Ծաղկազարդյան ժողովրդական տոնախմբությունը

Ծաղկազարդը մինչև XIXդ. վերջերը և XXդ. սկզբները հայոց կենցաղում հայտնի էր բազում անուններով՝ Ծառամուտ, Ծառկոտրունք, Ծռատոն, Ծռզարդար, Ծզարդար, Զրիզարդար, Զըրզարդար, Զըռըզարթար, Ծառզարդուօր, Զարդար, Ծառաբեր, Ճորճարդոր, Զարզարտուր, Հըռօխնեք և այլն, որոնց մեջ առավել տարածված էր Ծառզարդար անվանաձևը:

Ծաղկազարդին ժամանակին կային ժողովրդական սովորություններ, որոնք ավելի հատկանշական էին դարձնում օրվա տոնախմբությունը:

Այս տոնին սովորություն էր եկեղեցում ծառ պատրաստել, մոմերով և մրգերով զարդարել, այժմ միայն ուռենու ոստերով են զարդարում եկեղեցին:

Ուռենու ճյուղերը եկեղեցում օրհնելու էին տանում մեծ մասամբ երիտասարդները (հատկապես՝ նորապսակները): Եկեղեցիներում տեղադրում էին ուռենու մեծ ճյուղեր, որոնց վրա մոմեր էին ամրացնում, և դրանց օրհնության արարողության ավարտից հետո, նախօրոք՝ մոմերը հանգցնելով, ճյուղերը կտրատում և բաժանում էին միմյանց միջև: Արարողության ավարտից հետո, գեղանի ոստերով վերադառնում էին տները: Օրհնված ճյուղերով մարդիկ զարդարում էին իրենց տունն ու բակը, անասուններին:

Մուսալեռցիները օրհնված ճյուղերը տանում էին տուն ու կախում հայելիների շուրջ: Հավատում էին, որ դրանով օրհնված ոստերի զորությունը կկրկնապատկվի:

Մարդիկ այդ ճյուղերը պահում էին յուղի կճուճներում, որպեսզի յուղն անպակաս լինի, դնում էին հացի շտեմարաններում, որ հացն առատ լինի, նաև թուխսերի տակ՝ շատ ճտեր ունենալու հավատով: Նույն նպատակով, Նոր Նախիջևանում հավերին ու ճտերին անցկացնում էին ուռենու օրհնված ճյուղերից պատրաստված օղակների միջով:

Մարդիկ ճյուղերով հարվածում էին միմյանց՝ հիվանդություններից ազատվելու նպատակով:

Դրանք պահում էին նաև որպես վառելիք՝ զատկական կերակուրները պատրաստելու նպատակով:

Ծաղկազարդին ուռենու ճյուղեր բաժանելը ժամանակին ժողովրդական լեզվով կոչվում էր «Ողոգոմեան Ծաղկազարդ»: Ողոգոմեն, ողոգում հունարեն eulogemene իլօգոմոս բառից է, որը նշանակում է Ծառազարդ: Ստեփան Մալխասյանը իր «Հայերենի բացատրական բառարան»-ում ողոգոմեն բառի դիմաց հետևյալ բացատրությունն է տալիս՝ ողոգոմեն, հունարեն eulogemene, նշանակում է բարեբանյալ, օրհնյալ:

Զանգերի ղողանջների ուղեկցությամբ, Ծաղկազարդին եկեղեցի էին գնում բոլորը՝ մեծ ու փոքր, կին թե տղամարդ: Հատկապես դա կանանց և աղջիկների տոնն էր, որոնք աշխատում էին է՛լ ավելի գեղեցկանալ: Նրանք հագնում էին իրենց ամենագեղեցիկ ու թանկարժեք զգեստները: Մեղրիում, օրինակ, այն մասնավորապես աղջիկների ամենասիրելի տոնն էր, որը հայտնի էր Հըռօխնեք (Ուռիների օրհնեք) անվամբ:

Ծաղկազարդին, չնայած պաս էր, պատրաստում էին անուշեղեններ՝ նազուկ, փախլավա, ուրիշ թծվածքներ ու համեղ կերակուրներ:

Ծաղկազարդի սովորություններից հիշատակվում է նաև, որ տոնի օրը, նախնական համաձայնությամբ, նոր զույգերի նշանադրություն էր կատարվում: Եկեղեցում, նախապես ստանալով աղջկա ծնողների համաձայնությունը, տղայի մայրը կամ մերձավոր ազգականուհիներից մեկը, Ծաղկազարդի ծառի վրա վառվող մոմերից վառելով մի խաչաձև մոմ, որի վրա արծաթե մատանի էր անցկացված, լռությամբ տալիս էր նախընտրած աղջկան և գլխին կարմիր գլխաշոր գցում: Այդ պահից աղջիկն արդեն նշանված էր համարվում:

Ժամերգությունից հետո նորահարսները հենց եկեղեցուց դարձ էին գնում հայրական տուն և այնտեղ մնում մինչև Զատիկ: Այդ սովորույթը պարտադիր երանգներ ուներ գրեթե ամենուր և եթե փորձեին դարձ գնալ Ծաղկազարդից առաջ՝ համընդհանուր բամբասանքի կարժանանային:

Պատանիների շրջանում հատկապես տարածված էր կարկաչա և ճոճանակ խաղերը: Եկեղեցում, երբ քահանան կատարում էր «Փառք ի բարձունս» արարողությունը, Վաղարշապատի և Տավուշի գյուղերում նրանք անմիջապես սկսում էին ճոճանակի կամ ճեռի ավանդական խաղը, իսկ ժամերգությունից հետո, երգ-մաղթանքներով, ման էին գալիս տնետուն և Զատկի համար ձու հավաքում:

Գյումրիում այդ խաղը կոչվում էր ճիճեռնակ, որի մասնակիցները՝ երկու կամ երեք անձով խաղացող ութից տասը տարեկան երեխաներն էին: Այդ ճիճեռնակը պատրաստում էին փայտից կամ թիթեղից, որն ուներ ատամնավոր անիվ: Երբ անիվը պտտեցնում էին, նա դիպչում էր կիսաշրջանակին ամրացված թիթեղին և ճռճռացնում էր: Գանձակում այն մեծամասամբ հայտնի էր ճռռան, իսկ Լոռիում՝ ճեռ անունով: Տարածված էր նաև այդ խաղի ճոճանակ, ճիռ, կարկաչա անվանաձևերը:

Կազմեց Կարինե Սուգիկյանը