Մե­ղան­չա­կան վի­ճա­կը

Մար­դու սկզբնա­կան վի­ճա­կի ե­րա­նու­թյունը կա­խված էր նո­րա այն դիր­քից, որ նա բռնե­լու էր դեպի Աս­տված և դեպի ա­րա­րա­ծա­կան աշ­խար­հը: Ե­թե նա յուր հավատ­քը, հույսն ու սերը վար­սեր ա­մուր խարս­խով Աս­տու­ծո ա­նվան վրա, աշ­խար­հի տերը կլի­ներ և աստվա­ծա­տուր ե­րա­նու­թյունը կվա­յե­լեր. իսկ ե­թե աշ­խար­հի վրա հաստա­տեր, աշ­խար­հի հետ կկա­պվեր և նո­րա ա­նո­ղոք ըն­թաց­քին կեն­թար­կվեր: Նա­յե­լով, թե ո՞րը կկա­մե­նար, ըստ այնմ և կո­րո­շվեր նո­րա գո­յու­թյան ե­ղա­նա­կը: Նա ընտ­րեց աշ­խար­հա­յին ճա­նա­պարհն ու մե­ղան­չեց, ուստիև շե­ղվեց յուր աստվա­ծա­դիր կո­չու­մից, ա­ռավել ևս ծանր ե­ղավ դո­րա հե­տևան­քը: Նա, մեր­ժե­լով Աս­տու­ծուն, հե­ռաց­րեց յուր մի­ջից սուրբ սկզբուն­քը և մե­ղան­չե­լով ամ­րաց­րեց յուր մեջ աշ­խար­հա­յին սկզբուն­քը: Նա ըն­կավ և այ­նու­հե­տև զար­գա­նում էր ոչ թե իբ­րև տեր յուր Տի­րո­ջով, այլ իբ­րև ծա­ռա` աշ­խար­հի տի­րա­պե­տու­թյան տակ (Հռ., Ե 12): Այդ բա­րո­յա­կան ան­կումն ազ­դեց, ներ­գոր­ծեց մար­դու կազ­մված­քի ու բնա­կան կյան­քի վրա` եղ­ծե­լով նո­րա հո­գևոր կյանքն` ըստ հո­գե­բա­նա­կան ան­խո­տոր օ­րի­նաց (Գաղ., Զ 7, 8. Հակ., Ա 15. Եզ­նիկ, ԻԲ 31. Օվս., Ժ 12-13):

Թե ինչ­պի­սի՞ վի­ճա­կի մեջ ըն­կավ մարդ յուր գո­յու­թյամբ, կա­րե­լի է ո­րո­շել ճշտիվ` մի­միայն հա­մե­մա­տե­լով նախ­նա­կան և մե­ղան­չա­կան վի­ճակ­ներ ի­րար հետ: Այս նկատ­մամբ Հռով­մեա­կան ե­կե­ղե­ցին մո­լար ըն­թացք է բռնում. նո­րա ա­սե­լով` նա­խա­մարդն ու­նե­ցել է բնա­կան պա­կա­սու­թյուն­ներ ևս, ո­րոնք այժմ էլ կան, միայն թե նա գտնվում էր մի ար­տա­քին «Գերբ­նա­կան շնոր­հաց ձիր­քով» օժ­տված ար­դա­րու­թյան մեջ, և այդ ձիր­քը պահ­պա­նում էր նո­րան: Մեղք գոր­ծե­լով` նա միայն զրկվեց այդ «Գերբ­նա­կան շնոր­հաց ձիր­քից, իսկ նո­րա բնա­կան ըն­դու­նա­կու­թյուն­նե­րը մնա­ցին` ինչ­պես էին: Այս մո­լո­րու­թյունը հետզ­հետե զար­գա­ցավ Ե. դա­րից Պե­լագյան վե­ճե­րով (տե`ս վա­րը գլ. ԻԶ.) ու կազ­մա­կերպ­վեց Տրի­դեն­տյան ժո­ղո­վով 1854-ին:

Ու­րեմն Հռովմեական ե­կե­ղե­ցին նախ` ըն­դու­նում է, որ հո­գին է բա­րի, իսկ մար­մի­նը չար է յուր բնու­թյամբ` հա­կա­ռակ Ս. Գրքի վկա­յու­թյան, թե «ե­տես Աս­տուած զի բա­րի է» (Ծննդ., Ա 31) և հա­կա­ռակ Աս­տու­ծո ա­մենաբա­րու­թյան, ո­րից ոչ մի չար կամ չար ա­րա­րած չէ հառաջա­ցել:

Երկ­րորդ` թե այդ այդ­պես է` նա­խա­մար­դու հո­գու ու մարմ­նի մեջ կռիվ կար, և ու­րեմն, ըստ Պե­լա­գիո­սի, մահն ու ցավը կա­յին նո­րա­նում: Հե­տևա­բար մար­դը, կորց­նե­լով այդ գերբ­նա­կան ձիր­քը, ո­չինչ վնաս չկրեց, իսկ այս հա­կա­ռակ է ա­ռողջ դա­տո­ղու­թյան ան­գամ, քա­նի որ Աս­տու­ծո դեմ մե­ղան­չե­լը չի կա­րող ան­հե­տևանք լի­նել մե­ղան­չող մար­դու գո­յու­թյան հա­մար, ո­րի կո­չու­մը Աս­տու­ծո հա­ղոր­դակ­ցու­թյամբ է պայ­մա­նավո­րված:

Եր­րորդ` ե­թե մար­դիկ, մե­ղան­չա­կա­նու­թյամբ ծնվելով, ո­չինչ ա­պա­կա­նու­թյուն չու­նին, այլ միևնույն են, ինչ որ դրախ­տում, այլևս ի՞նչ փրկու­թյուն, ին­չի՞ հա­մար է Քրիս­տո­սի փրկա­գոր­ծու­թյունն ու Ս. Հո­գու շնոր­հա­բաշ­խու­թյունը. մի՞թե միայն մի ան­տար­բեր «Գերբ­նա­կան շնոր­հաց ձիրք» տա­լու հա­մար: Չէ՞ որ լոկ ար­տա­քին ի­րավա­բա­նա­կան մե­ղան­չու­մը պետք չու­նի էա­կան ներ­քին վե­րա­նո­րոգ­ման, այլ միայն մի պա­տիժ կվե­րա­կանգ­նե ար­դա­րու­թյունը: Եվ ե­թե այդ­պես է, հե­տևա­բար կամ այդ ձիրքն է հետո թու­լա­ցել և մե­ղանչ­ման պատ­ճառ ե­ղել և կամ նա­խա­մար­դուն թո­ղել է ա­նօգ­նա­կան և այդ էլ, ու­րեմն, Աս­տու­ծո հրա­մա­նով, այն­պես որ մե­ղանչ­ման պատ­ճառն Աս­տված է դառ­նում: Չնա­յե­լով այս­պի­սի ան­տե­ղու­թյանց` Հռովմեական ե­կե­ղե­ցին խե­ղա­թյուրում է փրկա­գոր­ծու­թյան վար­դա­պե­տու­թյունն ևս` ու­սու­ցա­նե­լով, որ իբր թե մենք կա­րող ենք լոկ մեր ար­տա­քին գոր­ծե­րով վերս­տին ձեռք բե­րել այդ ձիր­քը:

Այս մո­լո­րու­թյունն զգա­լով` բո­ղո­քա­կանք ոչ թե ճշմար­տու­թյունը գտան, այլ ըն­կան հա­կա­ռակ ծայ­րա­հեղու­թյան մեջ` ա­սե­լով, որ նա­խա­մար­դու ար­դա­րու­թյունն ոչ թե ըստ շնոր­հաց էր, այլ բնա­կան էր, նո­րա բո­լոր ուժե­րը ներ­դաշ­նակ էին, ու նո­րա ան­կու­մը կա­տա­րյալ ա­պա­կա­նու­թյուն ե­ղավ ըստ ա­մե­նայ­նի, և փչա­ցան նո­րա բո­լոր ուժերն ու բա­րի կող­մե­րը: Ուս­տի նա, իբ­րև մի ա­նըն­դու­նակ ար­ձան, չի կա­րող բա­րո­յա­պես գոր­ծել, ե­թե մին­չև ան­գամ կա­մե­նա, ու նո­րա փրկու­թյունը լիո­վին մի­միայն Աս­տու­ծով է: Նա ստա­նում է շնորհ մի­միայն հավատ­քով, բա­րի գոր­ծերն ո­չինչ են, և Աս­տու­ծո շնորհ­քով մարդ ոչ թե փոխ­վում է, այլ մնում է նույնը և միայն Աս­տու­ծո ա­ռաջ է ար­դար ճա­նաչ­վում ա­ռանց յուր բա­րո­յա­կան մաս­նակ­ցու­թյան: Սա­կայն Ս. Գիր­քը պար­զա­պես ա­սում է, որ մե­ղան­չու­մից հետո ե­ղել են մար­դիկ, ո­րոնք Աս­տու­ծո ձայ­նին ար­ժա­նա­ցել են, ուխ­տի ավե­տիք ստա­ցել, զորօրինակ, Աբ­րա­համ, Ի­սա­հակ, Հա­կովբ կամ Ե­նովք, Մա­թու­սա­ղա և այլք, ու ձգտել ե­րա­նու­թյան, և ոչ թե մար­դը ուղ­ղա­կի սա­տա­նա է դար­ձել: Բայց ե­թե նա­խա­մարդն ամեն կերպ կա­տա­րյալ է ե­ղել, ինչ­պե՞ս մե­ղան­չեց ու մին­չև ան­գամ փչա­ցավ. մի՞թե Աստ­ված ե­ղավ պատ­ճառ, կամ մի՞թե այդ­պի­սի կա­տա­րե­լու­թյուն կլի­նի, երբ վերս­տին ընկ­նում է: Հարկ չկա այս մո­լո­րու­թյան վրա եր­կար խոսե­լու, զի բո­ղո­քա­կանք ին­քյանք սկսան հետզ­հետե ուղ­ղել, և միայն Կալ­վի­նյանք նույնը պա­հե­ցին` դավա­նե­լով նաև մար­դու նա­խա­սահ­մա­նու­թյունը (տե՛ս վա­րը):

Այս հա­կա­ռակ ու մո­լար տե­սու­թյուն­ներն ավե­լի ևս պար­զում են մեր ա­ռաջ մար­դու նախ­նա­կան ու մե­ղան­չա­կան վի­ճա­կի որ­պի­սու­թյունը: Հայաստանյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցին, խոր­շե­լով այս եր­կու ծայ­րա­հեղ մո­լո­րու­թյուն­նե­րից ևս, նաև չէ շեղ­վում Ս. Գրքի Վար­դա­պե­տու­թյունից: Քա­նի որ մարդ Աս­տու­ծո պա­տվի­րա­նի ճա­նա­պար­հով էր ըն­թա­նում, ոչ մի նե­ղու­թյուն, վիշտ և ա­պա­կա­նու­թյուն չէր կա­րող նո­րան հաղթել, իսկ երբ Աս­տու­ծո դեմ մե­ղան­չեց, ապս­տամ­բեց, նույն ժա­մա­նակ սկսավ և մեղքն յուր բող­բո­ջը տալ, մարդն էլ ըն­կավ մա­հվան ու ա­պա­կա­նու­թյան լծի տակ և փո­խա­նակ սեր տա­ծե­լու առ Աս­տված` եր­կյու­ղով բռնվեց: Մարդն ին­քը գնաց դեպի ան­կու­մը, «ինք­նա­կա­մու­թյամբ և բան­սար­կվի պատ­րա­նոք», ուստիև ժա­ռան­գեց մահն և ա­պա­կա­նու­թյունը: Եվ ե­թե հա­մե­մա­տենք նախ­նա­կան ու մե­ղան­չած Ա­դա­մին, կտես­նենք, որ նա «դժուա­րա­շարժ առ մեղսն յայն­ժամ, եւ դիւ­րա­շար­ժա­գոյն առ բա­րին. որ­պէս եւ այժ­միկ յա­պա­կա­նա­ցուս ան­կեալ կեանս, հա­կա­ռա­կաւն այ­սո­ցիկ վտան­գիմք, դիւ­րա­շարժ առ մեղսն եւ դժուա­րա­շարժ առ ա­ռա­քի­նու­թիւն փո­խե­լով» (Հովհ., Ի­մաստ., էջ 69-70): Կամ թե ըստ Ս. Ներ­սես Շնոր­հա­լու բա­ցատ­րու­թյան` «Յա­ղագս մե­ղաց մե­ռաք եւ մե­ռե­լու­թեամբն կո­րու­սաք զփառս յա­ւեր­ժա­կանս». «Մերս բնու­թիւն ոս­կե­ղէն էր ի սկզբանն եւ ա­ռանց ա­պա­կա­նու­թեան, եւ այժմ մե­ղաւ` խառ­նե­ցաւ ընդ մե­ղացն եւ ժա­ռանգ ա­պա­կա­նու­թեանն» (Ընդհ., 321, 412): «Նա­խա­հայրն մեր Ա­դամ քաղցր պտղոյն հեշ­տու­թեամբ կո­րոյս զաստուա­ծա­յին զփառսն եւ զկեանսն ան­մա­հա­կանս եւ զդրախ­տին վա­յել­չու­թիւնն, եւ փո­խա­նակ ըն­կա­լաւ զեր­կիր փշա­բեր եւ զկեանս տրտմա­կանս եւ զախ­տա­լիցս եւ զտա­ժա­նե­լիս, եւ մահ ի կա­տա­րա­ծի» (Ագաթ., 406. Եզ­նիկ, 71-77): «Զի թէ էր պա­հեալ զպա­հոցն պա­տուի­րանն, ա­նախտ եւ ան­մահ եւ ան­մեղ կեանս ժա­ռան­գեալ, եւ յեր­կինս զերկ­նից բա­րու­թիւնսն» (Ս. Հովհ. Մանդ., 31):

Մեր Ս. Հայ­րե­րի այս գե­ղե­ցիկ խոս­քե­րից հե­տևում է, որ մար­դու միտ­քը, կամքն ու խիղ­ճը մո­լար ըն­թացք էին ստա­ցել մե­ղան­չա­կան վի­ճա­կում: Միտ­քը գրավված էր ոչ թե Աս­տու­ծով, այլ աշ­խար­հով. կամքն ա­ռավե­լա­պես հա­կվել էր դեպի չա­րը, իսկ խիղ­ճը ժան­գո­տվելով ցո­լաց­նում էր յուր մեջ ոչ թե աստվա­ծա­յինն, այլ ա­ռավե­լա­պես աշ­խար­հա­յի­նը: Դո­րա հե­տևանքն էր, որ մար­դը մարմ­նա­պես ևս զրկվեց հավեր­ժա­կան աստվա­ծա­յին փառ­քի վա­յել­քից և ա­պա­կա­նա­ցու կյան­քի կե­րա­կուր դար­ձավ: Այդ կորս­տա­կան վի­ճակ էր, ո­րի հիմ­նա­կան հե­տևանքն էր և մա­հը` «մե­ղաց թո­շա­կը» (Հռ., Զ 23), որ ոչ այլ ինչ էր, ե­թե ոչ` հո­գու բա­ժա­նվի­լը կեն­դա­նու­թյուն ու եր­ջան­կու­թյուն տվող Աս­տու­ծուց և ան­կումն մարմ­նավոր ցավե­րի ու լուծ­ման մեջ (Բ Կոր., ԺԱ 3. Ա Տիմ., Բ 14):

Ա­ռա­քյալը գե­ղեց­կա­պես պատ­կե­րաց­նում է այս վի­ճա­կի հա­կա­սա­կա­նու­թյունը նաև հա­կա­ռակ վե­րո­հիշյալ ծայ­րա­հեղու­թյանց` ա­սե­լով. «Զի ոչ ե­թէ զոր կա­միմ, զբա­րին առ­նեմ, այլ զոր ոչն կա­միմ զչարն, զայն գոր­ծեմ: Ա­պա ե­թէ զոր ոչն կա­միմ, զայն առ­նեմ, ոչ եւս ես առ­նեմ զայն, այլ բնա­կեալ յիս մեղքն»: Եվ այս հա­կա­սա­կան վի­ճա­կի լու­ծու­մը մահն է (Հռ., Է 19): Մար­դու մտքե­րը խավա­րել էին, ու չէր ճա­նա­չում Աս­տու­ծուն, ուս­տի աշ­խար­հին նվի­րվելով, յուր ըն­տա­նի­քով ու որ­դի­նե­րով էր մխի­թար­վում (Ծննդ., Դ 1, 25). նո­րա սիր­տը թանձ­րա­ցել էր, չէր զղջում ու սի­րով չէր վառ­վում առ Աս­տված, զի նո­րան չէր ճա­նա­չում, որ սի­րեր (Ա Հովհ., Դ 8, 18), վաս­ն ո­րո և վա­խե­նում էր նո­րա­նից (Ծննդ., Գ 10): Վեր­ջա­պես շե­ղվել էր և նո­րա կամ­քը ա­ռավել դեպի չա­րը` հա­կա­ռակ Աս­տու­ծո, զի նո­րան չէր ճա­նա­չում ու չէր սի­րում, որ կա­տա­րե­լա­պես հա­կվեր դեպի նո­րա կամքն[1], ուստիև ոչ թե զինքն էր դա­տա­պար­տում, այլ յուր ա­րա­ծի հա­մար մե­ղադ­րում էր Աս­տու­ծո ա­մե­նա­բա­րի ա­րար­չու­թյունը (Ծննդ., Գ 12, 14): Հե­տևա­բար նա յուր մե­ղանչ­ման ըն­թաց­քի մեջ Աս­տու­ծո հա­կա­ռակ դիրք էր բռնել և դեպի մարմ­նավորն, աշ­խար­հա­յի­նը հակ­վել: Վաս­ն ո­րո և Աս­տված մեր­ժեց նո­րան յուր հա­ղոր­դակ­ցու­թյունից ու ձգեց աշ­խար­հի ա­նո­ղոք ճա­խա­րա­կի պտույ­տի մեջ:

Այդ անկ­ման մեջ նա­խա­մար­դը քա­նի գնում ընկ­նում էր, զի զորա­նում էր նո­րա մեջ հպար­տու­թյունն ու մե­ծամ­տու­թյունը, և նա կար­ծում էր, թե ին­քը կա­րող էր աշ­խար­հում ա­մե­նայն ինչ գի­տե­նալ և յուր բախ­տը կռել. նա դեռ չգի­տեր` «ե­թէ ոք կա­մի­ցի գի­տել ինչ, չեւ եւս գի­տաց որ­պէս ար­ժանն էր գի­տել: Բայց որ սի­րէ զԱս­տուած, նա է տե­ղե­կա­ցեալ ի նմա­նէ» (Ա, Կոր., Ը 2): Չգի­տեր, որ չսի­րե­լով Աս­տու­ծուն, կտրվում էր նո­րա ա­մե­նաա­ռատ ի­մաստու­թյունից և մարմ­նավոր աշ­խար­հի մի օ­ղա­կը դառ­նում: Այդ տգի­տու­թյան հե­տևանքն էր, որ նա­խա­մար­դը թաքն­վում էր ա­մե­նա­գետ և ա­մե­նա­տես Աս­տու­ծուց (Ծննդ., Գ 10):

Եվ երբ նա, այս միա­կող­մա­նի ու շե­ղված ըն­թաց­քին նվիր­վելով, կար­ծում էր յուր կոչ­ման հա­սած լի­նել ա­ռանց Աս­տու­ծո պատ­կե­րի և ա­ռանց հո­գու խա­ղա­ղու­թյան, լոկ աշ­խար­հա­յի­նով, մարմ­նավո­րով, ա­հա և մարմ­նավո­րը պետք է ու­նե­նար յուր տան­ջանքն ու սպա­ռու­մը, և հե­տևա­բար մա­հը խոր­տա­կեր նո­րա սխալ հույսե­րը: Նա յուր երկ­պա­ռա­կված և ան­կա­տար հո­գու կա­րո­ղու­թյանց ծայ­րա­հեղ լար­մամբ չկա­րո­ղա­ցավ վե­րաց­նել բնա­կան կյան­քի այն բո­լոր տան­ջանք­ներն ու յուր մարմ­նի նվա­ղու­մը, ո­րոնք հե­տևանք էին յուր մե­ղանչ­ման նաև միջ­նոր­դա­պես իբ­րև հե­տևանք յուր հո­գու տկա­րու­թյանց: Վեր­ջա­պես նա չպետք է կա­րո­ղա­նար խույս տալ յուր սի­րած մարմ­նի ու մարմ­նա­կա­նի լու­ծու­մից` մա­հից: Ու­րեմն թե՛ մար­մինն ու թե՛ աշ­խար­հը նո­րան չա­փա­զանց սի­րե­լի լի­նե­լով հան­դերձ` նա չպետք է կա­րո­ղա­նար վա­յե­լել, վասնզի յուր մեղ­քով ու հո­գու խան­գար­մամբ նա չար ըն­թացք էր բռնել դեպի աշ­խար­հը և խան­գա­րում էր նո­րա ըն­թաց­քի այն կա­նո­նավո­րու­թյունը, որ պետք է հաստա­տուն մնար` մար­դու կոչ­ման հա­մա­ձայն գոր­ծու­նեու­թյամբ (Ծննդ., Գ 17-19):

Մե­ղան­չա­կան այս­պի­սի մար­դը չէր կա­րող ան­մա­հու­թյուն վա­յե­լել յուր միա­կող­մա­նի և Աս­տու­ծո հա­կա­ռակ կյան­քի ու գոր­ծու­նեու­թյան մեջ: Նա­խա­մար­դու կյան­քի այս ամ­բողջ ըն­թաց­քը ճշտա­պես ներ­կա­յա­նում է Ս. Հովհան Ման­դա­կու­նու խոս­քե­րի մեջ, ո­րոնք են. «Ա­րար Աս­տուած զմարդն եւ ետ ի դրախ­տին փափ­կու­թեան, զա­մե­նայն զգա­յու­թիւնս ողջ ու­նե­լով ի բնու­թեան իւ­րում: Արդ իբ­րեւ լուաւ այնմ, որ խա­բեացն զնա, յայն­ժամ էառ զախտս ա­մե­նայն, եւ իս­կոյն ըն­կե­ցեալ ե­ղեւ ար­տաքս ի մեծ եւ ի չքնաղ փա­ռաց իւ­րոց. զի ծա­նի­ցէ մարդ` թէ գոն ախտք, որ մեր­ժեն զնա յԱս­տու­ծոյ, եւ զի ա­ղա­չէ զբա­րե­րարն Աս­տուած, որ­պէս զի օգ­նես­ցէ նմա, եւ ա­պա կա­րաս­ցէ կտրել յին­քե­նէ ի բաց զախտս ա­մե­նայն» (էջ 188):