Ներելու մասին

Ինչո՞ւ է պետք ներել:

Աշխարհը, երկրները, ընտանիքները լցված կլինեին թշնամանքով ու ատելությամբ, եթե չլիներ միմյանց ներելը: Տեսնում ենք, որ մարդկության կյանքը խաղաղության մեջ չի անցնում. միշտ աշխարհում մի տեղ կա հակամարտություն, պատերազմ, արյունահեղություն: Հին և Նոր Կտակարաններից ներելու վերաբերյալ հետևյալ խոսքերը կարող ենք հիշել: Մովսես մարգարեն հրեաներին ուսուցանեց. «Կյանքի դիմաց` կյանք, աչքի դիմաց` աչք, ատամի դիմաց` ատամ» (Ելք 21.23-24): Նոր Կտակարանում` ի մասնավորի Մատթեոսի Ավետարանի Լեռան քարոզում, Քրիստոս ասում է. «եթե մեկը քո աջ ծնոտին ապտակ տա, նրան մյո՛ւսն էլ դարձրու» (Մատթ. 5.39): Թվում է, թե Հին Կտակարանի խոսքը բավականին դաժան է, բայց այն արդարության աստիճանին բարձրացրեց մարդկային հարաբերությունները: Դա նշանակում էր, որ ուրիշին երբեք չես կարող վնաս հասցնել անիրավ կերպով և փոխհատուցում կարող ես պահանջել միայն այն դեպքում, երբ քեզ վնաս են հասցրել: Այսպիսով, Մովսեսը մարդկանց բարձրացրեց արդարության աստիճանին, իսկ Քրիստոս` շնորհի աստիճանին` սովորեցնելով ներել և չարին բարիով պատասխանել (Մատթ. 5.43-48):

Մեզ համար մարդկային տրամաբանությամբ սխալ է թվում Քրիստոսի ուսուցանած ձևով վարվելը, սակայն Սուրբ Հովհան Ոսկեբերանն ասում է, որ մարդկանց ներելը, մյուս երեսը դարձնելը քո հանդեպ թշնամաբար տրամադրված անձի վրա ցնցող ազդեցություն է ունենում, և այդ դեպքում թշնամիներն անգամ դառնում են մեծագույն բարեկամներ: Իհարկե, խոսքն այստեղ սատանային ներելու, նրա փորձություններին տրվելու և կամ թշնամի բանակի մասին չէ, որը գալիս է սպանելու և ոչնչացնելու նպատակով: Այս վերջին դեպքի համար գործում է Հայրենիքը, սրբությունները, ժողովրդին պաշտպանելու նպատակով Քրիստոսի պատվիրանը, որն ասում է. «Ավելի մեծ սեր ոչ ոք չունի, քան այն, որ մեկն իր կյանքը տա իր բարեկամների համար» (Հովհ. 15.13):

Ինչպե՞ս կարելի է ներել մեկին, որ դավաճանել կամ վիրավորել է:

