Հյուրասիրություն և օտարասիրություն. ինչքանո՞վ են տարբեր և ի՞նչ ընդհանրություններ ունեն:
«Հյուրասիրություն» և «օտարասիրություն» բառերը ցույց են տալիս հյուրի, օտարի հանդեպ սիրո դրսևորման երևույթը: Հյուրասիրությունն արտահայտվում է նաև սիրալիրության զգացումով, կերակուր հրամցնելով: Այստեղից էլ հյուրասիրել բայը նշանակում է մեկին ուտելիք կամ ըմպելիք տրամադրելը, նրա հետ հաց կիսելը: Հյուրասիրությունը և օտարասիրությունը նույն երևույթի տարբեր կողմերն են ներկայացնում: Հյուրասիրություն նշանակում է որպես հյուր ընդունել ծանոթ մեկին, իսկ օտարասիրություն` որպես հյուր ընդունել օտարին, անծանոթին:
Հայերը միշտ աչքի են ընկել հյուրասիրությամբ և նույնիսկ հեթանոսական շրջանում ունեցել են հյուրասիրության աստված` Վանատուր անունով: Սա ցույց է տալիս, որ հայ ժողովուրդը հնուց ի վեր եղել է հյուրասեր և օտարասեր, անգամ այդ ունակությունը հաստատագրել թեկուզ և սխալ կրոնական համոզմունքի ձևով:
Հյուրասիրությունը կամ օտարասիրությունը կարո՞ղ են առաքինություն համարվել:
Եթե առաքինությունը համարում ենք բարոյական բարձր չափանիշներին համապատասխան արարքներ կամ վարվեցողություն, ապա հյուրասիրությունը և օտարասիրությունը նույնպես առաքինություններ են: Սակայն այս առաքինությունները կարող են վերածվել նաև մոլորության, երբ եղծվում է դրանց իրական իմաստը: Մեր ժողովրդի պարագայում ցավով կարող ենք արձանագրել, որ մեր օտարասիրությունը հաճախ վերածվում է օտարամոլության: Սա ի հայտ է գալիս հետևյալ իրողություններով: Մարդիկ տարբեր հաստատությունների անվանումներ նախընտրում են հռչակել օտարալեզու անուններով, օտարի հանդեպ վերաբերմունքն ավելի բարեհամբույրությամբ ու հաճությամբ տարբերվում է սեփական հայրենակցի հանդեպ վերաբերմունքից, արտասահմանում բնակվող հայերը նախընտրում են նույնիսկ տանը խոսել օտար լեզվով, և կամ այլ երկրներում ապաստան հաստատած բազմաթիվ հայեր իրենց հայերեն խոսքի մեջ շատ հաճախ ցուցադրության համար օգտագործում են օտար լեզվի բառեր, արտահայտություններ: Երբ օտարասիրությունը լինում է սեփական արժեքների հաշվին` հայրենիքի, լեզվի, ազգակցի, այդ ժամանակ օտարասիրությունը դառնում է օտարամոլություն, և տվյալ առաքինությունը վերածվում է արատի:
Մենք միշտ աչքի ենք ընկել մեր հայկական հյուրասիրությամբ, բայց այսօր հյուրասիրության քողի ներքո նաև բացասական երևույթներ են հաստատվել մեր մեջ: Խոսենք հյուրասիրության և ժամանակակից ձևապաշտության մասին:
Հայկական հյուրասիրության մեջ երբեմն նկատվում է առավելաբար սեփական անձի ցուցադրություն, քան հյուրին հյուրասիրելու ձգտում: Հոգեբանության մեջ խոսվում է պերֆեկտիզմի` կատարելապաշտության մասին, որը թերարժեքության զգացումի դրսևորումներից մեկն է: Պերֆեկտիզմով տառապողները որևէ գործ ջանում են անել կատարելությամբ, և եթե ամբողջ գործի մեջ չնչին մի բան չի հաջողվում, ապա ընդհանրապես հրաժարվում են իրենց մտադրությունից, քանի որ վախենում են ուրիշների վրա գերազանց տպավորություն չթողնելուց:
Երբեմն պերֆեկտիզմ զգացվում է նաև հայկական հյուրասիրության մեջ: Մարդիկ կան, որ լավ հյուրասիրություն են կազմակերպում ոչ թե հյուրին հաճույք պատճառելու, այլ նախ և առաջ վատ տպավորություն չթողնելու, հյուրի մոտ ամոթով չմնալու համար: Պատահում է, որ նաև հակառակ երևույթն է լինում: Մարդը, մի ծանոթի հանդիպելով և նրան հյուրընկալելու ու հյուրասիրելու անհրաժեշտության առջև գտնվելով, տխրում է` մտքում հաշվելով, թե որքան նյութական ծախս պիտի անի: Իհարկե, խոսքը չի վերաբերում ծայրահեղ աղքատության մեջ գտնվող ընտանիքներին, որոնց համար հյուրասիրություն կազմակերպելը մեծ խնդիր է: Պետրոս առաքյալն ասում է. «Հյուրասե՛ր եղեք միմյանց հանդեպ առանց տրտնջալու» (Ա Պետ. 4.9): Առաքյալի խոսքից երևում է, որ հնուց ի վեր մարդիկ նյութական ծախսերի նկատառումով նաև տրտնջացել են հյուրասիրություն կազմակերպելուց առաջ: Սակայն պետք է իմանալ, որ հյուրասիրությունը քրիստոնեական առաքինություններից մեկն է: «Հետամո՛ւտ եղեք հյուրասիրության» (Հռ. 12.13),- հորդորում է Պողոս առաքյալը: Հին Կտակարանում Աբրահամը մարդկային հասկացողության համար ըմբռնելի կերպարով իրեն ներկայացած Սուրբ Երրորդության անձանց կամ Երրորդությունը ներկայացնող հրեշտակներին օտարասիրությունից մղված առատապես հյուրասիրեց և մեծ օրհնությունների արժանացավ (Ծննդ. 18.2-10): Նոր Կտակարանում ակնարկվում է նաև այս դեպքը և հյուրասիրության ու օտարասիրության հորդորով նշվում, որ հնում հյուրասեր մարդիկ առանց իմանալու նույնիսկ հրեշտակների հյուրընկալեցին. «Մի՛ մոռացեք օտարասիրությունը, որովհետև դրա շնորհիվ ոմանք հրեշտակներ հյուրընկալեցին առանց իմանալու» (Եբր. 13.2):
