Ս. Ծնունդն ու Աստվածհայտնությունը քրիստոնեական եկեղեցիների տոնացույցում

Հայ Առաքելական Սուրբ եկեղեցին, լինելով ավանդապահ և հաստատ մնալով առաքելավանդ կարգին, մինչ օրս Ս. Ծնունդը և Մկրտությունը տոնում է միասին՝ հունվարի 6-ին, մինչ մյուս ազգերը Ս. Ծնունդը տոնում են դեկտեմբերի 25-ին, իսկ մկրտությունը՝ հունվարի 6-ին: Տոնը տևում է ութ օր, առանց պահքի: Սուրբ Ծնունդն առաջին տաղավար տոնն է. Աստված մարդացավ, մարդկանց մեղքերը վերցրեց, չարչարվեց և մահվան դատապարտվեց մեզ համար, որ արժանացնի հավիտենական կյանքի: Մկրտությունը հիշատակն է Հորդանանում Նրա մկրտվելու՝ Հովհաննես Մկրտչի կողմից: Տոնը կոչվում է Աստվածհայտնության տոն, որովհետև Աստծո փառքը հայտնվեց մարդկանց: Հարց է առաջանում. ինչո՞ւ է Հայ եկեղեցին այս տոները միասին տոնում, իսկ մյուսները՝ ոչ: Ինչպես հաստատում են հույն և լատին մատենագիրները, մինչև 4-րդ դար բոլոր քրիստոնյաներն այս տոները նշում էին հունվարի 6-ին: Եվ միայն 5-րդ դարից Արևմտյան եկեղեցիներն այդ տոնը սկսեցին նշել դեկտեմբերի 25-ին: Այս փոփոխությունն ուներ իր տրամաբանական պատճառը: Անգամ քրիստոնեությունն ընդունելուց հետո, հռոմեացիները շարունակում էին հեթանոսական տոներ նշել: Եվ պատճառներից գլխավորը հեթանոսական շրջանից մնացած Արև աստծո տոնակատարությունն էր, որ դեկտեմբերի 25-ին մեծ շուքով նշվում էր և ամենասիրված ժողովրդական տոնն էր համարվում: Հռոմում այս տոնը կատարվում էր դեկտեմբերի 21-31-ին, իսկ հանդիսավոր տոնակատարությունը լինում էր դեկտեմբերի 25-ին: Դեկտեմբերի 25-ը Միթրայի ծննդյան օրն էր, որը Եվրոպայում, մասնավորաբար Հռոմում, կատարվում էր մեծահանդես արարողությամբ: Քրմերը կրակ էին վառում և ժողովուրդը տոնախմբություն էր կատարում: Բոլոր կրոնների, հատկապես արևելյան կրոնների մեջ, ամենահարգված ու ժողովրդական աստվածը Միթրան էր՝ որպես արև աստված: Լույսի և կրակի հետ կապված տոն էր այն, Հռոմում կոչվում էր սաթուրնական տոներ, Եգիպտոսում հայտնի էր որպես արև աստված, Իրանում և այլ երկրներում բուն իսկ անունով կոչվում էր Միթրա: Հռոմի կայսրերը Արև աստծուն համարում էին իրենց կայսերական հեղինակության պաշտպան աստվածը և անվանում Անհաղթ Արև աստված: Քրիստոնեությունը չկարողացավ արգելք հանդիսանալ նրա տոնակատարությանը և մինչև 4-րդ դարը հիշատակվում և տոնակատարվում էր նրա ծնունդը դեկտեմբերի 25-ին, Անհաղթ Արև աստծո ծնունդ անունով:

Հեթանոսական այդ ավանդույթները խափանելու համար 336թ-ին Հռոմի եկեղեցին դեկտեմբերի 25-ը պաշտոնապես հռչակեց Հիսուս Քրիստոսի ծննդյան օր՝ որպես Արդարության Արեգակի ծննդյան տոնախմբության օր: Հետագայում Ասորիքում Քրիստոսի ծննդյան տոնի օրը փոխադրվեց դեկտեմբերի 25-ին, իսկ հունվարի 6-ը մնաց որպես Տիրոջ Աստվածհայտնության՝ Մկրտության օր: Այսպիսով, Արև աստվածը՝ Միթրան կամ Անհաղթ աստվածը, աստիճանաբար մոռացվեց և դեկտեմբերի 25-ը դարձավ Հիսուսի ծննդյան օրը: Նույն կերպ է նշում այդ տոնը նաև Ռուս եկեղեցին. Ծնունդը՝ դեկտեմբերի 25-ին, իսկ Մկրտությունը՝ հունվարի 6-ին: Քանի որ Ռուս եկեղեցին մինչ հիմա չի անցել Գրիգորյան տոմարի (Նոր տոմարի), այլ նշում է Հուլյան տոմարով (Հին տոմարով), ապա Ծնունդը կընկնի՝ դեկտեմբերի 25+13 օր=հունվարի 7-ին, իսկ Մկրտությունը համապատասխանաբար՝ հունվարի 6+13 օր= հունվարի 19-ին:

Սուրբ Ծննդյան և Մկրտության տոները տարբեր օրեր նշելու որպես մեկ այլ պատճառ հիշատակվում է, որ Պաղեստինում, տեղացիների և ուխտավորների մասնակցությամբ, Բեթղեհեմում, մթնշաղին տոնակատարվում էր Ս. Ծնունդը. նույն օրը տեղի էր ունենում նաև Մկրտության տոնախմբությունը Հորդանան գետում: Երթևեկության համար այժմյան միջոցները չկային, Բեթղեհեմից մինչև Հորդանան գետը ճանապարհորդությունն այնքան էլ հեշտ չէր: Այս էլ նպաստեց, որ դեկտեմբերի 25-ին կատարվի Ս. Ծննդյան տոնը և հունվարի 6-ին՝ Մկրտությունը:

Ս. Ծնունդն ու Մկրտությունը միասնաբար կատարելու և նույն օրը տոնախմբելու հիմնական ապացույցը Ղուկաս ավետարանչի հետևյալ վկայությունն է. «Հիսուսը շուրջ երեսուն տարեկան էր, երբ սկսեց Իր գործունեությունը» (Ղուկաս 3:23): Համաձայն Հին կտակարանի՝ որևէ մեկը իրավունք չուներ քահանայություն անել, եթե չէր լրացել նրա երեսուն տարին: Ուստի երբ Հիսուս սկսեց քարոզել Նա երեսուն տարեկան էր: Իսկ Նա սկսեց քարոզել Մկրտության օրից հետո: Այս վկայությունից եկեղեցական հայրերն այն հետևությանը եկան, որ եթե Հիսուսը հունվարի 6-ին ծնվեց, ապա երեսուն տարի հետո, նույն օրը՝ հունվարի 6-ին էլ մկրտվեց: 

Հայ եկեղեցու կանոնագրքի մեջ Ս. Ծննդյան տոնի թվականի մասին հետևյալ կանոններն ունենք.

1. Առաքելական 34 կանոնների 7-րդ կանոնը հրահանգում է.

«Ծննդյան և Աստվածհայտնության տոնը կատարվի հունվարի 6-ին, մեծ փառքով և սաղմոսերգությամբ ու հոգևոր երգերով»:

2. Դվինի 5-րդ ժողովի (719թ.) 26-րդ կանոնը հրահանգում է.

«Պետք է և արժան է Հայտնության օրը ջուր օրհնել և վրան մեռոն կաթեցնել ի հիշատակ Քրիստոսի Հորդանանում մկրտվելուն, իսկ Ծաղկազարդին ոստեր բռնել և ճոճանակ ածել»:

3. Նույն ժողովի 30-րդ հոդվածը հրահանգում է. «Պետք է Հայտնության օրը կարդալ Մկրտության ավետարանը և թե ութօրէքին խառը կարդալ Ծննդյան և Մկրտության ավետարանները, որովհետև ինչպես տոնն է մի օր կատարվում, նույնպես և երկուսի ավետարանն էլ նույն օրում պիտի կարդացվի»:

Կազմեց Գայանե Սուգիկյանը