Կամք, հաճույք և կրքեր

Որոշ մարդիկ հարցնում են. «Ինչո՞ւ պետք է մերժենք կյանքի հաճույքները` կապվելով քրիստոնեության կապանքներով»: Այս հարցին պատասխանելու համար նախ հարկ է մի քանի մտորումներ ունենալ մարդկային կամքի, հաճույքի և կրքերի մասին:

Անտիկ փիլիսոփայության մեջ հատկանշական մի պատկերացում կա մարդկային կամքի մասին: Մարդու բանականությունը` որպես կառք վարող, վարում է մի կառք` լծված երկու ձիերով, որոնցից մեկը հեզ և հնազանդ է, իսկ մյուսը վայրի: Չար ձին հաճախ ջանում է կառքը ճանապարհից դուրս հանել: Սա նշանակում է, որ բանական մարդը երբեմն ընկնում է մեղքի մեջ իր կամքի սխալ ընտրության պատճառով: Սուրբ Հովհան Ոսկեբերանը, ցանկանալով ցույց տալ մարդկային բնության բարի լինելը, համեմատություն է անում մարդու և կենդանիների միջև: Նա ասում է, որ ոչխարը միշտ հեզ է և չի կարող գազանների պես լինել իր խոնարհ բնության պատճառով, իսկ գայլը, ընդհակառակը, չի կարող հնազանդ լինել և վայրի գիշատիչ է, որովհետև գազանի բնություն ունի: Սակայն մարդը մեկ լինում է համեստ, մեկ` գոռոզ, երբեմն` բարի և երբեմն` չար: Մարդը միայն մեկ բարի բնություն ունի, բայց կարող է չար դառնալ իր ազատ ընտրության արդյունքում: Եկեղեցական մեր հեղինակներից Առաքել Սյունեցին ասում է, որ մարդը կարծես երկու կամք ունի, մեկը` բնությունից, իսկ մյուսը ներմուծված չարից: Եվ այս չար կամքը մարդուն ներքաշում է մեղավոր արարքների մեջ: Սակայն մարդկային բնությունն ավելի կարևոր և բարձր է, քան մարդկային կամքը, որով և կամքն է հետևողը բնության: Եթե կամքը չի հետևում բնությանը, մարդն ընկնում է հոգևոր և մարմնավոր չարչարանքների մեջ: Օրինակ` ծարավը, քաղցը, հոգնածությունը բնության կրքերն են, և դրանց պահանջներին հակառակ գնալը մահվան կտանի: Նույն կերպ սխալ, անբարոյական արարքներ գործելով` մարդը հակառակ է գնում բարի բնությանը և որպես հետևանք հոգևոր և մարմնավոր տանջանքներ ունենում: Գերմանացի փիլիսոփաներից մեկն ասում է, որ բանական մարդը չի գնում հաճույքների հետևից, այլ ընթանում է այն ճանապարհով, որն ազատ է չարչարանքներից: Սա ճիշտ է, որովհետև հաճախ մեղսալի կարճ հաճույքը բերում է շատ տվայտանքներ: Հույն փիլիոփաներից մեկն ասել է. «Քննիր քո ընթացքը, եթե հաճույքն ավելին է, քան դրանից հետո եկող տանջանքը, մտիր այդ հաճույքի մեջ, սակայն եթե հաճույքից ծագող չարչարանքները շատ են լինելու, հեռու փախիր այդ հաճույքից»: Սա նշանակում է, որ առաջին հայացքից թվացող հաճույքը տանջանք է բերում, իսկ առաջին հայացքից թվացող զսպումը` հաճույք: Օրինակ` փոքր ինքնազսպումի հետևանքով տանջանքներից զերծ մնալը շատ ավելի մեծ հաճույք է, քան փոքր հաճույքի բերած մեծ տանջանքը: Մեղավոր հաճույքներից հեռու մնալու վարվելակերպը Քրիստոսի ցույց տված նեղ ճանապարհն ու նեղ դուռն է (Մատթ. 7.13-14, Ղուկ. 13.24), որոնք առաջնորդում են մեզ դեպի կյանք, մինչդեռ մեղսալի հաճույքների լայն դուռը և ընդարձակ ճանապարհը առաջնորդում են դեպի կործանում (Մատթ. 7.13): Եվ եթե մենք բանական մարդիկ ենք, չպետք է հետևենք ենթադրյալ հաճույքներին, այլ պետք է գնանք այն ճանապարհով, որն ազատ է չարչարանքներից, այսինքն` ազատ է տանջանքներից այս կյանքում և հանդերձյալում:

Կիրքը և հաճույքը կապված են միմյանց և միաժամանակ անհետանում են: Օրինակ` երբ ծարավ ենք և ջուր ենք խմում, հաճույք ենք զգում, բայց այս հաճույքը անհետանում է, երբ հագեցնում ենք մեր ծարավը: Դրանից հետո, եթե մեկն ստիպի ավելին ջուր խմել, տանջանք կզգանք:

Նույն կերպ էլ իր քաղցը հագեցրած մարդը չի կարող ավելին ուտել: Այս երևույթը ցույց է տալիս, որ կարիքը և հաճույքը հաճախ միաժամանակ են անհետանում, և շատ հաճույքներ այնքան արժանի չեն, որ դրանց պատճառով չարչարվենք:

Երբեմն մարդիկ ասում են. «Եթե մենք կարիքներ չունենայինք, երջանիկ կլինեինք»: Բայց այս միտքը սխալ է, որովհետև եթե երջանկությունը կարիքների բացակայությունն է, ուրեմն մեռած մարդիկ և քարերը երջանիկ են, որովհետև նրանք ոչ մի կարիք չունեն: Որպեսզի գտնենք այն, ինչ մեզ երջանիկ է դարձնում, պետք է կարողանանք տեսնել և իմանալ մեր իրական կարիքները:

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան

«Քրիստոնեության իսկությունը» գրքից