Թեև մեր կյանքի պայմանները գնալով երբեմն ավելի են դժվարանում, բայց հատկապես Ամանորին մեր սեղաններն առատությունից ավելի ու ավելի են ծանրանում: Ինչո՞ւ է այդպես. այս տոնը մեկ անգամ ևս ապացուցում է, որ հյուրասիրությունը ազգային բնավորությո՞ւն է, թե՞... ճարահատյալ պարտք:
Նախ հարց է, թե ում սեղաններն են առատությունից ծանրանում: Եթե ասում ենք, որ երկրի ու բնակչության տնտեսական վիճակը լավ չէ, և ապա փաստում ենք, որ մարդկանց սեղաններն առատությունից ծանրանում են, ուրեմն այստեղ հակասություն կա: Հստակ է, որ, ցավոք սրտի, անգամ Ամանորին դատարկ են մնում մեր կողքին ապրող, մեր հայրենակից աղքատների սեղանները: Իսկ ովքեր շատ թե քիչ աշխատանքային եկամուտ ունեն, նրանք են, որ Ամանորին սեղանները լցնում են տարբեր ուտեստներով, ոմանք Նոր տարվա համար անգամ պարտք են վերցնում բանկերից, ֆինանսական հաստատություններից: Այս իրավիճակը հետո տարբեր ընտանիքներում մի որոշ շրջան նյութական նեղություն է բերում:
Պետք է ասել, որ վերջին տարիներին զարգացել է մեր ժողովրդի, այսպես ասած, ռեստորանային ճաշակը, քանզի նման վարվելակերպ դրսևորվում է նաև եկեղեցական արարողությունների հետ կապված` ի մասնավորի Պսակի և Մկրտության պարագայում: Շատ մարդիկ անգամ մկրտության չեն գալիս կամ չեն բերում իրենց զավակներին, եթե տվյալ պահին հնարավորություն չունեն եկեղեցում արարողությունից հետո ուրախությունը նշել ռեստորանում: Ավելի ծանր է Պսակի պարագան, երբ հսկայական գումարներ են վերցնում բանկերից` ամուսնությունը ռեստորաններում նշելու համար, և հետո երկար տարիներ աշխատում են` այդ ամուսնությունը նշելու պատճառով գոյացած պարտքը մի կերպ մարելու համար: Երբեմն լինում է նաև այնպես, որ չեն կարողանում պարտքով վերցրած գումարը վերադարձնել բանկերին, որի հետևանքով զրկվում են անգամ իրենց տներից, անշարժ գույքից, կացարաններից: Առիթը թեկուզ և պարտքով նշելու մոլուցքը տարածվել է նաև Ամանորի վրա, որին խառնվում է նաև վերոնշյալ պերֆեկտիզմի բարդույթը: Մինչդեռ Ամանորը` հունվարի մեկը, ընկնում է Սուրբ Ծննդյան պահքի շրջանի մեջ:
Այդ դեպքում ինչպե՞ս վարվել Ամանորի տոնական սեղանը զարդարելու համար:
Այսօր մարդիկ ուշադրություն չեն դարձնում Քրիստոսի Ծննդյանը նախորդող պահքին և Նոր տարվա առիթով տները, սեղանները լցնում մսեղեններով, պարարտ կերակուրներով, ոգելից խմիչքներով: Սուրբ Ծննդյան պահքի օրերին տարածվում է կերուխումն ու հարբեցողությունը: Խորհրդային աստվածամերժ և եկեղեցամարտ իշխանության տարիներին առավել արմատավորված այս սովորությունը, հասկանալի է, դժվար է միանգամից վերացնել, և հոգևորականներն էլ ըմբռնումով են մոտենում ամանորյա խնջույքներին: Սակայն Եկեղեցին Քրիստոսի Ծննդյան խորհրդի, դրա հետ կապված քրիստոնեական կարգուկանոնի մասին առավել եռանդուն քարոզչությամբ պիտի վերահաստատի հունվար ամսվա սկզբին սեղանի ուտելիքների վերաբերյալ պատկերացումը: Այդ ժամանակ ամանորյա սեղանին կլինեն ավելի թեթև կերակուրներ, իսկ Սուրբ Ծննդյան ժամանակ` այս տոնը նշելուն հատուկ ուտեստ ձուկը, և շատ մարդիկ ստիպված չեն լինի ընդունված մտայնության պատճառով հնարներ ճարել` սեղաններն առատ ուտելիքներով լցնելու համար: Բացի դրանից, անգամ ավելի շատ հնարավորություն ունեցողները նախընտրելի է` մի բան քիչ դնեն իրենց սեղաններին, զերծ մնան ավելորդություններից, շռայլություններից և փոխարենը ողորմության գործեր անեն` օգնելով մեր կարիքավոր ազգակիցներին, հայրենակիցներին:
Տեր Ադամ քհն. Մակարյան