն է: Արդ, մի՛ կորցրու պատիվդ, ինչո՞ւ ես աղավաղում փառքդ, ինչո՞ւ երկնային լինելով հանդերձ երկրային ես դառնում և սանդարամետականներին հավասարվում, և հրեշտակների համար պատկառելի լինելով հանդերձ բանսարկուի բարկության և գազանության պատկերն ես հագնում՝ խաղալիք դառնալով դևերին և ծաղր՝ մարդկանց:
Արդ, իսկապես իմանալով այս չարիքի մասին, անսահման հեռավորությամբ հեռացեք դրանից, քանզի ոչ միայն ինքն իրենով է չար, այլև բազում ճյուղավորումներ ունի, ապա որտեղի՞ց են կռիվները, որտեղի՞ց հրահրությունները, հարվածներն ու վերքերը, որտեղի՞ց սպանությունները, եթե ոչ բարկությունից, ինչպես նաև ատելությունից, ոխակալությունից, քինախնդրությունից, հիշաչարությունից, նախանձից, անողորմությունից և բոլոր սրանց նմանները բարկության ծնունդ են:
Բարկացողը չի ճանաչում, թե Աստված կա և ոչ էլ նրա դատաստանները, հատուցումը, սպառնալիքները և նրա քաղցրությունները, այդ պատճառով էլ կա և մնում է իր կատաղության մեջ՝ հուզվելով և խռովվելով, նաև ուրիշների համար խռովության և հուզմունքի պատճառ հանդիսանալով:
Բազմաթիվ անգամներ տեսնում ենք վայրենի գազաններ՝ արջեր, վագրեր, առյուծներ, որոնք ընտելացվելով հանդարտվում են և մարդամոտ դառնում, իսկ բարկացկոտին՝ երբեք: Բազում անգամներ նույնիսկ ծովին ենք հանդարտ ալիքներով և մոլեգնությունից մեղմացած տեսնում, իսկ բարկացկոտին՝ երբեք: Նա անընդհատ կատաղության, վայրենության, անգթության և ամբողջովին ալեկոծության մեջ է, սիրելիների համար անողոք, բարեկամների համար անշողոքորթելի, խրատողների համար անուղղելի, ընտանիքի համար սուր է և մերձավորների համար խռովության պատճառ: Ինչպես կարիճը և քարբը, ում որ մոտենում խայթում և վիրավորում են, այդպես է նաև բարկացողը, կամ նրանցից ավելի վատն է: Այլ ինչպես ընձառյուծների մասին են ասում, թե նրանց ճիրաններն ավելի ահավոր են հոշոտում քան բերանները, այդպես են նաև սրանք, քանզի բարկության մագիլները մահ են և սպանություն, քանզի բնության համար առավել դառնագույն բան չկա քան բարկությունն է, ոը ոչ միայն իր շրջապատին է դառնացնում, այլև իրեն ունեցողներին է չարաչար տանջում և մաշում: Ուստի ո՞ր դառը մաղձն է կամ խիտ մաղասն է կարողանում այդքան վնասել մարմինը, որքան բարկության դառնությունը հոգուն և մարմնին: Արդ, թեև այլ ախտերը դատապարտության են տանում, սակայն որոշ չափով հեշտացնում են մեր զգայությունները, իսկ սա որքան հզորանում է, այնքան ցավ է պատճառում և աղավաղում կերպարանքը: Հոնքերը կիտվում են և ներքև իջնում, երեսի գույնը դեղնում է և ապականվում, շրթունքները սևանում են և թառամում, քիթը երկար ու սուր է երևում, աչքերը կարմրում են, ձայնը խոժոռվում է ու թանձրանում, խոսքերը՝ ընդդիմացող և անցանկալի, և տեսնողի աչքին ամբողջությամբ ահարկու և դժոխային է երևում: Նմանվում է վայրի և չընտելացված գազանի՝ բազմագլուխ, աչքերը հրաբորբոք և ահարկու, բերանի շունչը՝ բորբոքված հուր, և լեզվի փոխարեն բերանում սրեր են կուտակված, կողերը երկաթյա և մագիլները՝ պղնձե և իր մեծությամբ կարծես մեծ բլուր լինի, թևերը հրեղեն՝ արծվի թևերի պես, ձայնն ահարկու և խռովարար փողի ձայնի պես և բերանը բաց՝ պատրաստ բոլորին կլանելու:
Արդ, ո՞վ կարող է դրան տեսնելով չսարսափել և չփախչել կամ նույնիսկ վախից չմեռնել: Այդպես է նաև բարկացողը և առավել չար քան այս օրինակն է, քանզի ո՞ր գազանն է բարկացկոտից ավելի ահարկու կամ ո՞ր կրակը կարող է այդպես այրել չոր խոտը, ինչպես նա՝ ընկերներին, կամ ո՞ր երկսայրի սուրը այդպես կկտրի, ինչպես նա իր բերանի խոսքով, կամ ո՞ր արագաթև արծիվը կարող է այդպես բռնել իր որսին և պատառոտել, ինչպես որ նա է վնասում մարդկանց:
Այսպիսով, եթե կրակը մարելու համար ջուր է պետք, ապա բարկությունը մարելու համար պետք է նախ Աստծո երկյուղը և դատաստանի տանջանքների սպասումը, ապա նաև հեզություն և խոնարհություն, սեր և համբերություն և հնազանդություն եղբայրներին և սեփական անձը բոլորից հետին և մեղավոր տեսնելը, սրանց հետ նաև պետք են աղոթքներ ու արտասուք, անդադար Աստծուն աղաչել, որպեսզի ձեռք մեկնի և օգնության հասնի՝ հանելով քարեղեն սիրտը և մարմնեղեն սիրտ տալով և առաջնորդելով մեզ դեպի իր արդարության գործերը: Որի միջոցով կարողանանք գտնել հեզերի երկիրը և արժանանալ խոստացված բարիքներին՝ շնորհով և մարդասիրությամբ մեր Տեր և Փրկիչ Հիսուսի Քրիստոսի: Նրա հետ նաև Հորը և Սուրբ Հոգուն փառք, իշխանություն և պատիվ, այժմ և միշտ և հավիտյանս հավիտենից. Ամեն:
Երանելի Սարգիս Շնորհալի հայոց վարդապետի՝ իմաստասերի և քաջ հռետորի, Մեկնություն կաթողիկե յոթ թղթերի, Կոստանդնուպոլիս 1826-1828
Գրաբարից թարգմանեց Գայանե Թերզյանը
