Եվ բոլոր շնորհների Աստվածը, որ ձեզ կոչեց իր հավիտենական փառքին Քրիստոս Հիսուսի միջոցով, և որին մի փոքր ժամանակ չարչարակից պիտի լինեք, թող հաստատահիմն դարձնի ձեզ (հմմտ. Ա Պետ. 5. 10)։
Աստվածային շնորհի հայտնությունների մեջ այնպիսի հուզիչ ու գրավիչ դեպք չգիտեմ, քան այն, որ Աստված դժբախտ մեղավորների «վերականգնումով» ոտքի կանգնելու առիթ է տալիս բոլոր նրանց, ովքեր միևնույն դժբախտ ու մեղավոր կացության մեջ են հայտնվել:
Այդպիսով Աստված ոչ միայն ուզում է մեր դժբախտությունների հանդեպ հաղթանակ «ապահովել», այլև մեզ այնպիսի կացության մեջ է դնում, որ մենք օրհնության միջոց ենք դառնում ուրիշների համար: Խմելու մոլուցքն իսպառ մոռացած արբեցողը շատ ավելի լավ կարող է զորեղ գործիք լինել մյուս արբեցողների դարձի համար: Որևէ մոլությունից դարձի եկած մարդը լավագույնս կարող է նպաստել մոլորյալների դարձին, անհավատությունից բարեպաշտության եկած հավատացյալն ըստ ամենայնի կարող է օգտակար լինել թերահավատների դարձի գալուն…
Պետրոս առաքյալն այս ճշմարտության ուշագրավ օրինակն է: Նրա իսկական անունը, ինչպես գիտենք, Պետրոս չէր, այլ Սիմոն՝ Հովնանի որդի, և Հիսուս շատ հաճախ հենց այս վերջին անունով էր դիմում նրան: Սակայն երբ Հիսուս առաջին անգամ հանդիպեց Պետրոսին, նրան «Կեփաս» կամ «Պետրոս» անունը տվեց. «Դու Հովնանի որդի Սիմոնն ես, դու պիտի կոչվես Կեփաս, որ թարգմանվում է Պետրոս» (Հովհ. 1. 42):
Այս անվանադրումն ավելի շատ խոստում և մարգարեություն էր, քան իրականություն, որովհետև առաքյալը բնույթով «հաստատահիմն» չէր: Պետրոսի կյանքը մեզ լավագույնս ցույց է տալիս, որ նա շատ փոփոխական և ի բնե հեղհեղուկ բնավորություն ունեցող մարդ էր և, հակառակ ունեցած ավյունին ու եռանդին, ցավալիորեն փոփոխական էր:
Երբ Գեննեսարեթի լճի վրա հանդիպում է իր Տիրոջը, սքանչելի հավատքով քայլում է ջրի վրայով, բայց անմիջապես էլ, հողմին ու ալիքներին ի տես, սկսում է ընկղմվել: Մի ուրիշ անգամ Փիլիպպյան Կեսարիայում Քրիստոսին փայլուն մեծարանքի է արժանացնում. «Դու Քրիստոսն ես, կենդանի Աստծու Որդին» (Մատթ. 16. 16):
Հիսուս բարձր է գնահատում առաքյալի այդ արարքը, բայց երբ Պետրոսը լսում է Տիրոջ ակնարկություններն Նրա մոտալուտ չարչարանքների մասին, Հիսուսին մի կողմ տանելով՝ համարձակվում է նույնիսկ կշտամբել Նրան՝ ասելով. «Քա՛վ լիցի Քեզ, Տե՛ր, այդպիսի բան Քեզ չի պատահի» (Մատթ. 16. 22): Դրա համար էլ Հիսուս ծանր դիտողություն է անում նրան՝ ասելով. «Հետև՛ս գնա, սատանա՛, գայթակղություն ես ինձ համար, որովհետև դու ոչ թե Աստծունն ես խորհում, այլ մարդկանցը» (Մատթ. 16. 23):
Խաչելության նախընթաց օրերին դարձյալ Պետրոսն է, որ գոչում է. «Թեև ամենքն էլ Քեզնով կգայթակղվեն, սակայն ես չեմ գայթակղվի» (Մատթ. 26. 33): Սակայն մի քանի ժամ անց աղախնի ու զինվորների առաջ երեք անգամ ուրանում է Տիրոջը:
Ուշադրության արժանի պարագա է նաև այն, որ ավելի ուշ՝ Սուրբ Հոգու մկրտությունը ստանալուց հետո անգամ, առաքյալը կրկին «կարիք է զգում» շարունակ պայքարելու իր հեղհեղուկ և անհաստատ բնավորության դեմ, քանի որ նրա մեջ հին մարդը տակավին փորձում էր խաղեր խաղալ: Ահա այսպես, ըստ Գաղատացիներին ուղղված նամակի, Պողոսը դատապարտում է Պետրոսի բավականին մեղադրելի ընթացքն Անտիոքում, որտեղ վերջինս կեղծավոր ընթացքի մեջ էր (հմմտ. Գաղ. 2.13):
Եթե անգամ Պետրոսը գնացած էլ լինի Հռոմ, ինչպես ավանդությունների հիման վրա կարծում է Հռոմի եկեղեցին, այնուամենայնիվ Պետրոսը Հռոմի եկեղեցու հիմնադիրը չի եղել: Ավանդությունը պատմում է, որ Պետրոսն այս քաղաքում ևս հեղհեղուկ նկարագրով է աչքի ընկել իր մարտիրոսության օրերին:
Ներոնի հալածանքն իր ողջ ահավորությամբ սաստկացել էր, երբ առաքյալը հուսահատված թողեց Հռոմն ու հեռացավ անհայտ ուղղությամբ։ Իր փախուստի ժամանակ էլ՝ արշալույսին, Պետրոսը տեսնում է լուսաճաճանչ տեսքով մի մարդու, որ նրա սիրելի Տերն էր։ Եվ առաքյալը, հանկարծակիի եկած, ծնկի է գալիս Նրա առջև և ասում է․ «Quo vadis, domine?» («Ո՞ւր ես գնում, Տե՛ր»)։ Եվ Տերը պատասխանում է․ «Քանի որ դու լքում ես Իմ ոչխարներին, Իմ հոտին, Ես ստիպված եմ Հռոմ գնալ կրկին խաչվելու համար»։
Պետրոսը, ուշքի գալով, վերադառնում է Հռոմ և հանձնվում է դահիճներին։ Ասում են նաև, որ ինքն իրեն արժանի չհամարելով իր Տիրոջ նման մեռնելու՝ Պետրոսը խնդրում է, որ իրեն գլխիվայր խաչեն։
Ահա այս մարդն է, որ, պայքարելով իր անհաստատ նկարագրի դեմ, կարողանում է ամրապնդել նաև նրանց, ովքեր ընկճվում են իրենց անհաստատ բնույթի պատճառով։
Հարկ է նկատի ունենալ, որ որքան հռոմեացիներն են չափազանցնում՝ Պետրոսին Հռոմի առաջին եպիսկոպոսապետ համարելով, նույնքան էլ բողոքականներն են չափազանցնում՝ առաքյալին երկրորդական ու աննշան դեր «հատկացնելով»։ Պետք է խոստովանել, որ Պետրոսը մեծ դերակատարում է ունեցել Եկեղեցու ձևավորման արշալույսին։ Նա Պենտեկոստեի օրը խոսած ճառով քրիստոնեական Եկեղեցու հիմքն է դրել, և ուշագրավ է, որ քանիցս ծանր անկում ապրած և երերուն նկարագրի տեր գալիլիացի այս խոնարհ ձկնորսի ձեռամբ Հիսուս կարողացել է հիմնել Իր Եկեղեցին։
Որքա՜ն ճշմարիտ է այն խոսքը, որ «Աստված ընտրեց այս աշխարհի հիմարներին, որպեսզի ամաչեցնի իմաստուններին, և Աստված ընտրեց այս աշխարհի տկարներին, որպեսզի ամաչեցնի հզորներին, և Աստված աշխարհի ոչ-տոհմիկներին, արհամարհվածներին և ոչինչներին ընտրեց, որպեսզի իրենք իրենց մի բան կարծողներին ոչնչի վերածի, որպեսզի ոչ մի մարդկային էակ չպարծենա Աստծու առաջ» (Ա Կորնթ․ 1․27-29)։
Պետրոսը մեր հիացմունքին է արժանանում ոչ միայն իր անհաստատ բնավորության նկատմամբ տարած հաղթանակներով, այլև մանավանդ այն նամակով, որտեղից վերցրել եմ իմ բնաբանը, որի միջոցով համոզվում ենք, որ ոչ միայն նա է հաստատահիմն դարձել, այլև ի վիճակի է եղել հաստատահիմն դարձնելու նաև ուրիշներին։
Երբ Պետրոսը գրում էր իր այս նամակը, Պողոսը պետք է որ բանտում լիներ, և Փոքր Ասիայի Եկեղեցիները թեև ծանր հալածանքների տակավին չէին ենթարկվել, սակայն Եկեղեցու թշնամի համարվող հրեաներից հանապազ ասեղի հարվածների նման խայթոցներ էին ստանում, իսկ ծաղրանքը, զրպարտությունները, քննադատություններն ու ատելությունն անպակաս էին նրանցից՝ մի բան, որ շատ հաճախ ավելի ծանր ու դժբախտ կացություն է ստեղծում, քան սրի հարվածներով բերված սարսափելի հալածանքն է։
Այս անտանելի կացության հետևանքով նորադարձ քրիստոնյաներն իրենց հավատքի մեջ տատանվելու, տկարանալու վտանգի առջև էին կանգնած։ Պետրոսը կարիք է զգում նրանց ամրապնդելու և արիացնելու՝ հաստատուն և անհողդողդ մնալու պարտավորությունն ու ճանապարհը ցույց տալով։
Ահա այս իսկ նպատակով է առաքյալը գրել իր առաջին նամակը, որում հետևյալ չորս գաղափարն է արծարծում․
Նամակը գրվել է Պետրոսի քարտուղար Սիղվանոսի ձեռքով և ուղարկվել է հավանաբար հենց Բաբելոնից։ Նամակը գրելիս Պետրոսի հետ էր Մարկոսը՝ անտարակույս Հովհաննես-Մարկոսը՝ երկրորդ Ավետարանի հեղինակը, որին առաքյալն իր հոգևոր որդին է համարում։ Քրիստոնյաներին արիացնելու այնպիսի զորություն ունի այս նամակը, որ նույնիսկ ներկա և բոլոր ժամանակների ու բոլոր երկրների համար կարող է այժմեությունը չկորցրած համարվել։
Նամակի այժմեականությունը փաստելուց առաջ ավելորդ չէ ուշադրության առարկա դարձնել նրա երկու դժվարհասկանալի հատվածները։ Առաջինը 3-րդ գլխի 18-20 համարներն են․ «Արդարև, մեր բոլորի համար, մեղքերի պատճառով, մեկ անգամ մեռավ և Ինքը Քրիստոս՝ Արդարը՝ անարդարների համար, որպեսզի մեզ մոտեցնի Աստծուն. Նա թեպետև մարմնով մեռավ, բայց կենդանի է Հոգով, որով և գնաց-քարոզեց բանտում եղած այն հոգիներին, որոնք մի ժամանակ ապստամբել էին, երբ Աստծու համբերատարությունը երկարաձգվում էր նրանց համար մինչև Նոյի օրերը, երբ տապանն էր շինվում» (Ա Պետ․ 3.18-20):
Այս հատվածի վերաբերյալ բազմաթիվ մեկնություններ կան։ Կարծում եմ՝ ամենահավանականը սա է․ Ավագ Ուրբաթի և Զատկի Կիրակիի միջև ընկած ժամանակահատվածում, երբ Փրկչի մարմինը խաղաղորեն հանգչում էր գերեզմանում, խաչված ավազակին տված խոստման համաձայն Հիսուսի հոգին այցելեց Հին Կտակարանում հիշատակված «Շէօլ», որ մեռածների կայանն էր, որպեսզի Իրենից առաջ մեռած բոլոր հեթանոսների Իր անձով փրկություն ընծայի։
Ուրեմն այս այցելությունը մեռելներին ուղղված մի տեսակ քարոզություն էր, որ, նախքան Քրիստոս ապրածների մեջ ավետարանվելով, նրանց ևս հավիտենական կյանքի էր արժանացնում, մանավանդ որ նրանք կարիք էին զգում հոգիների ազատիչի։
Այս մեկնությունը շատ բնական պատասխան է բոլոր նրանց, ովքեր ասում են, որ Աստված անարդար եղած կլիներ, եթե թույլ տար, որ կորսվեին այն անհամար հոգիները, որոնք իրենց կենդանության օրոք Փրկչին ճանաչելու հնարավորություն և առիթ չէին ունեցել։ Ուրեմն այսօր ևս նրանք, ովքեր չեն կարողանում առիթ գտնել Քրիստոսին ճանաչելու համար, հույս կա, որ իրենց մահվանից հետո գուցե փրկություն գտնեն։
Երկրորդ դժվարըմբռնելի հատվածը մի փոքր «հեռու» է․ «Քանի որ Քրիստոս մարմնով չարչարվեց մեզ համար,- ասում է առաքյալը 4-րդ գլխի 1-2 համարներում,- դուք ևս զինվեցե՛ք նույն մտքով, որովհետև, ով մարմնով չարչարվում է, դադարում է մեղանչելուց, որպեսզի մարմնի մեջ մնացած ժամանակ այլևս ոչ թե ըստ մարդկային ցանկությունների, այլ ըստ Աստծու կամքի ապրի» (Ա Պետ․ 4.1-2)։
Մարմնով չարչարվելու շնորհիվ մեղանչելուց դադարել հավանաբար նշանակում է միանալ Հիսուս Քրիստոսի չարչարանքներին ու մահվանն այնպիսի միությամբ, որ Նրա հետ խաչվենք, մեռնենք ու թաղվենք, որպեսզի հավաստիանանք, որ մեղքի զորությունը պարպվել է, և որ այն մեզ վրա այլևս իշխանություն չունի: Միևնույն միտքն արտահայտելով՝ Պողոս առաքյալն էլ ասում էր. «Դուք նույնպես ձեզ մեռած համարեք մեղքի համար և կենդանի՝ Աստծու համար» (Հռոմ. 6.11): Ուրեմն, ըստ Պետրոսի, հավատացյալների՝ հանուն Քրիստոսի կրած տառապանքներն իբրև Փրկչի հետ կրած տառապանքներ իրականում սրբության ուղի և կենդանաստեղծ ուժ են:
Այժմ վերադառնանք մեր բնաբանին և քննենք, թե քսաներորդ դարում ապրողներիս համար ի՞նչ նշանակություն ունի վերոնշյալ տողերում առկա «հաստատահիմն» բառը: Կարծում եմ, որ բոլոր ժամանակներից առավել հիմա է անհրաժեշտ իբրև նշանաբան հիշատակել այս բառը, քանի որ մեզնից շատերը զանազան պատճառներով երերում են իրենց հավատքի մեջ:
Նախ և առաջ այն պատճառով, որ նրանք ապրում են շարունակ փոփոխվող մի աշխարհում, որտեղ կյանքը, հակառակ հակադիր մեր բոլոր ճիգերին, այս ու այն կողմ է տարվում փոթորկից քշվածի պես: Տարիների հոլովույթում մենք ևս ներքնապես փոխվում ենք այնպես, որ շատ հաճախ նույնիսկ ինքներս մեզ չենք ճանաչում: Ուրեմն բնական է, որ փոփոխության կամ տատանման ենթարկվեն մեր հոգեկան ու կրոնական ըմբռնումները և հետզհետե կորցնենք մեր սեփական համոզումները:
Բացի այդ, մենք ապրում ենք այնպիսի ժամանակաշրջանում, երբ ամեն ինչ վիճելի է, այն ամենը, ինչ սկզբում վարդապետություն և սկզբունք էր համարվում, այսօր դարձել է վիճահարույց։ Այդ սկզբունքներն ու ուսմունքները շատ հաճախ մերժվում են միայն նախորդ ժամանակաշրջաններին «պատկանելու» համար։ Դրանց թվում են կրոնական գաղափարներից շատերը։
Վերջապես և մանավանդ տառապանքը այժմ տատանում է շատ քրիստոնյաների կրոնական համոզումները, ինչպես Պետրոս առաքյալի ժամանակ։ Տառապանքը, որ վիճակված է ամենքին, ոմանք չեն կարողանում «հաշտեցնել» նախախնամող, սիրող Աստծու գաղափարի հետ, Նրա՛, Ով Հայր է և ցանկանում է Իր արարածների երջանկությունը։
Հավատավոր մի շարք քրիստոնյաներ միամտորեն այն համոզումն ունեն, որ իրենցից պիտի հեռու «պահվեր» ամեն մի տառապանք, քանի որ իրենք արժանացել են Աստծու զավակները լինելու շնորհին։ Սակայն եղել է ընդհակառակը․ այն օրից, ինչ նրանք հավատավոր քրիստոնյաներ են դարձել, նախկինից ավելի շատ փորձությունների են ենթարկվել։
Շատ հաճախ տառապանքը քրիստոնյաների վրա գալիս է դրսից, այսինքն՝ անհավատներից։ Ինչպես Պետրոսի ժամանակ, ներկայումս ևս քիչ չեն քրիստոնյաների բարեպաշտական ու կրոնական զգացումները վիրավորողները, որոնք, առանց բուն հալածանք իրականացնելու, հեգնում, քննադատում, զրպարտում, ծաղրում ու ծիծաղում են։
Հավատացյալները թեև մի որոշ ժամանակ անսասան են մնում՝ այս վիրավորանքներից չընկճվելով, սակայն որոշ ժամանակ անց էլ վհատվում են, դառնությունը հետզհետե թափանցում է նրանց սիրտ և ահա նրանք երերում, ընկճվում ու հուսահատվում են։ Այդպիսիք թերևս ավելի ամուր ու անսասան մնային, եթե ուժգին հալածանքի ենթարկվեին։
Տառապանքը պատուհասում է նաև հենց ներսից, այսինքն՝ նրանցից, ովքեր քրիստոնյա են, ում մասին մենք լավ կարծիք ունեինք և բարեկամ, հավատարիմ, սրտի ու խղճի մարդ էինք կարծում։ Այդպիսիք «նպաստում» են այլոց հավատքի կորստին ոչ այնքան իրենց գայթակղեցուցիչ ընթացքով կամ անգութ գործերով, որքան աննշան ու չնչին անհավատարմությամբ, թերի նկարագրով, ակնածանքի և ուշադրության զգացումների բացակայությամբ՝ այդպիսով մեծապես վշտացնելով մյուսներին, մանավանդ՝ զգայուն բնություն ունեցողներին։
Իսկ ավելի խորը տառապանքը հենց մեր իսկ ձեռքով է վրա հասնում՝ մեր մեղանչումների ու անմիտ արարքների պատճառով։ Հազիվ զղջումով դարձի եկած՝ ահա կրկին մեր ներսում զգում ենք մեղքի խայթոցը, որ խորապես տկարացնում է մեզ, և սկսում ենք խորհել, թե իրապես զղջալուց և ապաշխարելուց հետո փորձություններն ինչո՞ւ են վիրավորում ու նորանոր վերքեր բացում մեր սրտում՝ ավելացնելով ներքին հոգեկան տառապանքները։ Եվ այդ պատճառով էլ սկսում ենք տարակուսել քրիստոնեական կրոնի ճշմարտացիության հարցում։
Ո՜վ հավատացյալներ, մենք չպիտի ցնցվենք ու տատանվենք այս հալածանքներից։ Ահա թե ինչու եմ ես անհրաժեշտ համարում բոլոր ժամանակներից առավել ա՛յժմ բարձրաձայնել առաքյալի այս խոսքը․ «Բոլոր շնորհների Աստվածը․․․ թող հաստատահիմն դարձնի ձեզ»։
Ինչպե՞ս կարելի է իրականացնել դա։ Կարծում եմ՝ հետևյալ երեք ճանապարհով․
«Վստահ եմ, որ ոչ մի արարած չի կարող բաժանել մեզ Աստծու այդ սիրուց, որ կա մեր Տեր Քրիստոս Հիսուսով» (հմմտ․ Հռոմ․ 8․38-39)։ «Եթե հավատարիմ չմնանք, Նա հավատարիմ է մնում, որովհետև Ինքն Իրեն ուրանալ չի կարող» (Բ Տիմ․ 2․13)։
Անշուշտ գիտեք այն հիանալի գովեստը, որը Եբրայեցիներին ուղղված նամակի հեղինակը ձոնում է Մովսեսին․ «Նա անսասան մնաց, որպես թե անտեսանելին էր տեսնում» (հմմտ․ Եբր․ 11․27)։ Եթե Մովսեսը ամեն բանի մեջ անսասան մնաց, պատճառն այն էր, որ նա չնայեց ո՛չ փարավոնին, ո՛չ խստապարանոց ժողովրդին, ո՛չ իսկ իր անձին, այն ամենուր, մշտապես ու մինչև վերջ նայեց միմիայն անտեսանելի Աստծուն։
Իմ ջերմ մաղթանքն է, որ այդպես վարվենք նաև մենք ամենքս՝ դուք, որ ունկնդրում եք ինձ, և ես, որ խոսում եմ։
Քարոզս ավարտում եմ սուրբ Ներսես Շնորհալու երգով․
«Կենարա՛ր Փրկիչ,
Փրկի՛ր մեռյալիս,
Կանգնեցրո՛ւ գլորվածիս,
Ամրացրո՛ւ հավատով,
Հաստատի՛ր հույսով,
Հիմնի՛ր սիրով»․ ամեն։
Տեր Ղևոնդ եպս. Դուրյան, «Պարզ քարոզներ», Դ հատոր, Փարիզ, 1929 թ.
Արևելահայերենի վերածեց Գևորգ սրկ. Կարապետյանը
Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի