19 Մարտ, Գշ, Մեծ պահքի ԼԷ օր

Գրքեր

Սուրբ Թարգմանիչներ. հայ ժողովրդի հոգևոր վերածնության ռահվիրաները

Սուրբ Թարգմանիչներ. Մեսրոպ, Եղիշե, Մովսես Քերթող, Դավիթ Անհաղթ, Գրիգոր Նարեկացի, Ներսես Կլայեցի: Նրանք Հայ եկեղեցու անդաստանի ամենահարազատ ու հավատավոր մշակներն են:

Սուրբ Թարգմանիչներ են կոչում Մեսրոպ Մաշտոցի և Սահակ Պարթևի առաջին աշակերտներին և հետագայի այն սրբակենցաղ հոգևոր գործիչներին, ովքեր փայլել են գրական վաստակով: Նրանք, իրենց անմահ գործով, գրերի գյուտով և Աստվածաշունչ Մատյանի թարգմանությամբ, հանդիսացան հայ ժողովրդի հոգևոր վերածնության ռահվիրաները: Թեև իրականում այդ մարդիկ շատ-շատ են, սակայն հայոց տոնացույցում հիշատակվում են միայն Մեսրոպ Մաշտոցը, Եղիշեն, Մովսես Քերթողը (Մովսես Խորենացին), Դավիթ Անհաղթը, Գրիգոր Նարեկացին ու Ներսես Կլայեցին, այսինքն՝ Շնորհալին: Թարգմանիչ ենք կոչում այն պատճառով, որ Մեսրոպ Մաշտոցը, Սահակ Պարթևն ու նրանց առաջին աշակերտները հունարենից ու ասորերենից հայերեն թարգմանեցին մեծ թվով երկեր: Սակայն, օրինակ՝ Գրիգոր Նարեկացին և Ներսես Կլայեցին թարգմանիչների շարքում դասվել են պարզապես գրական կարևոր վաստակ թողած լինելու պատճառով:

Եղիշեն Սահակ-Մեսրոպյան դպրոցի գլխավոր աշակերտներից է: Լինելով Վարդան Մամիկոնյանի ատենադպիրը՝ գրել է Վարդանանց պատերազմի պատմությունը, «Միանձանց խրատ» բարոյախոսական գրվածքը, խրատական կանոններ, «Տերունական աղոթք»-ի, «Հեսու» և «Դատավորաց» գրքերի մեկնությունները, ինչպես նաև «Մեկնություն արարածոց»-ը և «Այլակերպության» ճառը և այլ գործեր: Ուսանել է Եգիպտոսի Ալեքսանդրիա քաղաքում՝ Մովսես Խորենացու և Մաշտոցի ու Սահակի այլ աշակերտների հետ: Այցելել է նաև Պաղեստինի տնօրինական վայրերը, հատկապես Թաբոր լեռը, որն էլ իր Այլակերպության ճառի մեջ ճշգրիտ ներկայացրել է: Վարդանանց պատերազմից հետո առանձնական կյանքով ապրել է լեռներում, ապա նորից մտել ժողովրդի մեջ, իսկ այնուհետև տրվել միայն ճգնողական կյանքի՝ ապրելով Մոկաց լեռներում: Երբ նրա սրբության համբավը տարածվում է այդտեղ, հեռանում է Ռշտունյաց լեռները և այնտեղ էլ վախճանվում:

Մովսես Խորենացին Սահակ Պարթև կաթողիկոսի 60 աշակերտներից է, ապրած և վախճանված 5-րդ դարում: Համարվում է նաև Սուրբ Մեսրոպի ազգականը: Ստացել է բարձր կրթություն, սովորել է Ալեքսանդրիայի դպրոցում, հետո անցել Պաղեստին, ապա հայրենիք վերադառնալուց հետո, եղել Բագրևանդի թեմակալ առաջնորդը: Փայլել է իր սրբությամբ, հոգևոր մեծ իմաստությամբ ու հանճարով: Ունեցել նաև մարգարեական շնորհ, ինչը երևում է Սահակ Արծրունուն գրած նրա նամակից: Այստեղ նա մարգարեանում է մի քանի դար հետո Սահակ և Համազասպ իշխանների նահատակության և նրանց մի եղբոր ուրացության մասին: Սբ. Մովսես Խորենացու գլուխ գործոցն է «Պատմություն հայոց»-ը, որը գրել է Սահակ Բագրատունի իշխանի խնդրանքով: Այդ գրքի շնորհիվ Մովսես Խորենացին արժանացել է «Պատմահայր Հայոց» փառավոր տիտղոսին: Խորենացուն է վերագրվում «Պատմություն Սրբոց Հռիփսիմյանց»-ը: Գրել է նաև «Աշխարհացույց»-ը, ճառեր, շարականներ և այլ գործեր:

Շարականների հեղինակ լինելու պատճառով է, որ կոչվում է նաև Մովսես Քերթող, սակայն նրան չպետք է շփոթել մեկ այլ Մովսես Քերթողի հետ, ով ապրել է ավելի ուշ՝ 7-րդ դարում:

Դավիթ Անհաղթը համարվում է Մովսես Խորենացու քեռորդին և ապրել է 6-րդ դարում: Ծնվել է Տարոնի գավառի Ներգին ավանում: Եղել է Սահակ-Մեսրոպյան կրտսեր աշակերտներից: Բարձրագույն ուսումն առել է Ալեքսանդրիայում, հատկապես ուսումնասիրելով փիլիսոփայություն և ասվում է, որ այնքան գիտուն է եղել դրանում, որ հրապարակային փիլիսոփայական վեճերում հաղթանակներ է տարել: Սա է պատճառը, որ նրան տրվել է Անհաղթ մականունը: Դավիթ Անհաղթը գրել է իմաստասիրական երկեր, Փրկչի ծննդյան մասին ներբող և Սուրբ Խաչին նվիրված ճառ: Քանի որ նրա իմաստասիրական որոշ գործեր սկզբնապես գրվել են հունարեն, ապա թարգմանվել հայերեն, դրանք տարածում են գտել նաև Հայաստանից դուրս:

Գրիգոր Նարեկացին ապրել է 10-րդ դարում, ծնվել Վասպուրական նահանգի Անձևացյաց գավառում, Վանի հարավ-արևելյան կողմում: Խոսրով Անձևացու կրտսեր որդին է, վաղ տարիքում կորցրել է մորը և երկու եղբայրների՝ Հովհաննեսի և Սահակի հետ կրթություն ստացել Նարեկա վանքի վանահոր՝ Անանիա Նարեկացու մոտ, ով Գրիգորի ազգականն էր մոր կողմից: Երեք եղբայրներն էլ դառնում են այդ վանքի միաբաններ: Գրիգորի ընտանիքը եզակի օրինակ է. նրա ընտանիքի բոլոր անդամները եկեղեցական ծառայության սրբազան ասպարեզ են մտնում: Դժբախտաբար Սուրբ Գրիգորի կյանքի մասին տեղեկությունները խիստ սակավ են, սակայն նրա շուրջ հյուսվել են ավանդություններ, որոնցում նա ներկայացվում է իբրև հրաշագործ անձնավորություն: Կուսակրոն քահանա է ձեռնադրվել շուրջ 25 տարեկան հասակում և ամբողջ կյանքն անցկացրել է Նարեկա վանքում, աղոթքով, առաքինական և ճգնողական կյանքով ուսանելով և ուսուցանելով, ինչպես նաև գրական գործեր հորինելով և աճելով ու առաջադիմելով սրբության և իմաստության մեջ: Սբ. Գրիգոր Նարեկացին հարուստ գրական ժառանգություն է թողել, որի մեջ առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում նրա աղոթամատյանը՝ «Մատյան ողբերգության»-ը, որը նա գրել է իր կյանքի վերջին տարիներին և ավարտելուց մեկ տարի անց՝ վախճանվել: Գրել է նաև «Երգ երգոց»-ի մեկնություն, սուրբ առաքյալներին, Տիրամորը, խաչին, Հակոբ Մծբնա հայրապետին նվիրված ներբողյաններ, թոնդրակեցիների աղանդի վերաբերյալ մի գրություն, գանձեր, տաղեր ու մեղեդիներ: Նա է համարվում հայ հոգևոր երգերի նոր ժողովածուի գանձարանի կամ տաղարանի սկզբնավորողը: Սուրբ Գրիգորը վախճանվել է հավանաբար 1002թ-ին, շուրջ 52 տարեկան հասակում և թաղվել է նույն վանքում:

Սուրբ Ներսես Շնորհալի կաթողիկոսը ծնվել է 1100-ական թթ-ին Կիլիկիայի Տլուք գավառի Ծովք դղյակում: Եղել է Պահլավունի տոհմից, Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունու ծոռը, իշխան Ապիրատի որդին, Գրիգոր Բ Վկայասեր կաթողիկոսի քրոջ թոռն ու Գրիգոր Գ Պահլավունի կաթողիկոսի հարազատ եղբայրը: Վաղ տարիքում կորցնելով հորը՝ նա և իր ավագ եղբայրը՝ ապագայի Գրիգոր Գ կաթողիկոսը, մեծանում են Գրիգոր Բ Վկայասեր, ապա Բարսեղ Անեցի կաթողիկոսների խնամքի ներքո, կրթություն ստանում Շուղրի Կարմիր վանքի դպրոցում՝ աշակերտելով հանրահայտ Ստեփանոս Մանուկ եպիսկոպոսին: Բարսեղ կաթողիկոսի (1105-1113) անակնկալ մահից հետո հայոց կաթողիկոս է դառնում Ներսեսի քսանամյա եղբայրը՝ Գրիգորը: Ներսեսը իր եկեղեցական բոլոր կարգերը (սարկավագություն, քահանայություն, երբ 18 տարեկան էր և եպիսկոպոսություն՝ 30 տարեկան հասակում) ստանում է իր կաթողիկոս եղբորից՝ դառնալով նրա զորեղ աջակիցը և փոխանորդը հայրապետական բոլոր գործերի մեջ: 1141թ-ին կաթողիկոսի հետ մասնակցում է Անտիոքի ժողովին, գումարված Անտիոքի Ռուդոլֆ պատրիարքի վարքը քննելու համար: Այդ ժամանակից ի վեր սկսվում են հայ-կաթոլիկ եկեղեցական հարաբերությունները: 1150թ-ից կաթողիկոսական աթոռը Տլուք գավառի Ծոփք նահանգից տեղափոխվում է Հռոմկլա և այդուհետ Ներսեսը, մինչև իր երկրային կյանքի վախճանը, անցկացնում է այնտեղ, ինչ պատճառով և կոչվում է նաև Կլայեցի: Իսկ Շնորհալի անունը նրա ժամանակ տարածված պատվանուն էր, որը տրվում է նաև նրան: 1166թ-ին, եղբոր վախճանից հետո, Սուրբ Ներսեսը դառնում է կաթողիկոս՝ նախապես օծվելով հենց եղբոր կողմից: Պաշտոնավարում է 7-8 տարի: Կաթողիկոսանալուց հետո, նրա առաջին գործերից է լինում «Թուղթ ընդհանրական»-ի ստեղծումը, փաստորեն նրա առաջին ընդարձակ կոնդակը՝ ուղղված հայ ժողովրդի տարբեր խավերին: Սբ. Ներսեսը եղել է բեղուն մատենագիր և եկեղեցական մեծ բարեկարգիչ: Նրա սրբության համբավը այնքան մեծ է եղել, որ տարածվել է նաև օտար շրջանակներում: Նա ջատագովն էր հայ և այլ եկեղեցիների, մասնավորապես բյուզանդական եկեղեցու միջև բարեկամական հարաբերությունների: Սուրբ Ներսես Շնորհալին է բարեկարգել հայոց ժամագիրքը՝ վերջնական տեսքի բերելով և համալրելով բազմաթիվ սքանչելի երգերով: Բարեկարգել է նաև այլ ծիսական մատյաններ: Գրել է շարականներ ու տաղեր, թղթեր, հանելուկներ, պոեմներ, որոցից թերևս ամենասիրվածն ու հայտնին «Հիսուս Որդին» է, որը նաև երգվել է: Գրել է նաև Մատթեոսի ավետարանի և կաթողիկե թղթերի մեկնություններ, որոնցից առաջինը անհասկանալի պատճառով մնացել է անավարտ: Կատարել է նաև թարգմանություններ: Գրել է «Հավատով խոստովանիմ» աղոթաշարքը, բաղկացած 24 աղոթքներից՝ օրվա 24 ժամերի համար: Սուրբ Ներսեսը վախճանվել է 1173թ-ին Հռոմկլայում և թաղվել եղբոր՝ Սուրբ Գրիգոր Գ Պահլավունու կողքին, ով մեր ամենաերկար պաշտոնավարած կաթողիկոսն է և նույնպես սրբակենցաղ մի անձնավորություն: Նրան ևս հիշատակում ենք Սուրբ Պատարագի ընթացքում Գրիգորիսյանք ընդհանուր անվան տակ:

 

Կազմեց Կարինե Սուգիկյանը

13.10.18
ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․