Տառապանք և անարդարություն. դրանց պատճառներն ու նշանակությունը

Ինչո՞ւ է կարգ ու կանոնի տեր Աստվածը երկրի վրա անկարգություն ու կործանում թույլ տալիս:

Երբ Աստված ստեղծեց աշխարհը և արարածներին, տեսավ, որ ամեն ինչ լավ է (Ծննդ. 1.31): Աշխարհի ստեղծումը հիմնված է կարգավորության և ներդաշնակության վրա: Մարդն Աստծո արարչագործության պսակն է, որին Աստված պիտի տար բազում բարիքներ: Սակայն բարիքն արժևորվում է ազատ ընտրությամբ և ոչ թե պարտադրանքով: Բարիքն արժևորվում է նաև դրա գիտակցությամբ, քանի որ անգիտության համար բարիքի լինել-չլինելը ոչ մի նշանակություն չունի: Այդ իսկ պատճառով Աստված մարդուն ստեղծեց ազատ կամքով, ընտրության հնարավորությամբ: Մարդը սխալ ընտրություն կատարեց և զրկվեց դրախտից: Այսօրվա անկարգությունները, մարդկության, հասարակությունների կյանքում առկա արատները և դժբախտությունները նույնպես գալիս են այդ ազատ, բայց սխալ ընտրությունից: Ազատ ընտրությամբ իրագործված սխալ արարքներն Աստված չի կանխում, որովհետև դա կնշանակեր մարդու կամքի վրա բռնացում, և մարդը կվերածվեր ծրագրավորված մեքենայի, կամ անգիտակից, բնազդներով առաջնորդվող կենդանու:

Աստվածաշունչը, եկեղեցական հեղինակները խոսում են աստվածային նախախնամության մասին, որով Աստված չարիքներից բարիքներ է վեր հանում մարդու համար: Փորձություններն ու դժվարությունները հաճախ կոփում են մարդուն (Հակ. 1.2-4), ոչ միշտ պատահող վաղաժամ մահը փրկում է կյանքի հետագա, Երկնքի արքայությունից զրկող ահավոր ընթացքից, չարչարանքների կրումը փոխհատուցվում է հավիտենության մեջ երանության պարգևով: Թեև աշխարհում ակնբախ են բացասական իրադարձությունները, դժվարություններն ու խնդիրները, բայց աշխարհում բարիքը երբեք չի պակասում, և չարիքը երբեք չի գերազանցում բարիքը:

Աստվածաշունչը հայտնում է, որ Աստծո նպատակի մեջ չէր մտնում մարդկանց տառապելն ու մահը: Կա՞ գերագույն նպատակ մարդկության վերաբերյալ:

Մարդկանց տառապանքն ու մահը Աստծո ցանկությունը չեն: Ավետարանում մենք տեսնում ենք, որ մեր Տերը` Քրիստոս, ցավում է՝ մարդկանց չարչարանքները տեսնելով, մարդկանց բուժում հիվանդություններից, Իր խոսքով խաղաղություն ու հանգստություն բերում մարդկային հոգիներին, մարդկանց հարություն տալիս մեռելներից: Ուրեմն, տառապանքն ու մահը պատճառում է ոչ թե Աստված, այլ դրանք չարի ներգործության հետևանք են: Աստծո նպատակը մարդկությանը դրախտային երանությանն ու վայելքին, բարիքներին վերադարձնելն է: Հենց դրա համար, ինչպես ասում է Հովհաննես Ավետարանիչը, Աստված Իր միածին Որդուն տվեց աշխարհի փրկության համար (Հովհ. 3.16): Աստված սեր է (Ա Հովհ. 4.8, 16), և այդ սերը դրսևորվում է յուրաքանչյուրիս հանդեպ Աստծո գթությամբ ու ողորմությամբ, հայրական հոգատարությամբ: Բայց կան բազում մարդիկ, ովքեր իրենց մեղքերով մերժում են աստվածային սերն ու հոգատարությունը, ինչպես որ չարացած մարդը, մտնելով իր տուն ու պատուհանները փեղկերով փակելով, իրեն հեռու է պահում արեգակի լույսից ու ջերմությունից:

Մեր նախահայրն ու նախամայրը մահկանացու դարձան միայն Աստծուն չհնազանդվելու պատճառով: Սակայն մահկանացու դարձան նաև նրանց բոլոր ժառանգները, այսինքն` մարդկային ողջ ցեղը: Ինչո՞ւ:

Կան հիվանդություններ, որոնք ժառանգական են, չնայած որ տարբեր սերունդներ ժամանակների ընթացքում հաղթահարում են այդպիսի հիվանդությունները տարբեր ծնողների գեների ընդունումով: Այսպես նաև մեր նախահայրերից մենք ժառանգեցինք մահկանացու լինելը և ադամական մեղքը, որից սրբվում ենք մկրտությամբ: Մարմնի ապականությունը եղավ չարի ազդեցությամբ և ոչ Աստծո ցանկությամբ, իսկ ինչ որ ապականվում է, ենթակա է կործանման: Այսպես նաև մեր մարմինը տարեցտարի ապականվում և քայքայվում է, որով էլ և կործանվում է, կամ ինչպես ասում ենք, մարդը մահանում է: «Մարդու մահ» ասելով` նկատի ունենք մարմնի մահը, որովհետև անմահ հոգին բաժանվում է մարմնից և դուրս ելնում այս աշխարհի իրականությունից: Քրիստոս նույնպես մեռավ, բայց Նրա մարմինն ապականացու չէր, ինչպես մեր մարմինը, քանի որ ապականությունը մեղքի հետևանքով ի հայտ եկավ: Այլ Քրիստոսի մահը կամավոր էր, այլապես Քրիստոս մահ չէր ճաշակի: Ճիշտ է, Տերը մանուկ հասակից մեծացավ, սակայն մեծացումը, փոփոխությունը ապականություն չեն ենթադրում, իսկ մենք մեծանալով ու փոփոխվելով՝ նաև ապականվում ենք, այսինքն` սկսում ենք աստիճանաբար քայքայվել: Ահա և այստեղից էլ մահկանացու լինելը: Բայց Քրիստոս Իր Հարությամբ հաղթեց մահին և մեզ տվեց անմահության շնորհը, որն ընդունելով` մենք ևս ունենալու ենք անապական մարմիններ (Ա Կորնթ. 15.42-44, 53) Քրիստոսի երկրորդ գալստյան ժամանակ և ապրելու ենք հավիտյան:

Եթե Բարձրյալի նպատակն այն էր, որ կատարյալ մարդիկ հավերժ ապրեին երկրագնդի վրա դրախտային պայմաններում, ապա ինչո՞ւ ներկայումս երկրի վրա դրախտ չկա: Ինչո՞ւ դրա փոխարեն դարեր շարունակ մարդկության կյանքում առկա է տառապանք ու անարդարություն:

Փիլիսոփա Վիլհելմ Լեյբնիցն ասում է, որ Աստված ստեղծեց բոլոր հնարավոր աշխարհներից լավագույնը, և մենք ապրում ենք բոլոր հնարավոր աշխարհներից լավագույնում: Սակայն փիլիսոփայի կողմից լավագույն կոչված աշխարհը կատարյալ աշխարհը չէ, բացի դրանից, երկրի ներկա կարգավիճակը անիծյալն է: Ուրեմն, մենք ապրում ենք անիծյալ երկրում: «Թող անիծյալ լինի երկիրը քո արածի պատճառով» (Ծննդ. 3.17),- ասաց Աստված Ադամի մեղսագործությունից հետո: Մարդու մեղսագործությունը դարձավ նաև աշխարհի անկման պատճառ: Սակայն առաջին մարդկանց մեղսագործությունը վաղ եկեղեցական կաթոլիկ հեղինակները կոչում էին felix culpa` երջանիկ կամ երանելի մեղք` նկատի ունենալով, որ այդ մեղսագործությամբ մարդկությանը տրվեց շատ ավելի մեծ շնորհ, քան մարդկությունը կունենար առանց դրա: Խոսքը Քրիստոսի մարդեղացման մասին է, որով Աստված դարձավ մեզ նման մեկը և Իր մեծագույն շնորհները բերեց մարդկությանը:

Մարդկությունը տառապանք ու անարդարություն է կրում միմիայն չարի ազդեցությամբ, մարդկանց պատճառով, բոլոր հրեշավոր ողբերգությունները կատարվում են մարդկանց ձեռքով: Սակայն դրախտը սպասում է մարդուն հավիտենության մեջ: Քրիստոս ասում է. «Իմ Հոր տան մեջ բազում օթևաններ կան» (Հովհ. 14.2), «Եկե՛ք, Իմ Հոր օրհնյալնե՛ր, ժառանգեցե՛ք աշխարհի սկզբից ձեզ համար պատրաստված արքայությունը» (Մատթ. 25.34): Չարը բարու պակասությունն է, խավարը` լույսի: Ուրեմն, մարդկությունն իր կյանքում պետք է ավելացնի բարին` չարից ձերբազատվելու համար:

Մարդկության նախածնողները սխալ ընտրություն արեցին: Նրանք ընտրեցին Աստծուց անկախ լինելու ուղին ու պատժվեցին: Արդյո՞ք նրանց հետնորդները` մարդիկ, այնպես են ստեղծված, որ ազատ կամքով կարող են Արարչից անկախ լինել ու հաջողության հասնել իրենք իրենց կառավարելու հարցում:

Աստծուց անկախ մարդը չի կարող իրական բարիք գտնել, որովհետև բարիքի ու երջանկության աղբյուրն Աստված է: Բոլոր հասարակարգերը, հնագույն հզոր պետությունները` Աստծուց հեռու, ի վերջո կործանվել են, բոլոր բռնապետները ահավոր չարչարանքներով են մեռել: Բայց եթե ասվի, որ այդ զարգացած տերություններում մարդիկ ապրել են նյութապես ապահովված, ուրեմն, մարդն իր երջանկությունն իջեցնում է միայն կուշտ ստամոքս ունենալու և հանգստանալու կենդանական իրողության. այսպես ապրում են նաև անասուններն ու վայրի գազանները: Եթե կյանքի նպատակը կուշտ ուտելն ու քնելն է և հարմարավետություն ունենալը, ապա ինչո՞վ ենք տարբերվում կենդանիներից: Մենք կենդանական աշխարհից ավելի վեր ենք մեր վեհ զգացմունքներով, մտածելու և գիտակցելու կարողությամբ, միմյանց ու հատկապես Աստծո հետ այս հիմքով հաղորդվելու ունակությամբ: Քրիստոսի պատմած «Անմիտ մեծահարուստի» առակում հարուստն ասում է ինքն իրեն. «Ո՛վ մարդ, շատ տարիների համար ամբարված բազում բարիքներ ունես, հանգի՛ստ արա, կե՛ր, խմի՛ր և ուրա՛խ եղիր»: Բայց նրան լսելի է դառնում Աստծո խոսքը. «Անմի՛տ, հենց այս գիշեր հոգիդ քեզնից պահանջելու են, իսկ ինչ որ պատրաստել ես, ո՞ւմն է լինելու» (Ղուկ. 12.19-20): Քրիստոս դատապարտում է ուտելու նպատակով, ինչպես նաև մարմնական հաճույքների համար ապրելու միտումը և մեր միտքը վեր հանում դեպի Աստծո հետ հաղորդակցությունը, աստվածանմանությամբ արարելու ու բարիք գործելու կարողությանը, դեպի հոգևոր ոլորտը, որտեղ աննկարագրելի երանություն է տրվելու մարդուն:

Որտե՞ղ են վերջանում Աստծո կողմից մարդուն տրված ազատ ընտրության իրավունքն ու սահմանները:

Նախ պետք է հստակեցնենք, թե ինչ է ազատությունը, որովհետև այդ ընկալման վրա է հիմնվում ազատ ընտրությունը: «Ազատություն» հասկացության աշխարհիկ և կրոնական ընկալումները գտնվում են բոլորովին հակադիր բևեռներում: Բոլոր հեղափոխությունները, որոնք գալիս էին բռնությամբ հին հասարակարգերը կամ իշխանությունները տապալելու, իրագործվում էին ուժով, «պայքարի՛ր քո իրավունքի համար» սկզբունքով: Քրիստոսի մասին ասվում է. «Հնազանդ եղավ մինչև մահ և այն էլ մահվան` խաչի վրա» (Փիլիպ. 2.8), «Թեպետև Որդի էր, բայց Իր չարչարանքների միջոցով հնազանդություն սովորեց. և կատարյալ դառնալով` բոլոր Իրեն հնազանդվողներին հավիտենական փրկության պատճառ դարձավ» (Եբր. 5.8): Քրիստոս մարդկության մեջ ամենամեծ հեղափոխությունն իրագործեց հնազանդությամբ:

Կրոնական ըմբռնումով հնազանդությամբ է կայանում ազատությունը: Աստծո պատվիրանին հնազանդությունը մեզ ազատում է չարից և մեղքի գերությունից: Պողոս առաքյալն ասում է. «Մեղքի ծառաներ էիք, բայց ի սրտե հնազանդվեցիք այնպիսի վարդապետության, որ ձեզ ավանդվեց: Արդ, մեղքից ազատագրվածներդ ծառայեցե՛ք արդարության» (Հռ. 6.17-18), «Եղբայրնե՛ր, դուք կոչված եք ազատության. միայն թե ձեր ազատությունը սոսկ մարմնի ցանկությունների համար չլինի, այլ սիրո՛վ ծառայեցեք միմյանց» (Գաղ. 5.13): Նաև Պետրոս առաքյալն է կոչ անում. «Ապրեցե՛ք որպես ազատներ և ազատությունը իբրև չարիքի պատրվակ մի՛ բռնեք, այլ ապրեցե՛ք որպես Աստծու ծառաներ» (Ա Պետ. 2.16): Երկրի օրենքներին հնազանդությունն ազատում է բանտարկությունից, որ կարող էր լինել այդ օրենքներին չհնազանդվելու, դրանք խախտելու դեպքում:

Աշխարհիկ ընկալմամբ այսօր ոմանք ազատությունը հասկանում են որպես ամեն ինչ անելու թուլտվություն ու կարելիություն, մի խոսքով` սանձարձակություն: Մեր ժամանակներում կարող ենք տեսնել, որ այսպես կոչված խոսքի ազատությունն իրականում խոսքի սանձնարձակությունն է` ում ուզում ես, կարող ես փնովել ու հայհոյել անգամ մամուլով, հեռուստատեսությամբ կամ համացանցով: Արարքի ազատությունը նշանակում է արարքի սանձարձակությունը` ինչ ուզում ես, կարող ես անել, անգամ` անբարոյականություն: Այս ընկալմամբ վերացվում են բարոյաէթիկական աստվածադիր նորմերն ու սահմանները: Պողոս առաքյալն ասում է. «Ամեն ինչ ինձ թույլատրելի է, բայց ամեն բան չէ, որ օգտակար է. ամեն ինչ ինձ թույլատրելի է, բայց ամեն ինչ չէ, որ հավատը հաստատում է» (Ա Կորնթ. 10.23):Այսինքն` առաքյալը նշում է ազատ կամքի առկայությունը, բայց դնում է սահմանը, որը վնաս կրելու հավանականությունն է: Եկեղեցական հեղինակներից մեկն ասում է. «Իմ ձեռքի շարժման ազատությունը վերջանում է այնտեղ, որտեղ սկսվում է ուրիշի դեմքը»: Շարժման ազատություն ունենալով` սխալ է ուրիշի դեմքին հարվածելը, ցավ պատճառելը: Սա նշանակում է, որ ապահովության ու անվտանգության համար սահմանված օրենքներին, պատվիրաններին հնազանդությունն է, որ արժևորում է իրական ազատությունը:

Ինչպիսի՞ն կլինի կյանքը, երբ Աստված երկրի երեսից վերացնի անարդարությունն ու տառապանքը և հաստատի նոր աշխարհը:

Աստվածաշնչում մանրամասն նկարագրություններ չկան այն մասին, թե ինչպիսին է լինելու Երկնքի արքայությունը, կամ հավիտենական կյանքն Աստծո արքայության մեջ: Որոշ տեղեկություններ կան հատկապես Եսայու մարգարեության մեջ, Հովհաննու Հայտնության գրքում, որտեղ նշվում է հրեշտակների անդադար փառաբանությունը` ուղղված Աստծուն (Եսայի 6.1-3, Հայտն. 5.11-12), երկնային Երուսաղեմի որոշ նկարագրություններ, որոնք առավելաբար այլաբանական նշանակություն ունեն: Աստվածաշունչը մեծավ մասամբ տալիս է պատվիրաններ, սկզբունքներ այս կյանքի համար, ցուցումներ բերում, թե ինչպես պիտի ապրենք այս կյանքը, որպեսզի արժանի դառնանք հավիտենական կյանքին:

Պողոս առաքյալն ասում է, որ ինքը հափշտակվել է մինչև երրորդ երկինք, մինչև դրախտ և լսել անպատում խոսքեր, որ մարդուն արտոնված չէ խոսել (Բ Կորնթ. 12.2-4): Կարող ենք եզրակացնել, որ առաքյալը տեսել է այնպիսի իրողություններ, որոնք դժվար է մարդկային բառապաշարով նկարագրել: Չնայած Աստվածաշունչը հստակ պատկերացում չի տալիս Երկնքի արքայության և այնտեղ հավիտենական կյանքի ընթացքի մասին, բայց բերում է այն հաստատումը, որ հավերժության մեջ դրախտին արժանի մարդիկ վայելելու են անսահման բերկրանք, խնդություն, երանություն, հանգստություն ու խաղաղություն:

Մարդկային տեսակետից Աստված բավականին երկար ժամանակ է հանդուրժում անկատարությունն ու տառապանքը: Ինչքա՞ն ժամանակ է սահմանված այդ ամենի համար, և որքա՞ն մոտ է տառապանքի վախճանը:

Երբ մարդը պահանջում է, որ Աստված, չարագործներին պատժելով, դադարեցնի պատճառվող տառապանքն այս կյանքում, միշտ նկատի է ունենում ուրիշներին, իր շրջապատի մարդկանց, մարդկությանը, բայց ոչ` իրեն: Եթե մարդը գիտակցի, որ անկատարությունը, մեղքն անմիջապես է պատժվելու և իր անկատարության դրսևորման, կատարած սխալ արարքի համար Աստված իրեն անմիջապես պիտի շանթահարի ու ոչնչացնի, ապա կդադարի բոլորի հանդեպ այսպիսի մոտեցում պահանջելուց: Աստված մարդկանց կողմից դրսևորվող անկատարությունն ու պատճառվող տառապանքը միանգամից չի վերացնում, որովհետև Աստված անկատարությունից կատարելություն և տառապանքից հաղթանակ է դուրս բերում: Մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի տառապանքից հարություն ու հաղթանակ ելավ, նաև մեր սուրբ Տրդատ թագավորը, ով անգութ հեթանոս էր և Հռիփսիմյան կույսերին դաժանորեն սպանեց` լեզուները կտրելով, ցիցը հանելով, հետո իր այդ հեթանոսական անկատարությունից դարձավ քրիստոնեական կատարելության, դարձավ բարի ու հեզ քրիստոնյա և մեծապես նպաստեց մեր ժողովրդի քրիստոնեացման գործին:

Աստված չի ցանկանում մեղավորի մահը, ասում է Աստվածաշունչը, այլ նրա ապրելն ու փրկվելը (Եզեկ. 18.23): Դրա համար Աստված հանդուրժում է մեղավորներին, որովհետև նրանցից կարող են բարի զավակներ ծնվել, ինչպես նաև շատ մեղավորներ, զղջալով ու ապաշխարելով, դառնում են իրական քրիստոնյաներ և արժանանում փրկության: Աշխարհում կլինեն բացասական իրողություններ, որովհետև Աստված դրանցով խրատում է մարդկանց, կամ, ավելի ճիշտ, թույլ է տալիս, որ դրանք լինեն, որպեսզի մարդիկ խրատվեն: Այստեղ խոսքը, իհարկե, մեծագույն ողբերգությունների մասին չէ, որոնք այլ բացատրություններ ունեն` հալածանքների ժամանակ քրիստոնյաների մարտիրոսություն, ոճիրների դեպքում` ի Քրիստոս հավատքով մահացածների ընդունում երկնային օթևաններում, կրած տառապանքների համար երկնային փառքի ու պայծառության հավելում և այլն: Իսկ անձնական կյանքում անկատարությունն ու տառապանքը վերանում են, երբ մոտենում ենք Աստծուն և ապրում հոգևոր ուրախության մեջ: Դա չի նշանակում, որ մարդը միանգամից դառնում է կատարյալ, զերծ մնում երբեմն պատահող վշտերից, չարչարանքներից, նեղություններից, բայց այդ ընթացքով բարին ու բարիքը գերակշռում են նրա կյանքում, իսկ փորձությունները կարողանում է հաղթահարել և առավել մեծ ձեռքբերումներ ունենալ հավատքով և Աստծո օգնությամբ:

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան