Սոուսով խորոված, կամ սուրբ մի՛ ձևացիր (Մաս երկրորդ)

Արդյո՞ք լավ է այնտեղ, որտեղ մենք չկանք

Երբ խնդիրներ ունես, ասում ես. «Մենաստաններում խնդիրներ չկան»: Ասում ես, որ մենաստանում խնդիրներ չէիր ունենա: Հոգևոր կյանքով կապրեիր, տերողորմյան ձեռքիդ, և ո՛չ կդատեիր, ո՛չ հետաքրքրասիրություն կցուցաբերեիր, ո՛չ կխանդեիր, ո՛չ կնախանձեիր, այդ ամենը չէր լինի: Հրեշտակ կլինեիր: Լսո՞ւմ եք: Ահա, թե ինչ են մարդիկ մտածում: Եվ այդ տպավորությունը նրանց վրա մենք ենք գործում՝ հոգևորականներս: Իսկ արդյո՞ք դա լավ է: Նա, ով խոստովանեցնում է կանանց կամ տղամարդկանց մենաստանում, հրաշալի գիտե, որ բոլորովին էլ այնպես չէ, ինչպես դրսից է թվում: Ուրեմն, մարդիկ ինչո՞ւ են այդպես մտածում: Որովհետև նրանք սիրում են երևակայել, եթե նույնիսկ ոչինչ էլ այդպես չէ: Իսկ դա հոգևոր կյանքում օգնո՞ւմ է: Թե՞ խաթարումներ է առաջացնում ուղեղում, և մարդն սկսում է տրտնջալ. «Ես երբեք նրանց պես չեմ դառնա»: Իսկ նրանք ովքե՞ր են: Նույն մարդիկ են: Ընդ որում, իրենց հերթին, նրանք երբեմն նույնպես համոզում են քեզ քո ճշմարտացիության մեջ և «խոնարհաբար» ընդունում նման վերաբերմունքը:

Երբ մեկը հայր Պաիսիոսին առաջարկեց. «Եկե՛ք փակ խցիկում նստենք, այն վանականների համար է, որովհետև մյուսները աշխարհականների համար են, իսկ մենք չպետք է կորցնենք, այն ինչ ձեռք ենք բերել»,- նա պատասխանեց. «Իսկ ի՞նչ կկորցնենք, հա՛յր: Մենք այդ ի՞նչ ունենք, որ նրանք չունեն: Մենք էլ նույնպիսի մարդիկ ենք: Մի՞թե մենք չենք բարկանում, խանդում, եսասեր ու մանրոգի չենք: Եվ դեռ վանականներ ենք կոչվում»:

Մեր «թատրոնը»՝ ո՛չ Աստծուն, ո՛չ մարդկանց

Թատրոն պետք չէ: Չեմ կարող հավատալ, որ Աստված կարող է «թատրոնն» օրհնել: Երբ «թատրոն» ես ցույց տալիս, Աստված չի օրհնում:

Մի անգամ Աթենքից հեռու բնակվող մի կին մոտեցավ ինձ և ասաց. «Հա՛յր, ես Ձեր մասին եմ մտածում, երբ աղոթում եք: Ահա, երեկ չէ առաջին օրն արթնացա գիշերը երեքին և ես էլ սկսեցի աղոթել»: Ես ասացի. «Ի՞նչ եք ասում: Ես քնած էի, չէի աղոթում»: Չնայած առաջին բանը, որ մտածեցի՝ դե լավ, եթե մտածում է, որ ես գիշերներն աղոթում եմ, թող այդպես էլ մտածի: Իսկ հետո ասացի ինձ՝ իսկ աթոսացի այն վանականն ինձ ի՞նչ ասաց՝ չկեղծել, մարդկանց կեղծ սրբապատկեր ցույց չտալ: «Բացառված է, հա՛յր, գիտեմ, որ թաքցնում եք»: «Թաքցնելու ի՞նչ կարիք կա, ես ուղղակի քնած էի»: «Ես գիտեմ, որ Դուք չեք քնում և ամեն գիշեր աղոթում եք»: «Լավ, լսե՛ք: Դուք Ձեր սրտի բարությունն եք ցուցաբերում, երբ այդպես եք ասում, բայց ճշմարտությունն այլ է: Գիշերները ես քնում եմ, երբեմն մի քիչ աղոթում եմ, երբեմն՝ մի քիչ ավելի և պառկում եմ քնելու, և քնում եմ գիշերները»: «Ա՛խ,- ասաց նա,- Դուք ամեն ինչ փչացրիք»: «Ինչո՞ւ: Մի՞թե չեք կարող աղոթել անկախ այն բանից, թե ես երբ և ինչպես եմ աղոթում: Մի՞թե չեք կարող զգալ Աստծո ներկայությունն անկախ նրանից բարձունքում եմ ես, թե ցած եմ ընկել»:

