Քառասուն սուրբ մարտիրոսների վկայաբանությունը

Լիկիանոս թագավորի ժամանակներում քրիստոնյաների նկատմամբ հալածանքներ սկսվեցին, և բարեպաշտությամբ ի Քրիստոս հավատացողներին ստիպում էին զոհ մատուցել կուռքերին: Պարտադրում էին զոհ մատուցել նաև բանակում եղած քրիստոնյաներին: Եվ ժանտ, հանդուգն և սատանայի արբանյակության ձգտող Ագրիկողայոսի դատարանի առջև կանգնեցին Գամրաց գավառի մի խումբ զինվորներ, որ Աստծու բարեպաշտությամբ էին ապրում: Եվ նրանք թվով քառասուն հոգի էին` պատերազմում հաղթող: Եվ նրանց անուններն են` Դոմետիանոս, Կյուրղոս, Վաղես, Եվտիքոս, Եվնուկիոս, Վաղենտիանոս, Փղավիդոս, Մարոգդոս, Սիսինիոս, Ղևոնդիոս, Մելիտոս, Սևերիանոս, Փիլիկտիմոն, Անտիոս, Երակղիոս, Ագդեկիոս, Կյուրիոն, Ավետիոս, Ալեքսանդրոս, Ակակիոս, Վաղերիոս, Նիկողայոս, Եվտիքոս, Հովհաննես, Լիբիանոս, Գուդիոն, Լյուսիմաքոս, Գաղիտոս, Կլավդիոս, Կանդիտոս, Եղիոս, Սարկեդոն, Դոմնաս, Դիգիանոս, Աթանասիոս, Սուգղոս, Արիսկոս, Թեոփիլոս, Մելիտոս, Անգղեոս:

Նրանց ամենքին մատնել էին դատավորի ձեռքն ու ստիպում էին զոհ մատուցել: Եվ դատավորն սկսեց խոսել և ասել. «Ձեր միաբանությունը ցույց տվեցիք և հաղթանակ բերեցիք պատերազմում: Այժմ ևս ցո՛ւյց տվեք ձեր միասնությունը, ենթարկվեցե՛ք թագավորի հրամաններին և զոհեր մատուցեցե՛ք աստվածներին, որ տանջանքների չենթարկվեք»: Իսկ սրբերը պատասխանեցին և ասացին. «Եթե քո իսկ վկայությամբ, մահկանացու թագավորի համար պատերազմելով, հաղթեցինք, ապա Անմահի համար ինչպես կճգնենք հաղթել քո չարահնար խորհուրդներին»: Դատավորն ասաց. «Երկուսից մեկն է ձեր ընտրությունը. կամ զոհ եք մատուցում աստվածներին և արժանանում պատվի և պարգևների, կամ, եթե չեք համաձայնում, կյանքից կզրկվեք»: Սրբերը պատասխանեցին. «Թե ո՛րն է օգտակարը` Աստված կհոգա մեզ համար»: Դատավորն ասաց. «Մի՛ շատախոսեք. վաղը կգաք և զոհեր կմատուցեք աստվածներին»: Եվ հրամայեց նրանց բանտ տանել:

Եվ բանտ մտնելով` սրբերը ծնկի իջան և սկսեցին աղոթել. «Տե՛ր, մեզ հեռու պահիր անօրինություն գործողների որոգայթներից ու գայթակղություններից»: Իսկ երբ երեկոն իջավ, սկսեցին երգել այս սաղմոսը. «Ով ապրում է Բարձրյալի աջակցությամբ, կհանգչի երկնքում` Աստծու հովանու ներքո: Տիրոջը կասի. «Իմ ապավեն Աստված, Դու ես ինձ ընդունողը, որի վրա եմ դրել հույսս»:- Նա մեզ կփրկի որսացողների որոգայթներից» (Սաղմ. Ղ. 1-3): Ավարտելով սաղմոսն` ասացին` «Ամեն» և շարունակեցին աղոթել մինչև ուշ գիշեր: Եվ աղոթքի ժամանակ նրանց առաջնորդում էր Կյուրիոնը, իսկ [ատյանում] պատասխանելիս` Կանդիտոս և Դոմնաս սրբերը: Եվ նրանց երևաց Փրկիչն ու ասաց. «Բարվոք է ձեր հոժարությունը. ով մինչև վերջ համբերի, նա կփրկվի» (Մատթ. Ժ. 22): Եվ բոլորին երկյուղ պատեց, և անքուն մնացին մինչև առավոտ:

Եվ դատավորը կանչեց իր մտերիմներին և հրամայեց սրբերին ատյան բերել: Եվ երբ եկան, դատավորն ասաց նրանց. «Հաճոյախոսություն չէ ասածս, այլ իրականությունն եմ ասում. թագավորի մյուս զինվորները ձեզ պես հանճարեղ չեն և ոչ վայելչատես: Եվ ոչ մեկն այնպես սիրված չէ, ինչպես դուք եք: Արդ սերն ատելության մի՛ վերածեք. ձեր ձեռքերում են ատելությունն ու սերը»: Սուրբ Կանդիտոսը պատասխանեց. «Ըստ քո բարքի դրվեց քո Ագրիկողայոս անունը, որովհետև վայրենի ես ու շողոքորթ»: Դատավորն ասաց. «Չասացի՞, որ ձեր ձեռքերում են ատելն ու սիրելը»: Կանդիտոսը պատասխանեց. «Եթե մեր ձեռքերում են ատելն ու սիրելը, ապա քեզ ատում ենք և սիրում ենք մեր Աստծուն: Եվ դու, Աստծո՛ւց օտարացած, հույս մի՛ ունեցիր, թե սիրելի կլինես մեզ, ո՛վ անսուրբ, խավարածա՛ծկ և վայրենի»: Երբ այս լսեց բռնակալը, մռնչաց իբրև գազան և հրամայեց կապել և քարշ տալով` բանտ տանել: Եվ Կյուրիոնն ասաց. «Մեզ չարչարելու իշխանություն չունես, այլ միայն հարցաքննելու»: Այնժամ երկյուղած դատավորը հրամայեց նրանց առանց կապանքների բանտ տանել` պատվիրելով Ագղեոս բանտապետին զգոն հսկել նրանց, որովհետև սպասում էր դքսի գալստյանը:

Եվ սրբերը գիշեր ու ցերեկ սովորում էին Կյուրիոնից, որ ասում էր նրանց. «Եթե Աստծու կամքով ընկերներ եղանք զինվորական ծառայության ժամանակ, իրարից չենք բաժանվի և այժմ, այլ ինչպես համաշունչ և միախորհուրդ էինք` կձգտենք նույն կերպ հաճո լինել անմահ Աստծուն»: Եվ երբ նրանք յոթ օր բանտում մնացին, Կեսարիա եկավ դուքսն ու մտավ Սեբաստիա: Եվ ութերորդ օրը դատավորի հետ նստեց ատյանում և հրամայեց բերել սրբերին: Եվ սուրբ Կյուրիոնը խրատելով ասում էր նրանց. «Եղբայրնե՛ր, մի՛ երկնչեք: Չէ՞ որ երբ ճակատում էինք, աղոթում էինք Աստծուն և օգնում էր մեզ, ու հաղթում էինք: Հիշո՞ւմ եք [մի անգամ] կռվի մեջ մտանք և մեր բոլոր զորակիցները փախան, և միայն մենք` քառասունս մնացինք թշնամիների մեջ: Եվ սրտագին աղոթեցինք Աստծուն, և մեզ զորություն տվեց: Եվ թշնամիներից ոմանց սպանեցինք և ոմանց փախուստի մատնեցինք: Եվ մեզանից ոչ մեկը խույս չտվեց այդ անթիվ բազմությունից: Իսկ այժմ [ընդամենը] երեք հոգի է մարտնչում մեր դեմ` դուքսը, դատավորն ու սատանան, որ բնությամբ մեկ են և աննշան: Եվ այս մեկը պիտի հաղթի՞ մեզ: Ո՛չ, եղբայրնե՛ր, աղաչում եմ ձեզ: Եկե՛ք այժմ Աստծուն աղոթենք երեկվա պես, և տանջանքն ու լլկանքները մեզ չեն մոտենա: Մի՞թե ամեն անգամ կռիվ մտնելիս մշտապես այս սաղմոսը չէինք ասում. «Աստվա՛ծ, Քո անվամբ փրկի՛ր ինձ և Քո զորությամբ արդա՛ր հանիր ինձ: Աստվա՛ծ, լսի՛ր իմ աղոթքները, ակա՛նջ դիր բերանիս խոսքերին» (Սաղմ. ԾԳ. 3-4): Այժմ ևս ասենք այս սաղմոսը»:

Եվ բոլորը հավաքվել էին սրբերին տեսնելու: Եվ երբ [սրբերը] կանգնեցին դքսի և դատավորի առջև, նրանց վրա նայելով` դուքսն ասաց. «Սրանք կամենում են բռնադատվելով ավելի մեծ պատվի արժանանալ… Այո՛, մեծ պատվի և պարգևների կարժանացնեմ, առավել, քան մյուսներին: Արդ, երկու [ճանապարհ] ունեք. կա՛մ զոհ մատուցել աստվածներին և [հաղթական] պսակի ու մեծ պատվի արժանանալ, կա՛մ, եթե չենթարկվեք, տանջանքներով կզրկվեք կյանքից»: Սուրբ Կանդիտոսը պատասխանեց. «Խավարի՛ առաջնորդ և վարդապետ անօրինության, սկսի՛ր և կտեսնես պատուհասդ»: Եվ ատամները կրճտացնելով` դուքսն ասաց դահիճներին. «Ո՛վ չար սպասավորներ, ինչո՞ւ անհապաղ չեք կատարում մեր հրամանը»: Եվ քարեր վերցնելով` սպասավորներն սկսեցին սրբերի վրա շպրտել, [սակայն] իրար էին խփում: Եվ կատարվածը տեսնելով` երանելիները քաջալերվեցին: Անսահման ցասմամբ լցվելով` դուքսը կամենում էր մի վիրգ վերցնել, որ խփի սրբերից որևէ մեկին, և [այդ պահին] մի քար դիպավ նրան ու երեսը ջարդեց: Եվ սուրբ Կյուրիոնն ասաց. «Մեր դեմ մարտնչող այս թշնամիները ձախողվեցին և ընկան: Արդարև` նրանց սրերը կխոցեն իրենց սրտերը, և նրանց աղեղները կփշրվեն» (Սաղմ. ԼԶ. 15): Դատավորն ասաց. «Երդվում եմ բոլոր աստվածներով, ինչ-որ կախարդություն գործեցին»: Սուրբ Դոմնասն ի պատասխան ասաց. «Աստուծով եմ երդվում` մեր Տերն արեց այս. Աստծու առջև անիրավություն խոսող երեսն անարգեց: Չզգացի՞ր, խորայի՛ն և խավարային սատանա, ճշմարտությունի՛ց խորթացած և գայթակղություն տարածող: Դու, Ագրիկողայո՛ս, սատանայի գլուխ ես: Նաև Լյուսիաս դուքսը, երբ նստում է կողքիդ, երկուսով սատանայի գլուխ եք դառնում: Արդ, եթե այս առաջին սքանչելիքը ձեզ չհամոզեց, ձեռնամուխ եղեք երկրորդին»: Դահիճներն ասացին սրբերին. «Ա՜յ ապշահարնե՛ր և աստվածների երկայնամտության թշնամիներ, ինչո՞ւ զոհ չեք մատուցում»: Սուրբ Կյուրիոնը պատասխանեց. «Հիսուս Քրիստոսի և Սուրբ Հոգու շնորհիվ մենք ընծայվել ենք միակ Աստծուն և հոժարությամբ շարունակում ենք մեր ճգնական ընթացքը, որպեսզի ընդունենք անապական պսակն ու հաղթենք ձեր չարարվեստ խոհերին»: Այնժամ դուքսը հրամայեց սրբերին բանտ տանել, որպեսզի մի բան մտածի նրանց համար: Եվ բանտ մտնելով` սրբերն սկսեցին Կյուրիոնի հետ ասել. «Աչքերս դեպի քեզ բարձրացրեցի, Տե՛ր, Դու, որ բնակվում ես երկնքում: Ինչպես ծառաների աչքերն իրենց տերերին, ինչպես աղախնի աչքերն իր տիրուհուն, այնպես և մեր աչքերն են Քեզ ուղղված, մեր Տե՛ր Աստված, մինչև որ գթաս մեզ» (Սաղմ. ՃԻԲ. 1-3): Եվ կարգով ասացին սաղմոսն ու աղոթեցին: Եվ գիշերով ձայն հնչեց նրանց, և երևալով` Փրկիչն ասաց. «Ով հավատում է Ինձ, անգամ եթե մեռնի, կապրի (Յովհ. ԺԱ. 25): Քաջալերվե՛ք և մի՛ երկնչեք նրանց տանջանքներից, որովհետև ժամանակավոր են: Դիմացե՛ք մի փոքր և ճգնեցե՛ք կարգով, որպեսզի պսակն ստանաք»: Եվ Քրիստոսի քաջալերությամբ սրբերը գիշերն անցկացրեցին ցնծությամբ: Իսկ երբ բացվեց առավոտը, հրամայվեց սրբերին բանտից բերել: Եվ բռնակալների առջև կանգնելով` սրբերն ասացին. «Ինչ կամենում եք` արե՛ք շտապ»: Եվ երևաց սատանան` աջ ձեռքում սուսեր բռնած, իսկ ձախում` վիշապանախշ դրոշ, և ասաց Ագրիկողայոսի ականջին. «[Դու] իմն ես. քաջությա՛մբ մարտնչիր»: Եվ դատավորը հրամայեց հաստ պարաններով կապել սրբերին և բոլորին իրար հետ տանել լճի մոտ. Սեբաստիայում մի խորունկ լիճ կար, իսկ սրբերի այս գուպարը պարզ և սաստիկ ցուրտ եղանակի էր: Եվ տանելով` նրանց մորեմերկ լիճը մտցրեցին և Ագղեոս բանտապետին ու զինվորներին իբրև պահապան կանգնեցրին սրբերի մոտ:

Ձմեռ էր` օդը սառնաշունչ, իսկ օրը թեքվել էր դեպի երեկո: Եվ [դիվագլուխները] լճի մերձակա բաղնիքը ջեռուցեցին, որպեսզի ով կամենա զանց առնել` [դուրս գա սառն լճից և ջերմ] բաղնիքը մտնի: Գիշերադեմին սրբերը սառնամանիքից քարացել էին, և պաղության պրկումից նրանց մարմինները պատռվում էին: Եվ քառասուն սրբերից մեկը, երբ այլևս չկարողացավ դիմանալ, վազեց դեպի բաղնիքը, բայց ջերմ [սենյակը] մտնելով` իսկույն ավանդեց հոգին: Իսկ սրբերը, տեսնելով այս, ասես միաբերան ասացին. «Մի՞թե գետերի վրա ես բարկանում, Տե՛ր, Քո բարկությունը գետերի՞ վրա է, թե՞ զայրանում ես ծովերի վրա» (Ամբ. Գ. 8): Մեզնից այն մեկը, որ վարանեց` հեղվեց ջրի պես և նրա ոսկորները ցրվեցին: Բայց մենք չենք հեռանա Քեզանից` մինչև որ փրկես մեզ, և մենք գոչենք Քո անունը, որն օրհնում են բոլոր խորքերը, հուրն ու կարկուտը, ձյունն ու սառնամանիքը, հողմն ու մրրիկը, որ ենթարկվում են Քո խոսքին: [Դու], որ ծովի վրա քայլում ես ինչպես հատակին, [Դու], որ ձեռքդ բարձրացնելով` զսպում ես մրրկված ծովի ալիքները: Եվ Դու, որ այն նույն Տերն ես, որ լսեցիր Եսավի սպառնալիքից փախած Հակոբի աղոթքները, [Դու], որ վաճառվեցիր Հովսեփի հետ և փրկեցիր նրան: [Դու], որ լսեցիր Մովսեսին և հրաշք գործեցիր Փարավոնի և նրա զորքի առջև` կիսելով Կարմիր ծովն ու անապատ առաջնորդելով Քո ժողովրդին: [Դու], որ ականջալուր եղար Քո սուրբ առաքյալներին, լսի՛ր նաև մեզ, Տե՛ր, որ ջրապտույտը չընկղմի մեզ և խորքը կուլ չտա, և մենք ի սպառ չվերանանք: Օգնի՛ր մեզ, մեր փրկիչ Աստված, որ Քո անվամբ [կանգնած] մնանք այս խոր ջրում: Մեր մարմինները ներկվեցին մեր արյամբ: Տե՛ր, մեղմի՛ր օդի սառնությունը, որ ամենքն իմանան, որ Քեզ աղերսեցինք և քեզնով փրկվեցինք»:

Եվ գիշերվա երրորդ ժամին արև ծագեց նրանց վրա` ամառվա պես կիզիչ, սառնությունը կոտրվեց և ջուրը դարձավ ջերմ: Եվ բոլոր պահապանները քնած էին, և միայն բանտապանն էր արթուն: Ականջ էր դնում նրանց աղոթքներին և մտածում էր, թե ինչպես եղավ, որ բաղնիքի ջերմությանն ապավինածը կործանվեց իսկույն, իսկ մյուսները դեռ ողջ են: Եվ լույս տեսավ նրանց շուրջը: Եվ նայեց երկնքին, որ տեսնի, թե որտեղից է լույսը: Եվ պսակներ տեսավ, որ իջնում էին սրբերի վրա. թվով` երեսունինը: Եվ սկսեց ինքնիրեն մտածել, թե ինչո՞ւ է մի պսակ պակաս: Եվ հասկացավ, որ բաղնիք փախածն այլևս քառասունից չի համարվում: Այնժամ արթնացրեց իր մոտ եղած պահապաններին, հանեց հանդերձներն և վազեց դեպի լիճը` գոչելով, թե` «Ես ևս քրիստոնյա եմ»: Եվ սկսեց ասել. «Տե՛ր Աստված, հավատում եմ Քեզ, ում նրանք ևս հավատացին: Նրանց խումբն ընդունի՛ր և ինձ արժանացրու փորձության, որ ես ևս ընտիր լինեմ»: Իսկ սատանան, պարտության մատնվելով և վարանելով, մարդկային կերպարանք առավ և բոլորի ներկայությամբ ասում էր. «Վա՜յ ինձ, որ պարտության մատնվեցի սրբերի կողմից և բոլորի ծաղրի առարկան դարձա: Արժանի արբանյակներ չունեի, այլապես չէի պարտվի: Բայց այժմ կբորբոքեմ իշխանների սրտերը և այրել կտամ սրբերի նշխարներն ու շաղ տալ գետի ջրերին: Եվ այնպես կանեմ, որ նրանց ոսկորների նշխարները չգտնվեն»: Իսկ սուրբ Կյուրիոնն ասաց. «Ո՞վ է մեծ Աստված, ինչպես մեր Աստվածը» (Սաղմ. ՀԶ. 14), կամ` «Ո՞վ է Աստված` մեր Աստծուց բացի» (Սաղմ. ԺԷ. 32): «Դու ես միակ Աստվածը, որ սքանչելիքներ ես գործում» (Սաղմ. ՁԵ. 10), որովհետև բանտապանին մեր կողմը դարձրեցիր և չորս տասնյակի պակասը լրացրեցիր` ամոթահար անելով սատանային»:

Իսկ երբ բացվեց առավոտը, եկան բռնակալներն ու տեսան, որ բանտապանը սրբերի հետ է: Եվ սկսեցին հարցնել զինվորներին, թե ինչ եղավ, որ այդպես վարվեց: Եվ պահապան զինվորները պատասխանեցին. «Մենք ընդարմացած քնել էինք, իսկ նա ամբողջ գիշերն արթուն էր: Եվ հանկարծ արթնացրեց մեզ, և լճում եղածների շուրջը սաստիկ լույս տեսանք: Իսկ բանտապանն արագ իր հանդերձները գցեց մեր առջև և վազեց նրանց մոտ` աղաղակելով, թե` «Ես ևս քրիստոնյա եմ»: Եվ ցասումով լի բռնակալները հրամայեցին սրբերին դուրս քաշել լճից և բրերով ջարդել նրանց ազդրերը:

Եվ սրբերից մեկի մայրը եկել էր նրանց մոտ, որովհետև իր որդին ամենափոքրն էր բոլորի մեջ: Եվ կինն անհանգստանում էր, թե գուցե որդին երկյուղի, և ձեռքերն իր դեպի տղան պարզելով ասում էր. «Քաղցրի՛կ որդի, համբերի՛ր մի փոքր ևս, որ ընտիրների կարգը դասվես: Մի՛ երկնչիր, ահա Քրիստոս ձեզ օգնության է հասել»:

Եվ երբ ջարդեցին նրանց ազդրերը, արդեն մահամերձ սրբերն ասացին. «Մեր հոգիները փրկվեցին, ինչպես ճնճղուկը որսորդների որոգայթից. նրանց որոգայթները փշրվեցին, իսկ մենք փրկվեցինք: Մեզ օգնում է անունն այն Տիրոջ, որ արարեց երկինքն ու երկիրը»: Եվ միաբան արտաբերեցին` «Ամեն» ու ավանդեցին հոգիները: Իսկ պատանի Մելիտոնը, որին մայրը մխիթարում էր, դեռևս ողջ էր: Եվ բռնակալները հրամայեցին սրբերի մարմինները սայլին դնել և գետափ տանել: Իսկ պատանուն թողեցին լճի ափին` կարծելով, թե կապրի: Եվ մայրը որդուն մենակ տեսավ. մի կողմ դրեց կանացի տկարությունը և տղամարդկային միտք և ուժ ստանալով` որդուն ուսին առավ և առաքինաբար ընթացավ սայլի ետևից: Եվ պատանին ցնծությամբ հոգին ավանդեց, երբ մոր ուսին էր: Եվ բերելով` մայրը որդուն սայլին դրեց: Սպասավորները կրակ վառեցին և այրեցին սրբերի ոսկորները: Այնժամ բռնակալները միասին խորհեցին. «Եթե այսպես թողնենք սրանց նշխարները, քրիստոնյաները կվերցնեն [և համբավը] կտարածեն աշխարհով մեկ»: Եվ քերեցին ու մսազերծ արեցին սրբերի ոսկորներն ու գետը գցեցին:

Եվ գետը սրբերի նշխարները կուտակեց իր զառիվայր ափի մոտ, և ոչինչ չկորավ: Իսկ երկու օր անց քաղաքի եպիսկոպոսին մի տեսիլք հայտնվեց, թե` «Նշխարներն այսինչ ապահով տեղում են. գիշերով արի՛ և մեզ հանիր գետից»: Եվ իր հետ վերցնելով եկեղեցու ուխտավոր և նվիրյալ հավատացյալներին, գնաց գետի մոտ: Եվ սրբերի նշխարները ջրի տակ լուսատուի պես փայլում էին, և ուր որ մնացած էր լինում նրանց ոսկորներից, այնտեղ լուսավոր ճաճանչ էր երևում: Եվ ժողովեցին սրբերի նշխարներն ու մեծ ցնծությամբ քաղաք վերադարձան:

Եվ արդ, այսպես նահատակվելով, սրբերն այս երկնքի լուսատուների պես փայլում են, որովհետև հավատացին Աստծուն, Քրիստոս դավանեցին, զորացան Սուրբ Հոգով և փառավորվեցին ընդ Քրիստոս, բոլոր հավատացյալներին փրկության բարի հիշատակ թողնելով առ Հայր, Որդի և Սուրբ Հոգի, որին փառք հավիտյանս. ամեն:

Վարք Սրբոց, Հատոր Դ, Ս. Էջմիածին – 2010թ.