«Զորավոր Ավետարանը» պատկերագիրք-ուսումնասիրության շնորհանդես. հին ավանդույթները վերականգնվում են

Մայիսի 10-ին ԱՀԹ-ի առաջնորդարանում Գերաշնորհ Տ. Նավասարդ արք. Կճոյանի հանդիսապետությամբ տեղի ունեցավ «Զորավոր Ավետարանը» պատկերագիրք-ուսումնասիրության շնորհանդեսը՝ նվիրված Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի 4060 համարը կրող բժշկարար զորությամբ հռչակված «Զորավոր» Ավետարանին: Այս Ավետարանն արդեն երեք տարի է, ինչ մայիսի 14-ին՝ Սբ. Մովսես Գ Տաթևացի հայրապետի մահվան հիշատակության օրը, Մատենադարանից բերվում է Զորավոր Սբ. Աստվածածին եկեղեցի՝ ի հաղորդակցություն հավատավոր հայորդիների:

Ըստ արձանագրության և մատենագիտական աղբյուրների` Սբ. Աստվածածին անունը կրող եկեղեցին Զորավոր է կոչվել հետևյալ պատճառներով. այս եկեղեցում է ամփոփված Սբ. Անանիա առաքյալի «ամենազոր» նշխարները և այս եկեղեցում է ժամանակին պահվել հրաշագործություններով հայտնի «Զորավոր» Ավետարանը:

Գերաշնորհ Տ. Նավասարդ արք. Կճոյանի նախագահությամբ շնորհանդեսը սկսվեց «Տերունական» աղոթքով, ապա ներկաները հոտնկայս մեկ րոպե լռությամբ հարգեցին Արցախյան քառօրյա պատերազմի ժամանակ զոհվածների հիշատակը:

Շնորհանդեսին բացման և ողջույնի խոսքով հանդես եկավ Զորավոր Սբ. Աստվածածին եկեղեցու հոգևոր հովիվ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյանը: Անդրադառնալով «Զորավոր Ավետարանը» պատկերագիրք-ուսումնասիրության ստեղծման պատմությանը՝ Տեր Հայրը նշեց, որ գրքի մտահղացումը ծնվեց Սբ. Աստվածածին եկեղեցու Զորավոր անվան բացատրության իր փնտրտուքների և ուսումնասիրության արդյունքում: «Անցյալ տարի՝ մայիսի 14-ին՝ Սբ. Մովսես Գ Տաթևացի հայրապետի մահվան հիշատակության օրը, երբ «Զորավոր» Ավետարանը Մատենադարանից բերվեց եկեղեցի, սրբությունն ուղեկցող գիտաշխատող, պատմական գիտությունների թեկնածու Արսեն Հարությունյանի հետ սկիզբը դրվեց Ավետարանի մասին բացահայտող սույն պատկերագիրք-ուսումնասիրության նախաձեռնությանը, որ Սրբազան Հոր օրհնությամբ մեկ տարի անց կյանքի կոչվեց»,- ասաց Տեր Հայրը և հավելեց, որ եկեղեցու մասին բացահայտող հրատարակությունները շարունակական են լինելու և հաջորդիվ ընթերցասերին կներկայացվի եկեղեցու վիմագրության վերաբերյալ տեղեկություններ:

Իսկ թե որտե՞ղ է նկարազարդվել «Զորավոր» Ավետարանը, ո՞վ է եղել գրիչը, ո՞ր եկեղեցիներում է պահպանվել և ի՞նչ պատմություն ունի ձեռագրի կազմը, այս մասին ներկայացրեց «Զորավոր Ավետարանը» պակերագիրք-ուսումնասիրության համահեղինակ պատմական գիտությունների թեկնածու, Մատենադարանի ձեռագրագիտության և Մայր ցուցակի բաժնի գիտաշխատող Արսեն Հարությունյանը: Պակերագիրք-ուսումնասիրության մյուս համահեղինակ Մատենադարանի ձեռագրագիտության և Մայր ցուցակի բաժնի գիտաշխատող Արփինե Սիմոնյանն էլ ներկայացրեց «Զորավոր» Ավետարանի մանրանկարչության՝ խորանների, անվանաթերթերի, ավետարանիչների, լուսանցային մանրանկարների և լուսանցազարդերի, զարդագրերի վերաբերյալ տեղեկություններ:

Այնուհետև «Զորավոր Ավետարանը» պակերագիրք-ուսումնասիրության նախաձեռնողի՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյանի, գրքի մեկենասների և գիտաշխատողների կատարած շնորհակալ աշխատանքի մասին բարձր գնահատանքի և շնորհավորանքի խոսք ասաց Նավասարդ Սրբազանը՝ ի մասնավորի նշելով. «Զորավոր Սբ. Աստվածածին եկեղեցու պատմությունն ու հայ ժողովրդի պատմությունը միանման են. տառապանք, չարչարանք, կործանում, բայց և՝ հարություն: Քրիստոնյա ժողովրդի ինքնությանը բնորոշ պատմական մի ընթացք, որտեղ իր անփոխարինելի դերակատարությունն ունի հոգևոր կրթությունն ու մշակութային զարթոնքը: Թուրք-պարսկական պատերազմի վերջավորությանը՝ 1636թ-ին, պարսիկ խանը երևանցիների խնդրանքով դիմում է Մովսես Տաթևացուն, որպեսզի Զորավոր Սբ. Աստվածածին եկեղեցու տարածքում կազմակերպի կրթական կենտրոն: Սբ. Անանիա առաքյալի անապատում հիմնադրված կրթական կենտրոնի համբավը հասնում է մինչև Հունաստան, Վրաստան, Պարսկաստան, Թուրքիա: Այսօր, թեև Սբ. Անանիայի անապատը չի գործում, սակայն վերականգնված ակտիվ համայնքային կյանքը գրավականն է հոգևոր կրթության և մշակույթի զորացման շարունակական ընթացքի: Սբ. Անանիայի անապատը գործել է մինչև 1835 թվականը: Մարաղացի գաղթականներն, ովքեր համախմբվել էին այդ եկեղեցու շուրջ, այն դարձրեցին իրենց ծխական եկեղեցին: Բազմաթիվ անգամներ այն ավերվել է թշնամիների արշավանքներից, երկրաշարժից, փայտաշենից վերածվել է սրբատաշ տուֆով կառուցված եկեղեցու և այդպես շարունակ. և հիմա էլ, շնորհիվ Տեր Գրիգորի, շարունակում է ծխական իր գործունեությունը՝ մշտապես բարեկարգվելով և հին ավանդույթները վերականգնելով:

Այս հրատարակությունը նպատակ ունի բացահայտել ոչ միայն «Զորավոր» Ավետարանի պատմությունն ու առանձնահատկությունը, այլև փաստել մի բացարձակ ճշմարտություն՝ Այբ Բեն Գիմը մեր հոգին է: Ավետարանը, կրթական կենտրոնը, որպես անապատ, ինքնակենտրոնացման տեղ՝ այդ հոգու մարմնացումն է: Այբ Բեն Գիմով մենք վերակերտվեցինք՝ ժողովրդից վերածվելով ազգի և Ավետարանի ոգին թանձրացնելով մեր մեջ, մեր հոգին մեկնեցինք աշխարհին:

Հայի ինքնությունն իր մեջ ամփոփող կենտրոն է Մատենադարանը: Մենք պետք է վերարթնացնենք Մատենադարանի ոգին` որպես կենդանի վկայություն հայի ինքնության և անկոտրում հավատքի: Այս հրատարակությունը ևս մեկ քայլ է այդ առաքելությունը կյանքի կոչելու ճանապարհին:

Շնորհքը, սերը, խաղաղությունը թող լինի ամենքիդ հետ, և «Զորավոր» Ավետարանը ուժ, կորով պարգևի ու առաջնորդի ձեզ հավատքի ճանապարհին. ամեն»:

Նշենք, որ «Զորավոր Ավետարանը» պակերագիրք-ուսումնասիրության պատրաստումն ու հրատարակումն իրականացվել է Զորավոր Սբ. Աստվածածին եկեղեցու համայնքի անդամներ Գեղամ և Արամ Ղուկասյանների մեկենասությամբ՝ ի հիշատակ վաղամեռիկ ծնողների՝ Էդիկ Ղուկասյանի և Ջուլիետա Բեգլարյանի: Մեկենասներից Գեղամ Ղուկասյանն այս տարի Զորավոր Սբ. Աստվածածին եկեղեցու Սբ. Ծննդյան ջրօհնեքի խաչքավորն է:

Շնորհանդեսի ավարտին Զորավոր Սբ. Աստվածածին եկեղեցու «Զորավոր» երգչախումբը, խմբավարությամբ Անուշ Հարությունյանի, հանդես եկավ հոգևոր և աշխարհիկ երգերի կատարմամբ:

Այսուհետ «Զորավոր» Ավետարանի սրբությանը հաղորդակից յուրաքանչյուր անձ հնարավորություն կունենա առավել մանրամասնորեն ծանոթանալու հրաշագործ ձեռագրի ստեղծման պատմությանը «Զորավոր Ավետարանը» պակերագիրք-ուսումնասիրությունից:

Կարինե Սուգիկյան