Իսկ ինչպե՞ս Քրիստոս ներեց Իրեն դավաճանած, ուրացած Պետրոս առաքյալին (Հովհ. 21.15-17): Քրիստոս ասում է. «Սիրեցե՛ք ձեր թշնամիներին, օրհնեցե՛ք ձեզ անիծողներին, բարությո՛ւն արեք ձեզ ատողներին և աղոթեցե՛ք նրանց համար, որ չարչարում են ձեզ և հալածում» (Մատթ. 5.44): Մեզ համար առաջին հայացքից անարդարացի է թվում այսպես վարվելը. ինչո՞ւ պետք է ներենք մեզ ատողներին կամ հալածողներին: Սակայն անիծողներին անիծելով, հալածողներին հալածելով` մենք ինքներս դառնում ենք չարագործներ, երբ չարագործությունը պատժում ենք չարագործությամբ: Քրիստոսի ասածն այն է, որ բոլոր դեպքերում մենք կարողանանք մնալ մաքուր ու բարոյական, հեռու` մեղքից ու չարությունից: Քրիստոսի այս պատվերը նաև աստվածանմանության հորդոր է` համապատասխան մեկ այլ պատվիրանի. «Կատարյալ եղե՛ք դուք, ինչպես որ ձեր երկնավոր Հայրն է կատարյալ» (Մատթ. 5.48): Քրիստոս ասում է, որ Աստված արևը ծագեցնում է և՛ չարերի, և՛ բարիների վրա (Մատթ. 5.45): Այսպես նաև մենք պետք է մեր ներումը և բարությունը տարածենք բոլորի վրա` աստվածանմանության արարքներ գործելով: Ներելու համար պետք է աղոթել, ինչպես Քրիստոս խաչի վրա աղոթեց իրեն խաչած մարդկանց համար (Ղուկ. 23.34), կամ ինչպես Ստեփանոս նախասարկավագը, որի մասին պատմվում է Գործք առաքելոցում, աղոթեց իրեն քարկոծելով սպանող մարդկանց համար (Գործք 7.59): Աղոթքն իր զորությամբ կարող է փոխել մարդուն, որի համար աղոթում են, բացի դրանից աղոթողի մոտ կարող է համապատասխան զգացում առաջացնել, որն անհրաժեշտ է ներել կարողանալու համար:

Ասում են` ուրիշներին ներելը ճանապարհ է հարթում ավելի բարձրագույն` աստվածային ատյանի կողմից սեփական մեղքերի թողության ու ներման համար: Որո՞նք են ներելու մնացած օգուտները:

«Հայր մեր» աղոթքում խնդրվում է. «Ների՛ր մեր մեղքերը, ինչպես որ մենք ենք ներում մեր պարտապաններին» (Մատթ. 6.12): Սա նշանակում է, որ Աստծուց ներում ստանալու պայման է մեր կողմից մեզ վիրավորողներին, մեր դեմ մեղք գործածներին ներելը: Չներելու դեպքում աղոթքի խոսքից բխող եզրակացությունն այն է, որ ինքներս ներում չենք գտնի Աստծո կողմից: Հետևաբար, ներելն Աստծուց պատվիրված և Նրան հաճելի արարք է: Ներումը նաև մարդու անձնական հոգևոր խաղաղության, ներդաշնակության համար է: Սուրբ Եփրեմ Ասորին ասում է, որ թշնամիներին սիրելու պատվիրանը տրվեց նաև մեր անձնական օգտի համար, որպեսզի մենք չկորցնենք հոգևոր անդորրն ու խաղաղությունը: Իրոք, այն անձը, ով չի կարողանում ներել, բարկության մեջ է լինում, իր մտքում խոսում է, վիճում է իրեն վիրավորած անձի հետ, կորցնում է իր հանգիստը: Մինչդեռ ներելը մարդուն ազատում է թշնամության զգացումից:

Աստծո ներումն ստանալու համար Քրիստոս կարևորեց հոգևորականների կողմից ներման արժանանալը: Նա առաքյալներին ասաց. «Առե՛ք Սուրբ Հոգին: Եթե մեկի մեղքերը ներեք, նրանց ներված կլինի. եթե մեկի մեղքերը չներեք, ներված չի լինի» (Հովհ. 20.22-23)», «ինչ որ կապեք երկրի վրա, կապված պիտի լինի երկնքում: Եվ ինչ որ արձակեք երկրի վրա, թող արձակված լինի երկնքում» (Մատթ. 18.18): Առաքյալներն իրենց հոգևոր իշխանությունը ձեռնադրությամբ փոխանցել են իրենց հաջորդողներին և այդ իշխանությունն ունեն հոգևորականները: Ուրեմն, անձի համար բացի Աստծո առջև իր զղջումից, կարևոր է նաև հոգևորականների միջոցով ներում ստանալը: Քանի որ մարդը մեղք է գործում երեք ուղղություններով` Աստծո կամքին հակառակ գնալով, որևէ անձի վնաս պատճառելով, Քրիստոսի հիմնած Եկեղեցու կանոնները խախտելով, ապա նրա ներումը ևս պետք է լինի այս երեք ուղղություններով:

