Հավատքը և հոգու ուժերը

Հաճախ կարող ենք լսել մարդկանցից, թե հավատում են Աստծուն, բայց պետք է ուշադրություն դարձնենք, որ հավատքը պարզապես համաձայնություն և կարծիք չէ, թե Աստված գոյություն ունի, այլ ձգտում և ջանք փոխվելու` հրաժարվելով հին կյանքից և քայլելով նոր կյանքով (Հռոմ. 6.4)` իբրև օրինակ ունենալով Քրիստոսի կյանքը, թե ինչպես էր ապրում և գործում: Այս ամենը էական նշանակություն ունի Աստծուն մոտենալու և Նրա հետ հաղորդակցության մեջ լինելու համար:

Հոգևոր կյանքում գոյություն ունեն երկու հիմնական հասկացություններ` հաստատական և բացառման: Առաջինը նպատակն է, երկրորդն այն է, ինչը խանգարում է հասնել նպատակին: Հետևաբար, անհրաժեշտ է ազատվել այդ խոչընդոտից, որպեսզի լինի հոգևոր զարգացում և կատարելություն, ինչպես նշվում է Ավետարանում` կատարյալ եղեք, ինչպես Ձեր Երկնավոր Հայրն է կատարյալ (Մատթ. 5.48): Միևնույն հասկացությունները կարող ենք տեսնել նաև առօրյա կյանքում, ինչպես օրինակ` մի երիտասարդ սիրում է պարել և ցանկանում է մասնակցել մի հիշարժան պարահանդեսի, սակայն նրան ներս չեն թողնում, քանի որ իր սովորույթի համաձայն թափթված ու կեղտոտ հագուստով է: Այդ վնասակար սովորույթը խանգարում է իրականացնելու իր իղձը, նպատակը: Հետևաբար, հաստատականն է, որ հագնվի կոկիկ և մաքուր զգեստներ, որպեսզի կարողանա ներս մտնել և համապատասխան պարահանդեսին մասնակցել: Իսկ բացառմանը՝ վատ ու ծույլ սովորույթից հրաժարվելն է, որպեսզի այն չխանգարի պարահանդեսում պարելու համար: Աշխարհիկ մարդիկ հաճախ տեսնում են միայն բացառմանը՝ կարծելով, թե հավատքով ապրելը նշանակում է ապրել ճգնավորի կյանքով, բայց չեն նկատում հաստատականը` սերը, խնդությունը, խաղաղությունը, համբերությունը և մնացյալ առաքինությունները, որոնք նոր, բարձր որակ են հաղորդում մարդու կյանքին` հնարավորություն տալով մտնելու Երկնքի Արքայություն: Սակայն այդպիսին լինելու համար անհրաժեշտ է վճռականություն, որովհետև հոգևոր կյանքը կարելի է համեմատել այն նավակի հետ, որը բարձրանում է գետի հոսանքին հակառակ: Այն բարձրանում է, քանի դեռ նավակում գտնվող մարդը թիավարում է, հակառակ դեպքում գետի հոսքը նավակը տանում է այն ուղղությամբ, ուր գնում է, այսինքն՝ այս դեպքում դեպի խաթարված աշխարհի հորձանուտը: Նշվում է, որ գոյություն ունի հավատքի երեք մակարդակ, հոգևոր վերելքի երեք աստիճաններ, որոնք հիմնված են հոգու երեք ուժերի` մտքի, զգացմունքի և կամքի վրա, այսինքն` հավատք` իբրև խոհական, դատողական համոզվածություն, հավատք` որպես վստահություն և հավատք` իբրև նվիրվածություն, հավատարմություն:

Առաջին տեսակի հավատքը որևէ ճշմարտության բանական համոզվածության ընդունումն է: Այդպիսի հավատքը սովորաբար ազդեցություն չի գործում մարդու կյանքի վրա: Պատկերացնենք, որ որևիցե մեկը հավատում է, որ մենք գոյություն ունենք: Իսկ դրանից մեր ներաշխարհում ամենևին էլ ոչինչ չի փոխվում: Մարդու ներքին կյանքը նման հավատքից մեծ փոփոխություն չի կրում: Այդպիսի մարդու համար Աստված գոյություն ունի, ինչպես մնացյալ իրողությունները, այդ իսկ պատճառով նա իր արարքները, քայլերը չի կապում հոգևոր կյանքի հետ, չի աշխատում իր կյանքը կառուցել հավատքի ուղենշած ճանապարհով, այլ գործում է այնպիսի սկզբունքով, թե ես ինքս ինձ համար եմ ապրում, Աստված էլ` Իր համար: Այդպիսի հավատքը բանականությամբ Աստծո գոյության ճանաչումն է: Սովորաբար այն թվացյալ հավատք է: Երբ նման հավատացյալին հարցնում ես, թե ով է Աստված, կարող ես լսել այնպիսի երևակայական պատասխաններ, որոնք իրականում կապ չունեն աստվածային հայտնության և Աստծո կամքը կատարելու հետ:

Երկրորդ մակարդակի հավատքը հանդես է գալիս իբրև վստահություն: Այս աստիճանում անձը ոչ թե պարզապես բանական կերպով ընդունում է Աստծո գոյությունը, այլև զգում է Նրա ներկայությունը և կյանքի դժվարությունների, տառապանքների ժամանակ աներկբայորեն հիշում է Աստծո մասին, աղոթում է Նրան: Վստահությունը ենթադրում է հույս առ Աստված: Եվ մարդն աշխատում է իր կյանքը համապատասխանեցնել հավատին առ Աստված: Այս դեպքում կարելի է նշել, որ ընդհանուր առմամբ, երեխան վստահում է ծնողներին, բայց դա չի նշանակում, թե նա միշտ լսում է ծնողներին: Երբեմն երեխաներն օգտագործում են ծնողների հանդեպ վստահությունը, որպեսզի արդարացնեն իրենց քայլերը: Մարդը վստահում է Աստծուն, բայց միշտ չէ, որ հավատարիմ է լինում նրան: Նա կարող է ասել, թե գուցե Աստված ների իմ բնավորության բացասական գծերն ու բնույթը: Թեև այդպիսի մարդը ժամանակ առ ժամանակ աղոթում է Աստծուն, բայց միշտ չէ, որ ձգտում է հաղթահարել իր բացասական կողմերն ու սովորույթները, միշտ չէ, որ պատրաստ է լինում ինչ-որ բան զոհաբերել հանուն Աստծու, վերցնել իր խաչը և գնալ Քրիստոսի հետևից (Մարկ. 10.21):

Հավատքի ամենաբարձր փուլը այնպիսի հավատքն է, որը հանդես է գալիս որպես հավատարմություն, նվիրվածություն: Ճշմարիտ հավատքը ոչ միայն Աստծո մասին գիտելիքն ու իմացությունն է, որն ունեն նույնիսկ դևերը (Հակ. 2.19), այլ այն գիտելիքն ու իմացությունը, որն ազդեցություն է թողնում մարդու կյանքի վրա: Հավատքը ոչ միայն մտքի միջոցով աստվածճանաչողությունն է և սրտով վստահությունն առ Աստված, այլև սեփական կամքի համաձայնեցումը Աստծո կամքի հետ: Միայն այդպիսի հավատքը կարող է արտահայտել սեր, որովհետև ճշմարիտ սերն անհնարին է առանց հավատարմության և նվիրվածության: Նմանատիպ հավատքը դառնում է մարդու բոլոր մտքերի և արարքների հիմքը և հոգևոր կյանքի պայծառացման ու լուսավորման ուժը: Այն ենթադրում է նաև ներքին աշխատանք, հաղթանակ կրքերի դեմ և ավետարանական առաքինությունների ձեռքբերում:

Այսպիսով, մարդու հոգին ունի երեք մեծագույն ուժեր` միտք, զգացմունք և կամք, և ճշմարիտ հավատքն այս երեքն իր մեջ է ներառում: Եթե անդրադառնանք սուրբ հոգևոր հայրերի ժառանգությանը, կտեսնենք, որ սովորաբար առանձնացնում են հոգու երեք ուժեր` միտք, զգացմունք և կամք: Նախքան Ադամի և Եվայի մեղանչելը՝ մարդու միտքը, կամքը և զգացմունքը ներդաշնակ էին միմյանց և կազմում էին մի միասնական գործառույթ, որոնց միասնությունը հոգու զորեղ ուժ էր ներկայացնում: Իսկ անկումից հետո տեղի է ունեցել խզում հոգու այս ուժերի միջև, որի պատճառով մարդը տարբեր հանգամանքներում դառնում է սառնասիրտ, խստասիրտ, դյուրահավատ, չափից ավելի զգացմունքային, իսկ կամքն էլ թափառում է տարբեր վայրերում` չիմանալով,  թե միտքն ինչ է անում կամ սիրտն ինչ է զգում: Միտքը, զգացմունքը և կամքը արտահայտվում են մարդու հոգու բանական, ցասմնական և ցանկական հատվածներում: Արդ, հոգու բարձրագույն ուժերին են առնչվում միտքը, զգացմունքը և կամքը: Խոսելով քրիստոնեական մարդաբանության մասին` պետք է նաև նշել, որ մարդու հոգին ունի երկու հիմնական ուժեր` բանական և ինքնավար գործունեություն: Հոգու ինքնավար ուժերը չեն ենթարկվում բանականությանը, այլ Աստված այնպես է ստեղծել, որ դրանք ներդաշնակ ու առանց մեր կամքի ու մտքի հրամանի աշխատում են ինքնավար կերպով, ինչպես սրտի աշխատանքը, ջերմաստիճանը, շնչառությունը և այլն, որոնք կենսական ուժերն են: Աստված այդպես է ստեղծել, որպեսզի մարդու կենսական ուժերը բանականության իշխանության ներքո չգտնվեն, այլ ինքնավար կերպով գործեն, որպեսզի մարդու միտքը չծանրաբեռնվի և կարողանա ազատ լինել մտահայելու, ստեղծագործելու, մտագործունեությամբ զբաղվելու և այլն: Սակայն գոյություն ունեն տարբեր տեխնիկաներ և մեթոդներ, որոնցով մարդիկ, հատկապես յոգայով զբաղվողները, փորձում են ազդել, կառավարել ինքնավար գործող այդ ուժերի վրա: Հոգևոր առումով սա բարի պտուղներ չի բերում, որովհետև դրանցով ինքդ չես ձերբազատվում սրտում բույն դրված մեղքերից, մասնավորապես հոգևոր հպարտությունից: Եվ մյուս կողմից անխոհեմություն է գործել նման կերպ, երբ Աստված ազատել է մարդուն այդ խնդիրներից: Քրիստոնեական աշխարհայացքի հնազանդության և խոնարհության ուղին լիովին հակառակ է յոգային: Եթե յոգը կամ մոգությամբ զբաղվող անձը փորձում է արտաքին և ներքին տարբեր մեթոդներով, տեխնիկաներով իր բանականության միջոցով կառավարել իր մարմինը, ապա քրիստոնյան Սբ. Հոգու միջոցով ձգտում է մաքրագործել իր միտքը, կամքը և զգացմունքը, որի արդյունքում կարգավորվում և ներդաշնակվում է մարդու ներքին կյանքը, և հոգու զորություններն ու ուժերը սկսում են գործել պայծառորեն, և այդ պայծառությունը փոխանցել զգայարաններին, մարմնի օրգաններին ու ամբողջապես մարմնին` տալով անհրաժեշտ հոգևոր և մարմնավոր առողջություն` դրոշմված ավետարանական հավատքի լույսի ներքո:

Պատրաստեց Հովհաննես սրկ. Մանուկյանը