Խոնարհությունը բարձրացնում է, իսկ հպարտությունը` ցած նետում

Կյանքի աղավաղումը չարն է, որը ճշմարտությունը փոխարինում է խաբեությամբ: Գիտենք, որ չարն իբրև սուբստանցիա գոյություն չունի, այնուամենայնիվ, յուրաքանչյուրս զգում ենք նրա ուժն ու սև ներգործությունը: Աստվածաբանները նշում են, որ չարն ակտիվ ուժ է դարձել առաջին հերթին ապստամբած հրեշտակների միջոցով, որտեղ գտել է իր լիարժեք գոյությունը: Այդ հրեշտակների անկումը ոչ միայն հոգևոր սխալի վրա է հիմնված և սխալ ուղու ընտրության, այլև գիտակցաբար կամային հակառակություն է Աստծո կամքին: Դևերի մեջ չարը կերպավորվեց, ձևավորվեց: Հետևաբար, եթե չարը մի կողմից բարու բացակայություն է, մյուս կողմից` այն ռեալ, պայքարող ուժ է ընդդեմ բարու, բարության: Դևերի էությունը ատելություն ու հակառակություն է Երկնային Նախախնամության հանդեպ: Նույնիսկ չենք կարող պատկերացնել, թե նրանց ատելությունն ու հակառակությունն ինչ ահռելի չափերի է հասնում ընդդեմ բարու և լույսի: Նրանք չեն սիրում մարդուն, որովհետև մարդը ստեղծվել է Աստծո պատկերով ու նմանությամբ և սիրում է Աստծուն: Բայց անկյալ ոգիները մարդու մեջ գտել են Աստծու դեմ պայքարելու մարտադաշտ: Նախևառաջ մարդու վրա ազդում են մտքերի միջոցով, որովհետև եթե կարողանան մարդուն կառավարել մտքերի միջոցով, տվյալ անձին գերի կդարձնեն: Անհատի ներսում արթնացնում են ցանկասիրություն և մեղավոր կրքեր, աշխատում, որպեսզի մարդու կամքն ավելի ու ավելի հակվի դեպի մեղքը: Այնուամենայնիվ, մարդն ազատ արարած է: Պարզապես չար ուժերը գայթակղում և առաջարկում են իրենց ուղին: Սակայն այդ ազդակները ընդունել կամ չընդունել, հետևել դրանց կամ հակառակվել, արդեն մեր որոշումն է: Առանց մարդու կամքի հավանության դևերն իշխանություն չունեն նրա վրա: Հոգևոր կյանքի ընթացքում ավելի պարզորոշ են բացահայտվում չար ուժերի հարձակումները: Այսպիսով, մարդու ներսում շարունակաբար պայքար է գնում լույսի և խավարի միջև: Սովորաբար դևերն առաջարկում են որևէ մեղավոր պատկեր կամ գաղափար, մտածում և այլն: Այդուհանդերձ մարդու հոգին դեռևս կապված չէ այդ իրողության հետ: Նա կարող է ընդունել կամ մերժել այդ իրողությունը կամ էլ անտարբեր լինել դրա նկատմամբ: Այդ փուլում մարդը ենթակա չէ մեղավոր այդ պատկերին, մտքին, գաղափարին և դեռևս չի հայտնվել մեղքի մեջ: Երկրորդ փուլում անդրադարձն է այդ մեղավոր մտքին կամ պատկերին, երբ մարդը չի ձգտում ազատվել այդ մտքից կամ պատկերից, և այն իր գիտակցության մեջ է մնում, ու անհատը հաղորդակցության մեջ է մտնում դրա հետ: Դրանից հետո ընթանում է կամքի հավանությունը տվյալ մեղավոր մտածումի կամ պատկերի վերաբերյալ: Այս փուլերն արդեն մեղանչական են մարդու համար: Եվ այդ ընթացքն ինչքան խորանում է, այնքան ավելի դժվար է դառնում մեղքից ազատագրվելը: Այնուհետև հայտնվում է ցանկությունը, էմոցիոնալ համերաշխությունը մեղքի հետ, իսկ ցանկությունից ծնվում է իրագործելու վճռականությունը, ապա հետևում է գործողությունը: Մեղսագործությունը համագործակցություն է դառնում դևերի հետ: Յուրաքանչյուր մեղքին պետք է հետևի ապաշխարությունը, հակառակ դեպքում մարդու և Աստծո միջև խաղաղությունը չի վերականգնվում: Երբ մեղքը կրկնվում է՝ վերածվում է սովորույթի: Իսկ սովորույթն արմատներ է գցում մարդու էության մեջ և ամրանում: Մեղքը մարդու բնություն չի դառնում, սակայն ինչպես ժանգը երկաթի վրա, այդպես էլ մեղքն է մարդու հոգուն և մարմնին վնասում: Մեր առջև բաց են ապաշխարության դռները, սակայն Հովհաննես առաքյալը գրում է, որ մարդը կարող է հայտնվել անդառնալի վիճակի մեջ, երբ վեր կանգնելու համար այլևս ուղիներ չկան (Ա Հովհ. 5.16): Դա այն դեպքում է, երբ մեղքը խորապես արմատավորվել է մարդու էության մեջ, և անձն իր ամբողջ սրտով կողմ է դրան և սիրում է իր մեղանչական դրությունը, մեղքը: Հատկանշական է` որտեղ հպարտությունն է, այնտեղ նաև դևերն են: Սա ցույց է տալիս, թե ինչու է այդքան վտանգավոր հպարտությունը: Այն մարդուն մեծ արագությամբ գլորում է խավարի անդունդը: Սուրբ հայրերը գրում են, որ սատանան փորձության է ենթարկում կրքերի միջոցով, բայց այն անհատը, որը հպարտ է, նրան փորձիչ անհրաժեշտ չէ, քանի որ նա ինքն իր համար արդեն սատանա է դարձել: Քրիստոնյաները ամենից շատ պետք է զգույշ լինեն բոլոր տեսակի հպարտություններից` դրանք լինեն, թե՛ ծածուկ, թե՛ հայտնի: Սատանան պարտվում է խոնարհությունից: Առանց խոնարհության մարդը չի կարող պայքարել նրա դեմ: Այդուհանդերձ, մենք պետք է ճիշտ հասկանանք, թե ինչ է խոնարհությունը, որովհետև որոշ մարդիկ կարծում են, թե խոնարհությունը հլու-հնազադնություն է չարի հանդեպ, սակայն այդպես չէ: Խոնարհությունն ամենևին հնազանդություն չէ չարի առջև: Հնազանդությունը ճշմարիտ և անկեղծ ներքին հոգևոր գնահատականն է անձիդ հանդեպ, մեղքերդ և տկարություններդ տեսնելու կարողությունը, Աստծո առջև անարժան լինելու գիտակցումն է, մշտապես Աստծու օգնությունը գիտակցելու և զգալու կարողությունն է: Խոնարհությունը հարգանքն է յուրաքանչյուր մարդու` որպես Աստծո պատկեր և նմանությամբ ստեղծված անձնավորության: Խոնարհությունը կենցաղավարության հարցերի մեջ սխալներդ տեսնելու և դրանք ընդունելու ունակությունն է: Խոնարհությունը աստվածային զորության միջոցով մարդկային անկարող ուժերը լրացնելու և վերականգնելու ուղին է: Սբ. Եփրեմ Ասորին նշում է, որ խոնարհության բնորոշ հատկանիշներից մեկը ներքին խաղաղությունն է: Կյանքի դժվարությունների առջև տագնապի, անհանգստության, վախի բացակայություն է: Ամուր վստահություն է առ Աստված և աստվածային սիրո լույսով լեցուն ներուժ է՝ հաղթահարելու բոլոր խնդիրներն ու պատնեշները: Իսկ հպարտը միշտ գոհ է ինքն իրենից: Եթե նույնիսկ հավատում է Աստծուն, ապա նրա ենթագիտակցության հիմքում ընկած է այն մտածումը, թե ինքն իր ուժերով կարող է հասնել Երկնքի Արքայությանը, ինքը ունակ է հաղթելու սատանային և այլն: Հպարտը տառապում է նարցիսիզմով, այսինքն` ինքնասիրահարվածությամբ: Հունական դիցաբանության մեջ հիշատակվում է, որ Նարցիս անունով հերոսը սիրահարվում է ինքն իր պատկերին, երբ նայում է լճի ջրերի մեջ ու տեսնում իր արտացոլանքը: Եվ չի կարողանում իր հայացքը կտրել իր պատկերից ու այդպես ինքնասիրահարված մահանում է: Հպարտության էությունը ծածուկ ինքնահավանությունն է, հետևաբար ծածուկ, թե տեսանելի կերպով Աստծու կամքի մերժումն է: Հպարտն իրականում չի ընդունում Քրիստոսին, թեև կարող է  իրեն  քրիստոնյա անվանել: Նույնանման օրինակ կարող ենք տեսնել Հին Կտակարանում, երբ մեծամտությամբ և հպարտությամբ տառապող փարիսեցիները չընդունեցին Քրիստոսին, թեև իրենց բարեպաշտ հավատացյալներ էին համարում: Փարիսեցիները սպասում էին Մեսիային: Երբ Մեսիան եկավ՝ նրան չճանաչեցին, որովհետև ըստ էության Նրա կարիքը չունեին: Նրանք չէին զգում իրենց հոգևոր հպարտ վիճակը և ապաշխարության անհրաժեշտությունը: Երբ Հիսուս նրանց կոչում էր ապաշխարության, դա նրանց նյարդայնացնում էր և հետագայում ատելության վերածվում սիրո վարդապետի հանդեպ: Հպարտ մարդը ապաշխարելու ունակ չէ, հետևաբար նա չի կարող ներքին կյանքի փոփոխություն ունենալ: Փարիսեցիները ինքագոհ էին, ինչպես Հիսուս փարիսեցու և մեղավոր մաքսավորի առակի մեջ ներկայացնում է նրանց (Ղուկ. 18.9-14): Նրանք ջանադրաբար հպարտանում էին Աբրահամի հետ մարմնապես ազգակցական լինելու համար: Եվ կորցնելով մեղքի զգացումը, ընդհանրապես չէին հասկանում, թե ինչ ազատության մասին էր Հիսուս խոսում և պատասխանում էին, թե Աբրահամի որդիներն են, որևէ մեկի ծառան չեն (Հովհ. 8.33): Բայց Սուրբ Գիրքն ասում է, թե ով ումից պարտվում է՝ նրա ծառան է (Բ Պետր. 2.19): Ով մեղքից պարտվում է, մեղքին է ծառայում: Սովորաբար աշխարհիկ մարդիկ նույնպես չեն հասկանում, որ ծառա են` ծառայելով աշխարհի ոգուն, հեթանոսական ոգուն, կրքերին, փիլիսոփայությանը, արվեստին, գաղափարներին, բարոյական նորմերից դուրս կոչվող ազատությանը: Մեծամասնությունը կարծում է, թե այդ բոլոր մեղավոր ցանկությունների հնարավորությունն ու հագուրդ տալը ազատության նշան է: Սակայն դա մեծ մոլորություն է, որով չարը հիմարացրել է մեղքի մեջ թաղված աշխարհին ձգտող մարդուն: Քրիստոնեական կյանքը բացահայտում է, որ մենք ազատ ենք այն ժամանակ, երբ Աստծո կամքն ենք իրագործում: Միայն այդ ժամանակ է անձը ստանում ճշմարիտ ազատություն, երբ ապրում է աստվածային կամքին համապատասխան: Ուշագրավ է, որ այս դեպքում Հիսուս մեզ կոչում է ոչ թե ծառա, այլ բարեկամ (Հովհ. 15.14-15): Պողոս առաքյալը լավագույնս է ձևակերպում ազատությունը` ամեն ինչ ինձ թույլատրելի է, բայց ամեն բան չէ, որ օգտակար է (Ա Կորնթ. 10.23): Հպարտ մարդը չի կարող ներքին խաղաղությամբ լեցուն լինել, որովհետև հպարտությունը մշտապես ստիպում է ունեցածով չբավարարվել, այլ ագահությամբ անվերջ ունենալ, ստանալ, կուտակել: Այդ ամենը անհանգստություն և տառապանք է պատճառում մարդու հոգուն, հատկապես այն ժամանակ, երբ որևէ առիթով մարդու ցանկությունները չեն իրականանում: Հպարտը կոնֆլիկտի մեջ է գտնվում իր շրջապատում: Կարծում է, որ ինքն է աշխարհի կենտրոնը, իսկ ովքեր չեն հավատում և ընդունում, ներքնապես վիրավորվում է, նեղսրտում: Եթե հպարտ մարդիկ հավաքվում են ինչ-որ ժամանակ որևէ գաղափարի ու գործի շուրջ, այնուամենայնիվ, նրանց միությունը անկայուն է: Դա միություն է, որը փլուզվում և արագ ավարտվում է, որտեղ բոլորը բոլորի դեմ են պատերազմում: Ուստի, հպարտը չի կարող հանգստություն և երջանկություն ունենալ: Նա շարունակաբար ներքին շփոթության մեջ է, նյարդային է, երբեք իրեն բավարարված չի զգում: Հպարտ մարդը չի կարողանում հարգել մյուսներին, քանի որ իր գիտակցության մեջ ընդունում է իր գերակայությունը մյուսների հանդեպ: Նա իր հոգու խորքում կարծում է, որ մյուսները կարող են լինել միայն ծառաներ և կատարել իր կամքը: Նա միշտ դիմում է բռնության: Այդ բռնությունը կարող է արտահայտված լինել տարբեր կերպերով և չափերով: Հաճախ այդպիսի թատերաբեմ է դառնում ընտանիքը, ուր սիրո փոխարեն ընտանիքի անդամների միջև պայքար է ընթանում՝ հանուն իշխանության ընտանիքում, որտեղ յուրաքանչյուրը համոզված է, որ բոլորի համար ավելի օգտակար կլինի, եթե ինքը ընտանիքում դառնա տիրակալ և թագավոր: Հպարտ մարդը արտաքնապես կարող է կրոնասեր լինել, բայց սրտում` աստվածամարտ լինել, որովհետև նա չի ընդունում ապաշխարությունն ու Աստծո կամքին հնազանդությունը: Հպարտը նման է այն հիվանդ մարդուն, որը վստահ է, թե առողջ է: Այդպիսի մարդն ի սրտե վիրավորվում է, երբ նրան ասում են, որ վտանգավոր հիվանդություն ունի: Հպարտությունը մեղքերից ամենավտանգավորն է, քանի որ այն նույնիսկ հոգևոր կյանքում կարող է սողոսկել անհատի սրտում և ծածուկ քողարկվել զանազան ձևերով: Առաջին հերթին քրիստոնյան պետք է սեր և խոնարհություն սերմանի իր սրտում: Խոնարհությունը անդունդի խորքում գտնվող ապաշխարություն ապրած մեղավորին բարձրացնում է դեպի երկնային օթևաններ, իսկ հպարտությունը երկնքի բարձունքից էլ կարող է ցած նետել, ինչպես ամբարտավան, նախկին հրեշտակներին: Արդ, Ավետարանն ասում է. «Ով ինքն իրեն բարձրացնում է, պիտի խոնարհվի, և նա, ով ինքն իրեն խոնարհեցնում է, պիտի բարձրանա» (Ղուկ. 14.11):

Պատրաստեց Հովհաննես սրկ. Մանուկյանը