Երբեմն ավելի հեշտ է կողմնորոշվել ներել-չներելու հարցում, երբ սխալ գործողն անկեղծորեն զղջում է: Ինչպե՞ս վարվել հակառակ պատկերի դեպքում:

Քրիստոսի օրինակը մեզ ցուցում է տալիս: Քրիստոս ներեց ոչ միայն մեղավոր կնոջը, ով, զղջալով իր մեղքերի համար, նաև Տիրոջ ներումն էր խնդրում Նրա ոտքերի մոտ (Ղուկ. 7.44-48), ոչ միայն խաչված աջակողմյան ավազակին, ով իր մեղավոր լինելը գիտակցելով նաև Քրիստոսից ներում խնդրեց (Ղուկ. 23.40-43), այլև Փրկիչը ներեց Գեթսեմանիի պարտեզ Իրեն ձերբակալելու եկածներին, անգամ բուժեց իր դեմ ելնողի ականջը, որ կտրեց Պետրոս առաքյալը (Ղուկ. 22.50-51, Հովհ. 18.10): Նա ներեց իրեն խաչողներին և այդ խաչելությունը սադրողներին (Ղուկ. 23.34), ովքեր ամենևին էլ չզղջացին իրենց դատապարտելի արարքի համար: Ուրեմն, ամեն պարագայում ներումը պետք է, որովհետև այսպիսի ներումն է հիմքը կյանքում խաղաղության, սիրո վերականգնման: Այսպիսի ներումով են հաճախ նաև հաշտվում միմյանց դեմ մեղք գործած ծնողներն ու որդիները, կանայք և իրենց ամուսինները, ընկերներն ու հարևանները: Այսպիսի ներումը փակում է անվերջանալի թշնամության դուռը և հնարավորություն տալիս մեղսավոր մարդուն, ով տեսնում է անգամ առանց իր զղջալու ներման առկայությունը, անդրադառնալու իր սխալին և սրբագրելու մեղքերը:

Անկեղծ զղջացող մեծ հանցագործին հաճախ չի ներում հասարակությունը: Արդյո՞ք պատասխանատվության բեռն է ստիպում հասարակությանը մերժել ներելու հնարավորությունը:

Դաժան հանցագործություն կատարած անձին հասարակությունը դժվար է ներում, նույնիսկ երբ այդ հանցագործը զղջում է: Պատճառն այն է, որ նրա զղջումով չեն վերականգնվում այն վնասները, որ պատճառել է հանցագործ մարդը, կյանքի ետ չեն գալիս այն անձինք, որոնց մարդասպանն անգթորեն սպանել է: Եվ քանի որ հասարակությանը պատճառած վնասը մեծ է և չի վերականգնվում հանցագործի զղջման արարքով, ապա այդ հասարակությունը դժվարանում է ներել, քանզի գործված մեծ չարիքը զղջումով չի վերանում: Այստեղ պետք է նշել Եկեղեցու և դատական համակարգի մոտեցումների տարբերությունները: Փարիսեցու և մաքսավորի մասին առակում (Ղուկ. 18.9-14) տեսնում ենք, որ իր մեղքերն ու հանցանքները խոստովանող մաքսավորը, ինչպես ասում է Քրիստոս, տաճարից արդարացած է դուրս գնում, իսկ մաքսավորը, ով հասարակության մեջ բարի գործերով, օրինապահությամբ ապրող մարդ էր, բացասական գնահատականի է արժանանում (Ղուկ. 18.14), քանի որ հպարտացավ իր ապրելակերպով և իրեն բարձր դասեց մեղավոր մաքսավորից: Քրիստոնեության մեջ դատապարտելի է համարվում հպարտությունը` գոռոզության, բարձրամտության իմաստով, ինչպես նաև անձն ուրիշներից բարձր դասելը, ուրիշներին ստորակարգ համարելը: Այսպիսի վարմունքը եսակենտրոն և էգոիստական է, քանզի բացակայում են ճշմարիտ սերն ու գթասրտությունը: Հանցագործին բացահայտելով` դատական համակարգը նրան դատապարտում է տարիների ազատազրկման: Եկեղեցում հանցագործը ներում է գտնում` նրա առջև բացվում է Աստծո անսահման սիրո, մեղավորների համար իր կյանքը տված Քրիստոսի պատկերը: Սակայն պետք է նշել, որ հանցագործների վրա (եկեղեցական լեզվով նրանք պարզապես կոչվում են մեղավորներ, մեղսագործներ) ապաշխարություն է դրվում երբեմն երկու տասնյակ տարիներից ավելի: Այդ ընթացքում նրանց արգելվում է առաջ գալ եկեղեցու գավթից` դռան մոտի տարածքից, քանի որ դա է ապաշխարողների տեղը, արգելվում է նաև մոտենալ Սուրբ Հաղորդությանը ապաշխարության բոլոր տարիների ընթացքում:

Հաղորդության մասին պետք է նշել, որ երբեմն ընդունելի չէ հաճախակի կամ ամեն կիրակի պատարագին Հաղորդություն ստանալը, որովհետև առաքյալն ասում է, որ Հաղորդությանն անարժանորեն մոտենալն օգուտի փոխարեն մեծամեծ վնասներ է պատճառում (Ա Կորնթ. 11.28-30): Հոգևորականը, ում մեղավորը մեղքերի խոստովանության ժամանակ հայտնել է իր հանցագործության մասին, ոստիկանություն չի հայտնում, այլ համապատասխան ապաշխարություն է նշանակում: Հոգևորականը, ըստ հանգամանքների, կարող է նաև խորհուրդ տալ հանցագործին ինքնակամ հանձնվելու, ազատազրկմամբ մեղքը քավելու համար, սակայն երբեք չի հայտնում իրեն արված խոստովանությունը, ինչը խստիվ արգելվում է եկեղեցական կանոնով: Ըստ Կանոնագրքի` մեղքերի խոստովանության գաղտնիքը հայտնած հոգևորականն անգամ հեռացվում է հոգևոր ծառայությունից, և նրա վրա է դրվում չապաշխարած բոլոր մարդկանց մեղքերը: Քրիստոնյա երկրների օրենքները հաշվի են նստում այս հանգամանքի հետ ու նաև համապատասխան օրենքով հոգևորականներն ազատվում են ցուցմունքներ տալու պարտականությունից:

Կատարված սխալը կամ հանցանքը վրեժի ցանկություն են առաջացնում: Վրիժառության զգացումը կարո՞ղ է արդարացի լինել:

Վրիժառությունը քրիստոնեական, ինչպես նաև աշխարհիկ օրենքների տեսակետով չի կարող արդարացի լինել, որովհետև պատժի նպատակը վրեժի զգացումը բավարարելը չէ, այլ հետագա հանցագործության կանխումը: Փիլիսոփայության մեջ նույնպես անդրադարձել են այս հարցին: Գերմանացի հայտնի փիլիսոփա Շոպենհաուերն ասում է, որ օրենքի միակ նպատակը վախեցնելն է ուրիշի իրավունքը խախտելուց: Հետևաբար, օրենքն իր պատժով նկատի ունի ապագան, ոչ թե անցյալը: Սրանում է պատժի տարբերությունը վրեժից: Անճշտության, հանցանքի համար որևէ հատուցում առանց ապագայի նպատակի վրեժ է և այլ նպատակ չի հետապնդում, քան ուրիշի տանջանքի դիտումով, որը մենք ենք պատճառում, մխիթարություն գտնել այն տանջանքի մեջ, որ ինքներս ենք կրել: Քրեական պատժի նպատակը նաև վախեցնելն է հանցագործությունից: Անտիկ շրջանի փիլիսոփաներից Սենեկան, Պլատոնն ասում են, որ ոչ մի ողջամիտ մարդ չի պատժում նրա համար, որ արարքն արված է, այլ այն բանի համար, որ այն հետո չկրկնվի: Չնայած որ, պատժի մասին խոսելով, Հին Կտակարանում Աստված ասում է` կհատուցեմ վրեժխնդրության օրը (Բ Օր. 32.35), այնուամենայնիվ, պետք է նկատի ունենալ, որ սա չի ասվում հաշվեհարդարի իմաստով, այլ ապագայի նկատառումով, նախ` մեղքը գործած մարդուն պատասխանատվության ենթարկելու և հետագայում՝ կանխելու նման հանցագործությունը: Ապագան, դաստիարակչական բնույթը միշտ նկատի է առնվում: Պողոս առաքյալը հռոմեացիներին ուղղված թղթում ասում է. «Ինքներդ վրեժխնդիր մի՛ եղեք, սիրելինե՛ր, այլ թո՛ւյլ տվեք, որ Աստծու բարկությունը կատարի այն, որովհետև գրված է. Իմն է վրեժխնդրությունը, և ես կհատուցեմ,- ասում է Տերը» (Հռ. 12.19): Առաքյալը ցանկանում է ասել, որ քրիստոնյաների համբերատարությունը պատճառ չի դառնա չար մարդկանց գերիշխանության և չարի վերջնական հաղթանակի, քանզի Աստված թույլ չի տա չարի գերիշխանությունը բարու նկատմամբ:

Ինչպե՞ս կարելի է սովորել ներել:

Ներել չեն սովորում, ներել ցանկանում են, այսինքն` ներելու համար նախ և առաջ պետք է կամենալ ներել: Ներելու համար արգելք է հանդիսանում մարդու զայրույթը, բարկությունը: Յոթ մահացու մեղքեր կան` հպարտություն, նախանձ, բարկություն, ծուլություն, ագահություն, որկրամոլություն, բղջախոհություն: Այս շարքում բարկությունը երրորդն է հիշվում: Թվարկված մեղքերը կոչվում են մահացու, որովհետև մարդուն բերում են մարմնավոր կամ հոգևոր մահվան: Հոգևոր մահն Աստծուց հեռու գտնվելն է, մեղքերի մեջ ընկղմվելը: Սակայն բարկությունը հաճախ նաև ֆիզիկական մահվան պատճառ է դառնում, երբ մարդիկ, բարկությամբ մոլեգնած, մարդասպանություն են գործում: Սաղմոսերգուն ուսուցանում է. «Եթե բարկանաք, մի՛ մեղանչեք, ինչ որ ասում եք ձեր սրտերում, ձեր անկողնու մեջ զղջացեք» (Սաղմ. 4.5): Բարկության վերաբերյալ նաև առաքյալն է նշում. «Թե բարկանաք էլ, մեղք մի՛ գործեք. արեգակը ձեր բարկության վրա թող մայր չմտնի» (Եփ. 4.26): Սա նշանակում է, որ բարկությունը կարող է տեղին լինել, բայց դրա տևականությունը դժբախտ հետևանքների է բերում: Այդ իսկ պատճառով բարկության զգացումից պետք է շուտ ազատվել: Բարկության դեմ եկեղեցական հեղինակները դնում են հեզությունը, որը մարդու հոգու անվրդով վիճակն է թե՛ փառքի և թե՛ անփառունակության մեջ: Այսինքն` երբ մարդուն վիրավորում են և նրան պատվելուն, հարգելուն հակառակ արարք են գործում, քրիստոնյան պետք է կարողանա պահպանել կամ արագ վերականգնել հոգու ներդաշնակ վիճակը: Սա նաև հոգևոր կյանքին վերաբերող գիտելիք է, որ օգնում է մարդկային երբեմն դժվար փոխհարաբերություններում ճիշտ վարվեցողություն դրսևորել:

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան