19 Մարտ, Գշ, Մեծ պահքի ԼԷ օր

Գրքեր

Եփեսոսի երրորդ տիեզերական ժողովը և նեստորականության դատապարտումը

Եկեղեցական ժողովների շարքում իրենց կարևորությամբ առանձնանում են տիեզերական ժողովները: Կոչվում են տիեզերական, քանի որ մասնակցել են տիեզերական կամ ընդհանրական եկեղեցու ներկայացուցիչները: Հայ եկեղեցին ընդունում է միայն Նիկիայի (325թ.), Կ. Պոլսի (381թ.) և Եփեսոսի (431թ.) տիեզերական ժողովները, և դավանում միայն նրանց որոշումներն ու վարդապետական բանաձևումները:

Եփեսոսի երրորդ տիեզերական ժողովի տոնակատարությունը Հայ Առաքելական Սուրբ եկեղեցում Վերափոխման բարեկենդանի շաբաթ օրն է: Ժողովը գումարվել է հունիսի 22-ին՝ Հոգեգալստյան տոնի օրը Բյուզանդիայի Թեոդոսիոս Բ կայսեր հրամանով, 200 հայրապետների մասնակցությամբ: Ժողովը գլխավորել է Սբ. Կյուրեղ Ալեքսանդրացին: Ժողովի առիթ է հանդիսացել Կ. Պոլսի պատրիարք Նեստորի հերետիկոսական մոլար ուսմունքը, ըստ որի՝ Քրիստոսն ունի երկու բնություն և երկու անձ, ի տարբերություն ուղղափառ վարդապետության, որը մեկ միավորյալ բնություն և մեկ անձ է ընդունում Քրիստոսի մեջ: Դեռևս Նոր Կտակարանում հստակորեն ասված է, որ Աստվածային բնությունը Սբ.Կույսից ծնվելով ստանձնել է մարդկային կատարյալ էություն։

Նեստորը 428-431թթ-ին Կ. Պոլսի պատրիարքն էր, իսկ մինչ այդ քահանա էր եղել Անտիոքում (Սիրիա)։ Նա Քրիստոսին ընդունում էր լոկ որպես մարդ, որը հաղթահարել է մարդկային թուլությունները և մեսիա դարձել։ Ելնելով սրանից, նա Կույս Մարիամին չէր համարում Աստվածածին, այլ՝ մարդածին։ Նա պնդում էր, որ Քրիստոսի մեջ մարդկային և աստվածային սկիզբերը գտնվում են լոկ հարաբերական միության մեջ՝ երբևէ լիովին չմիաձուլվելով։ Եկեղեցու հայրերը Քրիստոսի աստվածությունը և մարդկությունը կոչել են բնություններ։

Նեստորականության գաղափարական ակունքները գալիս են անտիոքյան քրիստոսաբանության մեջտեղ գտած մոլորություններից, որոնք հետևանք էին ապողինարիզմի դեմ պայքարի չափազանցությունների: Ապողինարիզմին հակադիր այս ծայրահեղության գաղափարախոսներ են համարվում Դիոդորոս Տարսոնացին և հատկապես Թեոդորոս Մոփսուեստացին, որոնք հետագայում ճանաչվել են նեստորյան նախակարապետներ: Նրանք Քրիստոսին չափազանց մոտեցնում էին սովորական մարդկանց՝ ակնհայտորեն սխալ մարդաբանական շեշտադրումներ կատարելով աստվածամարդու խորհրդի մեկնաբանության մեջ: Ի վերջո, ողջ անտիոքյան դպրոցը գայթակղվել է մարդապաշտությամբ և այս գայթակղությունից դուրս է սողոսկել նեստորականությունը: Նեստորը որպես քարոզիչ օժտված էր խոսքի շնորհով: Միայն արտաքին պատմական հանգամանքներն են մղել նրան աստվածաբանական շարժումների կենտրոն և ամենից առավել այն փաստը, որ նա Կ. Պոլսի արքեպիսկոպոսն էր: Այդ իսկ պատճառով նրա խոսքերը հնչում էին իշխանությամբ և տարածվում ամենուր: Նեստորը ելնում էր այն բանից, որ Քրիստոսի մեջ աստվածությունը և մարդկությունը գոյություն ունեն յուրաքանչյուրն իր հատկության, անձնավորության և էության մեջ, և մարդկությունը Քրիստոսի մեջ այնքան լիարժեք է, որ կարող է ինքնուրույն ապրել և զարգանալ: Նա ընդունում էր երկու բնություն և սա նրա համար փաստորեն նշանակում էր երկու դեմք, թեպետև նա գործածում էր «միացության դեմք» արհեստական եզրը: Նեստորը, բաժանելով Քրիստոսին երկու բնությունների, միացնում էր նրանց խոնարհման մեջ: Ըստ Նեստորի՝ Քրիստոսի մեջ Աստված երբեք չի գործել առանց մարդու: Սակայն նախևառաջ սա կամային միացում է, միացում է սիրո մեջ, նրա համար մարմնավորման ողջ իմաստը սպառվում է կամքի և ներգործության միությամբ և հենց այս միությունն է Նեստորի համար նշանակում միացության դեմք: Այդ միությունը նա սահմանում է որպես կերպարների փոխադարձ գործածություն, աստվածությունը օգտվում էր մարդկային դեմքից, իսկ մարդը աստվածային դեմքից: Այս իմաստով Նեստորի համար գոյություն ուներ միացության դեմքը: Այս միացությունը նրա համար զարգացող միություն է, կատարյալ միավորմանը նախորդում է ճգնությունների և պայքարի ժամանակը, երբ դեռ Օծյալը ժառանգության և իշխանության իրավունք չուներ, երբ դեռ կրքերը չէին հաղթահարվել և այլն: Քրիստոսը դեռ հրաշքներ չէր գործում, ուսուցանելու իշխանություն չուներ, այլ միայն ենթարկվում էր և կատարում պատվիրանը: Միայն Հովհաննես Մկրտչի կողմից մկրտվելուց և անապատում փորձվելուց հետո, հոգով բարձրանալով առ Աստված իր կամքը համաձայնեցնում է նրա կամքի հետ և իր հաղթանակի համար պարգև ստանում՝ քարոզելու և ավետարանալու Երկնքի Արքայությունը: Նեստորը Քրիստոսի մեջ ուրիշ ոչինչ չէր տեսնում, բացի մարդկային ճիգերից: Հատկանշական է, որ Նեստորը հակադրում էր Բանն Աստված և Քրիստոս անունները: Նա խուսափում էր Քրիստոսին անվանել մարմնացյալ Բան, այլ սահմանափակվում էր՝ «Էմմանուել»՝ «Մեզ հետ է Աստված» անվամբ: Աստվածածին անվան ժխտումն անհրաժեշտորեն հետևում էր Նեստորի ենթադրություններից: Դրան նա հակադրում էր Քրիստոսածին անունը, որը ցույց էր տալիս այն բնությունը, որով ծնեց նրան Մարիամը: Նեստորի մոլորությունը գալիս է նրա մարդաբանական ենթադրություններից, Քրիստոսի խորհրդի սխալ ընկալումից: Նեստորի գլխավոր գրություններն իր նամակներն ու քարոզներն են, որոնք մասամբ են պահպանվել: 1895թ-ին հայտնաբերվել և ապա 1910-ին հրատարակվել է Նեստորի ջատագովության ասորերեն բնագիրը «Հերկլիդեսի գիրքը» վերնագրով: Այսպիսի վերնագրի ընտրությունը հավանաբար պայմանավորված էր գրվածքի ոչնչացման վտանգով և դա պատահական չէր, քանի որ այդ գրության, ինչպես նաև Նեստորի բոլոր գործերի հունարեն բնագրերն անհետացել էին: Նեստորի աղանդի դեմ եկեղեցին լարված պայքար է ծավալել: 431թ-ին Եփեսոսի երրորդ տիեզերական ժողովը նզովել է Նեստորին և նրա հետևորդներին: Ժողովի որոշման տակ ստորագրել են ավելի քան 200 եպիսկոպոսներ։ Հռոմի Աթոռը և կայսրը ընդունել են Սբ. Կյուրեղ Ալեքսանդրացու որոշումները: Աթոռազրկված Նեստորին Եփեսոսի ժողովից հետո թույլատրվել է վերադառնալ Անտիոքին մոտ գտնվող մի վանք, իսկ 435թ-ին աքսորվել է Եգիպտոս: Հայտնի է, որ Բյուզանդիայի Մարկիանոս կայսերը հրավիրել էր նրան մասնակցելու Քաղկեդոնի ժողովին, սակայն ճանապարհին մահացել է: Եփեսոսի ժողովից անմիջապես հետո Կյուրեղ Ալեքսանդրացին ձեռնամուխ է եղել Նեստորի նախորդների քրիստոսաբանական հայացքների քննադատությանը և վերլուծմանը: Նեստորի աղանդին եկեղեցին պատասխանեց Սուրբ Կյուրեղ Ալեքսանդրացու շուրթերով և պատասխանեց հավատքի ջերմ ու պայծառ խոստովանությամբ: Եփեսոսի երրորդ տիեզերական ժողովը հավատքի նոր հանգանակ չհաստատեց, սակայն ժողովը ընդունեց և հավանություն տվեց Կյուրեղի քննադատական թղթերին և գլուխներին: Դրանք իրենցից ներկայացնում էին նզովքներ՝ ուղղված Նեստորի դեմ, որոնք հետագայում երկարատև վեճերի առարկա դարձան:

Սուրբ Կյուրեղը Աթանասի «Մի բնութիւն Աստծոյ Բանին մարմնացելոյ» ձևակերպման ջերմ պաշտպանն էր, որը մեր եկեղեցու քրիստոսաբանական խոստովանության հիմնական դրույթներից մեկն է: Միայն մեկ Քրիստոսը՝ մարմնացյալ Բանը՝ Աստվածամարդը, և ոչ թե աստվածակիր մարդը կարող է լինել ճշմարիտ Փրկիչ և Քավիչ, քանզի փրկությունը նախևառաջ կայանում է արարածի նորոգման և վերակենդանացման մեջ: Եվ այս իսկ պատճառով ինքնագո կյանքը պետք է անբաժանելիորեն բացահայտվեր ապականվող բնության մեջ: Կյուրեղը Քրիստոսին անվանում է նոր Ադամ՝ ընդգծելով նրա ընդհանրությունը և եղբայրությունը բոլոր մարդկանց հետ: Սուրբ Կյուրեղը Նեստորի աղանդի մեջ տեսնում էր Քրիստոսի աստվածության և մարդեղության անաղարտ և գոյաբանական միացման ժխտումը, մեկ Քրիստոսի ժխտումը, նրան երկու որդիների բաժանումը: Սբ. Կյուրեղը միշտ պնդում էր, որ Քրիստոսը՝ աստվածակիր մարդ, այսինքն՝ Աստծուն կրող չէ, այլ՝ մարմնացյալ Աստված: Միածինը դարձավ մարդ, և ոչ թե միայն հագավ մարդուն: Բանը դարձավ մարմին, ուրեմն մեկ է Քրիստոսը: Քրիստոսն ապրեց, տառապեց և մեռավ ինչպես Աստված մարմնի մեջ և ոչ թե որպես մարդ: Քրիստոս Սբ. Կյուրեղի համար ամենից առավել նախաքահանա է: Այս փրկական քահանայագործումը կատարում է մարմանցյալ Բան Որդին:

Սբ. Կյուրեղի 10-րդ նզովքը, որը նրա աստվածաբանության դրույթներից է, ասում է. «Մեր խոստովանության առաքյալը և քահանայապետը, ըստ Աստվածաշնչի, Քրիստոսն է Իր Արյամբ, և մեզ համար Իր անձը մատուցեց որպես անուշահոտություն Հայր Աստծուն: Արդ, եթե մեկն ասի, թե մեր խոստովանության առաքյալը և քահանայապետը Բանը չէ, որ Հայր Աստծուց է, որ մարմին եղավ և մեզ պես մարդ, այլ մեկ ուրիշը կնոջից կամ թե ինքն իր համար իրեն պատարագ մատուցեց, ոչ թե մեզ համար, նա, որ պատարագների կարոտ չէր, որ մեղք չէր ճաշակել, նզովյալ լինի»: Իր էությամբ այն նեստորականության խորագույն ժխտումն է: Սրա հետ կապված է 12-րդ նզովքը. «Եթե մեկը չի խոստովանում, որ Աստծո Բանը մեռավ մարմնով, խաչվեց և մարմնով ճաշակեց մահը, որ մեռյալներից անդրանիկ եղավ, որ կենդանի է և կենդանարար, նզովյալ լինի»: Այս ժխտումների սուրը ուղղված է մարդկային քահանայագործության և զոհի դեմ: Մարդկային մահը չի կարող բավարար լինել և մարդկային զոհաբերությունը չունի փրկարար զորություն: Ահա թե ինչ է ուզում ասել Սբ. Կյուրեղը. «Ո՞ւմ մահով ենք մկրտվել, ո՞ւմ հարությամբ և հավատքով ենք արդարանում: Մի՞թե մենք մկրտվել ենք հասարակ մահով և պատասխանելով՝ ոչ, հայտարարում է՝ մարմնացյալ Աստծո մահվամբ»: Իր 4-րդ նզովքում հատուկ կտրականությամբ մերժում է ցանկացած բաժանում և հերձում Քրիստոսի մեջ. «Ով երկու դեմքերի և զորությունների է բաժանում Սուրբ Գրքի ավետարանիչների և առաքյալների խոսքը, որ Քրիստոսի մասին ասվել է սուրբի կողմից կամ ինքն է իր մասին ասել, մարդուն վերաբերողը առանձին, իսկ Բանինը, որ Հայր Աստծուց է, առանձին, նզովյալ լինի»: Մի է Քրիստոսը, Բանը մարմնացյալ և ոչ թե աստվածակիր մարդ, մի է մարմնի հետ և սա էական և բնական միացում է: Ոչ թե պատվով, իշխանությամբ և զորությամբ առնչված կապ: Այս միտքը Սբ. Կյուրեղը մեծ սրությամբ արտահայտում է երկու նզովքներում. «Ով Տեր Հիսուս Քրիստոս ասի Բանին, որ Հայր Աստծուց է և միանգամայն չխոստովանի Աստված և մարդ՝ Մարմնացյալ Բան, ըստ գրոց, նզովյալ լինի»: Ապա շարունակում է այս միտքը 9-րդ նզովքում. «Ով ասի, որ մեկ Տեր Հիսուս Քրիստոսը՝ Աստծուց փառավորյալը, այլ զորությունից կամ ուրիշից է ընդունում զորությունը, պիղծ այսերի վրա կարողանալու և մարդկանց մեջ աստվածագործ նշաններ կատարելու համար, ով ասի, որ Հոգին իրենը չէ, որով զորություններ և աստվածագործ նշաններ էր կատարում, նզովյալ լինի»: Շեշտադրումը այստեղ դրվում է օտար և հարազատ հակադրության վրա: Մարդկանց համար Հոգին օտար է, որ գալիս է դեպի մեզ Աստծուց: Սա ոչ մի դեպքում չի կարելի ասել Քրիստոսի մասին, քանզի Սուրբ Հոգին հարազատ, սեփական և համագո է Նրան այնպես, ինչպես Հայր Աստծուն: Եվ Բանը գործում է Սուրբ Հոգու միջոցով, ինչպես սեփականատեր և ոչ թե Սուրբ Հոգու զորությունը գործում է Նրա մեջ, որպես թե նրանից բարձր մի էություն: Այստեղից Սբ. Կյուրեղը հետևություններ է անում. «Նախ ամենասուրբ Կույսին հարկ է Աստվածածին խոստովանել» (1-ին նզովք), քանզի նա ծնեց մարմնացյալ Բանին մարմնով, քանզի նա ծնեց ոչ թե սկզբնավորելով Քրիստոսի գոյությունը, այլ այնպես, որ նա, դառնալով մեզ նման, փրկեց մեզ մահվանից և ապականությունից: Եվ Կույսից ծնվում է Բանը և ոչ այլ մեկը, ոչ թե էության փոփոխության, այլ՝ տեսանելի արարածի հետ միանալով: Երկրորդ՝ արժանավայել չէ ասել Քրիստոսի մարդեղությանը երկրպագելու մասին, այլ պետք է ասել Մարմնացյալ Բանին մեկ երկրպագությամբ երկրպագելու մասին: 8-րդ նզովք. «Եվ երրորդ՝ Քրիստոսի Մարմինը կենարար Մարմին է»: 9-րդ նզովք. «Սա վերաբերում է նաև Սուրբ Հաղորդությանը, որում մենք փառաբանում ենք ոչ թե սովորական և մեզ նման մարդու մարմինն ու արյունը, այլ Բանի սեփական Մարմինն ու Արյունը, որ կենսագործողն է ամենայնի»:

Սուրբ Կյուրեղի նզովքների միջով անցնում է մի միասնական և կենդանի դավանաբանական թել, որն է մեկ Քրիստոս, մեկ դեմք, մեկ անձ և միացյալ մեկ բնություն: Հայ եկեղեցին անմասն չի մնացել հականեստորական պայքարից, որի վկայություններից է Սահակ Ա Պարթևի և Մեսրոպ Մաշտոցի թղթակցությունը Կ. Պոլսի Պրոկղ պատրիարքի հետ: Նեստորականությունը Հայ եկեղեցին դատապարտել է Դվինի 506թ-ի և 554թ-ի ժողովներում:

Նեստորի հետևորդները, երբ հալածանքի են ենթարկվում, նրանցից մի խումբ ապաստանում է Պարսկաստանում, և դեռևս մինչև այսօր, նեստորականների մի մասը ապրում է Պարսկաստանում: Ներկայումս նեստորականներ կան նաև Իրաքում, Սիրիայում և Հնդկաստանում։ Նեստորականների պետը կոչվում է Մարշիմոն, որի աթոռանիստը, մինչև 1915թ-ը գտնվում էր Տաճկահայաստանում (Ջուլամերիկ գավառում). այժմ հաստատված է Միացյալ Նահանգներում (Կալիֆոռնիա):

 

Կազմեց Կարինե Սուգիկյանը

05.08.17
ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․