Լավ է, երբ մտածում ես, որ ինչ-որ մեկը բարձրում է, բայց երբեմն դա հակառակ պատկերին է բերում՝ շատերը հուսահատվում են, հիասթափվում, վախենում են քահանային մոտենալ, դժվարանում են խոստովանել, նրանց համար դժվար է դառնում ճշմարտությունն ասել, պարզ հայտնի ճշմարտություններ, որ բոլորս գիտենք և պետք է հասկանանք միմյանց: Բայց մեր գլխում այնպիսի պատկերացում է ստեղծվել, որ քահանաները շատ վեր են: Իսկ ի՞նչ է նշանակում վեր: Չէ՞ որ նրանք, ովքեր իրականում բարձր են, բարձրանալու համար ներքևից են սկսել և պայքարել են ստորին մեղքերի դեմ: Եվ հենց նրանք կհասկանան քեզ՝ անցած լինելով այն պայքարի, իսկ միգուցե և այն անկումների միջով, որ քեզ հետ են պատահում: Ա՛յ հենց դա է պետք ցույց տալ մարդկանց:

«Սրբությունդ» վաճառքի մի՛ հանիր

Այժմ ես ոչ միայն քահանաների մասին եմ խոսում: Ես խոսում եմ նաև քո մասին, երբ խրատում ես ամուսնուդ, երեխաներիդ, ընկերուհուդ, հարևանիդ, ուսուցիչ ես ձևանում: Ասես արդեն ամեն ինչ հաղթահարել ես քո մեջ: Ինչպե՞ս որևէ մեկը կհամարձակվի մոտենալ քեզ: Եթե դու անմարմին ես և ամբողջովին Աստծուն ես նմանվել (ուրիշներին այդ կեղծ կերպարը ներկայացնելով): Ուրեմն, տանն ինչո՞ւ ես քեզ բոլորովին այլ կերպ պահում: Այդ երկակիությունը և մեզ է խճճում, և ուրիշներին չի օգնում: Այդպես աչքերս բացվեցին մի մարդու առումով, որի կերպարն ինձ անթերի էր թվում: Արտաքնապես ազնվագույն, չափազանց սիրալիր, խիստ հոգևոր և այլն: Իսկ նրա երեխան ոչ մի կերպ չէր ուզում եկեղեցի գնալ: Եվ ես ինձ հարց էի տալիս՝ այդպիսի սուրբ մարդու երեխան ինչո՞ւ եկեղեցի չի գալիս: Երկու տարի անց երեխան կիսվեց ինձ հետ. «Եթե միայն հորս տանը տեսնեի՜ք, երբ դուռը փակվում է նրա հետևից: Ոչ թե երբ Ձեզ կամ մեկ ուրիշի հետ է զրուցում, այլ մեզ հետ տանը»: Եվ մի քանի իրավիճակ նկարագրելով՝ ինձ երկնքից ցած իջեցրեց: Հասկացա, որ գրքերը մի բան են գրում, մենք մեկ այլ բան ենք խոսում, երրորդը՝ անում, չորրորդը՝ ցույց տալիս: Տերն այդ ամենի ի՞նչը կգնահատի: Ինչի՞ն կնայի: Կարծում եմ, Նա ամեն ինչ մի կողմ թողած, կմոտենա մեր սրտին ու կասի՝ կեղծավո՛ր: Փարիսեցուն ի՞նչ ասաց: Ավագ հինգշաբթի օրը, Ավետարանի սկզբում, հիշո՞ւմ ես: Փարիսեցի՛, դու կույր ես, բայց ձևացնում ես, թե առաջնորդ ես: Բայց դու ուրիշ կույրերի առաջնորդ ես (հմմտ. Մտթ. 15:14): Իսկ երբ դու կույրերից առաջինն ես, ուրիշներին ինչպե՞ս կօգնես: Ինչպե՞ս կօգնես նրանց՝ սրտումդ լույս չունենալով: Լույսը իսկությունն է, անկեղծությունը, ճշտությունը, խոնարհաբար ընդունելը՝ այո՛, ես այդպիսինն եմ, ինչպես և դու, բայց ես պայքարում եմ:

Հիշո՞ւմ ես, թե խոստովանության ժամանակ ինչպես ինձ հարցրիր. «Հա՛յր, ինչպե՞ս եք ինձ հասկանում»: «Հասկանում եմ, որովհետև ես էլ եմ նման բաներ անում»: «Մի՞թե Դուք էլ եք հուսահատվում, զայրանում, խանդում, դատում»: «Իհա՛րկե»: «Բայց չէ՞ որ Դուք այդ ամենը հաղթահարել եք»: «Ոչ, բայց բժիշկը, որ դեղատոմս է գրում քեզ համար, իր առողջության հետ կապված բոլոր խնդիրները չէ, որ լուծել է, բայց և այնպես դեղորայք է նշանակում, և դու աստիճանաբար ապաքինվում ես»: Կեղծիք ներկայացնել գառան մորթու տակ, որ կրում ես, ահա՛, թե որտեղ է ողբերգությունը:

Մարդուն ոչ թե հրեշտակն է ավելի հոգեհարազատ, այլ մարդը

Մարդը, քո երեխան, քեզնից կատարելություն չի պահանջում, ամեն գնով սրբություն չի պահանջում: Նա իսկություն, անկեղծություն, խոնարհություն և ապաշխարություն է ուզում:

Եկե՛ք օգնենք միմյանց: Ուզում ես, քանի որ ես մի փոքր ավելի մեծ եմ, ցույց տամ քեզ ճանապարհը, ինքս եմ դրանով գնում: Եվ այդժամ կտեսնես, որ ինչ-որ մեկը սիրում է քեզ առանց նրա, որպեսզի անընդհատ կարիք լինի թաքնվելու և նրա առաջ ինչ-որ բան ձևացնելու: Պաշտպանությունն ընկնում է, հոգիները շփվում են, սրտերը՝ միանում, որովհետև նույն ճանապարհով ենք ընթանում, նույն տառապանքն ունենք, իսկ վերջում շատ քաղցր պտուղ կլինի, որը կոչվում է սեր, խիղճ, սխրանք, չդատել, չհամեմատել ու չհանդիմանել: Դու գրկում ես բոլորին և նրանք քեզ ասում են. «Մեր Տեր հայրը շատ լավն է, մենք սիրում ենք նրան: Նա թերություններ ունի, բայց ջանում է: Նա մեր առջև չի ձևանում: Մենք հրեշտակ չենք ուզում: Աստված մեր կողքին հրեշտակներ չի դրել, այլ՝ մարդկանց, որպեսզի նրանք զգան մեզ, հասկանան և որպեսզի մենք նրանց հասկանանք»: Ամենալավ խոստովանությունը կարող ես այն մարդուն ասել, ով գիտես, որ հասկանում է քեզ և քեզ էլ թույլ է տալիս իրեն հասկանալ: Դա անկեղծության է հանգեցնում և վանում է վախը: Եվ դու մտքումդ ասում ես՝ նա այն է, ինչ կա, նա ինձ թույլ է տալիս իր հոգու մեջ նայել ու տեսնել նրա պայքարը:

Կարճ հաղորդագրություն սոուսով խորովածի մասին և ոչ միայն

«Գնա՛նք, բայց ես մեքենայից չեմ իջնի, ես ձեզ այնտեղ կսպասեմ և այնտեղ էլ կուտեմ»: «Լավ»: Եվ մենք գնացինք խորոված ուտելու: Տղաներից մեկն ինձ հարցրեց. «Ձեզ համար ինչո՞վ»: Իսկ ես հիշեցի, որ այնտեղ լավ սոուս են պատրաստում և ասացի. «Երկու բաժին՝ սոուսով»: Տղաները գնացին գնեցին և երկուսն էլ ինձ բերեցին: Նրանցից մեկը նստեց մեքենան ու ինձ հետ կերավ: Նա առաջին անգամ էր եկել գիշերային Պատարագի և ես առանց այն էլ ինձ անհարմար էի զգում նրա ներկայությամբ ուտել, և դեռ սոուսն էլ մորուքիս էր թափվել: Մտքումս ասացի. «Օ՜ֆ, քիչ առաջ խորանին էի, Պատարագ էի մատուցում, իսկ հիմա սոուսով խորոված եմ ուտում… Խնդրեմ, մարդն ինձ է նայում, ի՞նչ կասի»: Մտածումները խեղդում էին ինձ՝ ինչ կասեն, ինչ կմտածեն… Մենք վերջացրինք ու յուրաքանչյուրն իր տուն գնաց, իսկ հաջորդ օրը բջջայինիս վրա կարճ հաղորդագրություն տեսա այն պատանուց, ով ինձ հետ մեքենայում էր: Նա գրում էր. «Երեկ ինձ այնքա՜ն ուրախություն պատճառեցիք: Որքան ավելի եմ Ձեզ ճանաչում, այնքան սերս ու հարգանքս Ձեր նկատմամբ աճում են, տեսնում եմ, որ կարելի է Աստծով ապրել և մարդ մնալ»:

Կրկին կարդում եմ անունը: Դե հա, այն նույն երիտասարդն է, ում հետ խորոված էի ուտում: Հետո շարունակում եմ կարդալ. «Նշանակում է կարելի է ճշմարիտ քրիստոնյա լինել, եթե նույնիսկ աշխարհում ես ապրում և սոուսով խորոված ես ուտում: Եվ նույնիսկ այդ ժամանակ աղոթքդ հաճելի կլինի Աստծուն»: Այն, ինչ ես կարծում էի, թե որպես գայթակղություն կծառայի, շփոթմունքի մեջ չգցեց նրան, այլ ընդհակառակը՝ օգնեց:

Երբեմն մտքում սցենարներ ես հորինում, սակայն հորինածիցդ ոչինչ չի գործում: Մտածումները խեղդում են քեզ, բայց դու իզուր ես տանջվում: Մեզ շրջապատող մարդիկ այնքան վատը չեն, որքան մենք ենք նրանց մասին մտածում մեր սեփական անբարոյության պատճառով: Եթե դու նրա փոխարեն լինեիր՝ կդատեիր: Բայց ոչ բոլորն են դատում: Բարեբախտաբար ոչ բոլորն են այնպիսին, ինչպիսին ես ու դու ենք: Հրաշալի մարդիկ կան, խոնարհ մարդիկ, գրկաբաց հոգիներ, և նրանք քեզ ընդունում են այնպիսին, ինչպիսին, որ կաս և հարգանքով են վերաբերվում քեզ: Այնպիսին, ինչպիսին ես:

Երանություն սփռելով նարինջ ուտել

Այդպես սոուսով խորովածի միջոցով աճեցի այդ պատանու աչքերում և իմ հանդեպ տածած հարգանքն էլ ավելացավ: Կարճ հաղորդագրությունն այսպես էր ավարտվում. «Սրբագործվելու համար կարիք չկա քարանձավներ ու լեռներ գնալ, այլ պարզ ապրելով, հասարակ կյանք վարելով, կարող ենք Քրիստոսին մեր կողքին զգալ»: Այստեղ ո՞ր բառերն են ամենակարևորները: «Պարզ ապրելով»: Պարզ, իսկական, անկեղծ կյանքը սրբագործում է: Նրա միջոցով կարող ենք Քրիստոսին մեր կողքին զգալ: Որովհետև հենց այդպիսի հոգիներին է Քրիստոս այցելում՝ պարզ, մեկմեկու սիրող, մեկը մյուսից առավել երևալ չցանկացող: Եվ վերջին խոսքերը. «Ուզում եմ ոչ թե Ձեր խոսքերից սովորել, այլ ապրելակերպից: Հիշե՛ք ինձ Ձեր աղոթքներում»:

Տեսնո՞ւմ եք, թե սոուսով խորովածի մասին հաղորդագրությունն ինչպես մեզ առիթ ընձեռեց այսքան բաների մասին խոսելու՝ աստվածաբանական, եկեղեցական, հոգևոր: Ամեն ինչ Աստծո շնորհի մեջ է ընկղմված: Այն պատմությունն եմ հիշում նարնջի մասին, որ հայր Պաիսիոսն էր ուտում, իսկ մի մարդ կանգնել ու նայում էր, թե նա ինչպես է նարինջ ուտում (նարինջ, այլ ոչ թե սոուսով խորոված), և պատմում էր, որ ծերից երանություն էր սփռվում: Մի մարդ հարցրեց նրան. «Ինչո՞ւ: Նա քեզ ինչ-որ բան ասա՞ց: Ինչ-որ առանձնահատուկ եղանակով էր ուտո՞ւմ նարինջը»: «Ոչ, ուտում էր ինչպես բոլորը, բայց այդ պահին զգացի, որ Աստծո սերը պարուրում է ինձ»:

Կարող ես ուղղակի նարինջ ուտել և աստվածային երանությունը սփռել շուրջբոլորդ՝ կյանքիդ ու վարքիդ պարզության միջոցով: Կարող ես լոբի կամ սոխ մաքրել, տապակել, եփել, իսկ երեխաներդ հեռուստացույց կնայեն հյուրասենյակում, դու կանցնես նրանց կողքով ու կասես. «Ոտքերը մի կողմ տարեք, երեխանե՛ր, որ անցնեմ», և նրանք կզգան, որ սեր, քնքշանք ու բարություն է իրենց կողքին: Հոգևորը տարածվում է փոշեկուլի աղմուկից, ափսեների զնգոցից խոհանոցում, նրանից, թե ինչպես ես սպիտակեղենը փռում, ինչպես ես մեքենան կայանում, ինչպես ես նայում երեխայիդ, ով բացուխուփ է անում դուռը, ինչպես ես մթերքով լի սայլակը հրում սուպերմարկետում կամ կանգնում բենզալցակայանում, որպեսզի բենզին լցնես, հոգևորը սփռվում է այդ ամենից, այն ամենից, ինչ անում ես, ասում ես՝ առանց նյարդայնանալու, հումորով, լավատեսությամբ, այն ամենից, ինչի մասին լռում ես: Դա է հոգևորը:

Հոգևոր կյանքը սկսվում է, երբ ավարտվում է Պատարագը

Մեր մեծագույն սխալն այն է, որ մենք հոգևորն ամփոփել ենք կյանքի հատուկ ոլորտներում և բացառել այն առօրյայից՝ մոռանալով, որ հոգևոր է ամեն ինչ:

Դու ինձ դպրոցում տեսար, երբ բասկետբոլ էիր խաղում և ես քեզ ասացի. «Մի՛ հայհոյիր, ինչո՞ւ ես այդպես խոսում»: Դու շրջվեցիր ու ասացիր. «Մեզ մոտ այժմ կրոնի դաս չէ, հա՛յր»: Ես պատասխանեցի. «Արի ավելի ուշ խոսենք, երբ խաղն ավարտվի»: Իսկ հետո բացատրեցի քեզ, որ և՛ բասկետբոլը, և՛ դպրոցական ավտոբուսը, որը քեզ դպրոց ու տուն է տանում, և՛ երաժշտությունը, որ լսվում է ականջակալներովդ, ամեն բանում Աստված կա: Աստված քո մեջ է, ինչ էլ, որ անես: Եվ կրոնի դասը շաբաթական մեկ կամ երկու ժամը չէ: Կրոնի դասը սկսվում է այն ժամանակ, երբ դասն ավարտվում է: Եկեղեցականությունը սկսում է գործել մեզնում և աղոթքի զորությունը արտահայտվում է Պատարագի ավարտից հետո: Հենց այդ ժամանակ է սկսվում հոգևոր կյանքը:

 

Ծայրագույն վարդապետ Անդրեյ (Կոնանոս)

Ռուսերենից թարգմանեց Էմիլիա Ապիցարյանը