Ուղղափառ սուրբ Բարսեղ եպիսկոպոսի և Ապողինար հերձվածողի հարց ու պատասխանը

Բարսեղ. «Քրիստոս մարդկայի՞ն մարմին ուներ, թե՞ ոչ»:

Ապողինար. «Ոչ»:

Բարսեղ. «Ապա ինչպիսի՞»:

Ապողինար. «Աստվածային»:

Բարսեղ. «Բնությա՞մբ, թե՞ տնօրինական միավորությամբ»:

Ապողինար. «Տնօրինական միավորությամբ»:

Բարսեղ. «Ապա ուրեմն՝ Քրիստոս բնությամբ մարդկային էր, իսկ տնօրինական     միավորությամբ՝ աստվածայի՞ն»:

Ապողինար. «Այո»:

Բարսեղ. «Իսկ Նա համաբնութենակի՞ց էր մեզ»:

Ապողինար. «Մարիամից առած մարմնով, այո՛, համաբնութենակից էր մեզ»:

Բարսեղ. «Ուրեմն, այս հարցում դու համաձայն ես մեզ հետ: Արդ, տեսնե՛նք, թե ի՞նչ կարծիքի ես Նրա հոգու մասին»:

Ապողինար. «Տեսնե՛նք»:

Բարսեղ. «Հոգևո՞ր էր Քրիստոսի մարմինը, թե՞ առանց հոգու»:

Ապողինար. «Հոգևոր»:

Բարսեղ. «Փաստորեն, հոգի ուներ Նա»:

Ապողինար. «Ո՛չ»:

Բարսեղ. «Այդ ինչպե՞ս է, որ հոգևորը հոգի չուներ»:

Ապողինար. «Նա աստվածային հոգով էր հոգի առել»:

Բարսեղ. «Իսկ դու անաստվածությա՞մբ ես հոգի առել»:

Ապողինար. «Ես բնութենաբար եմ հոգի առել»:

Բարսեղ. «Եվ առանց Աստծու զորությա՞ն»:

Ապողինար. «Ո՛չ, սակայն նաև ո՛չ այնպես, ինչպես Տերը, քանի որ մարդկանց   պարագայում բանական հոգին, մարմնին միանալով, Աստծու հրամանով մարդու կազմությանն է հանգում: Մինչդեռ Քրիստոսի դեպքում այսպես չեղավ, այլ Բանն Աստված, մարմնին միանալով, Աստծուն մարդ «դարձրեց»:

Բարսեղ. «Ուրեմն ա՞յդ է, որ դու աստվածային անձնավորություն ես համարում»:

Ապողինար. «Այո, միանշանակ»:

Բարսեղ. «Այսինքն՝ հոգու փոխարե՞ն էր Բանը»:

Ապողինար. «Այո՛»:

Բարսեղ. «Իսկ ո՞վ էր, որ ասաց՝ «Իմ հոգին Ինձնից ոչ ոք չի վերցնի, այլ Ես երբ կամենում եմ, տալիս եմ այն, և երբ կամենամ, կարող եմ վերցնել» (հմմտ. Հովհ. Ժ 18), մարմի՞նը, թե՞ Բանը:

Ապողինար. «Բանը»:

Բարսեղ. «Այսինքն՝ Քրիստոս ո՞ր հոգու մասին էր ասում, որն ունե՞ր, թե՞ որը չուներ»:

Ապողինար. «Իր մարդկային կյանքի մասին էր ասում Նա»:

Բարսեղ. «Սակայն հնարավո՞ր է, որ մարդկային կյանքը գոյություն ունենար՝ առանց հոգու լինելիության»:

Ապողինար. «Այո, բոլորովին հնարավոր է, քանի որ Բանն Աստված Ինքը «երկրի վրա երևաց ու շրջեց մարդկանց հետ» (Բարուք Գ 38)»:

Բարսեղ. «Անտեսանելին երևաց բնությա՞մբ. ինչպե՞ս»:

Ապողինար. «Մարմնով»:

Բարսեղ. «Արդ, ուրեմն, ինչպես մարմնի երևալու, նույնպես և հոգու շրջելու պարագայում անկարելի էր, որ բնությամբ անտեսանելին տեսանելի դառնար, եթե ոչ միայն՝ մարմնին միացած լինելու դեպքում: Այս դեպքում է միայն հնարավոր, որ Նա կարողանար երևելի լինել մեզ համար, քանի որ անհնարին է, որ բնությամբ անտեսանելի եղող մեկը տեսանելի դառնա ու շրջի մարդկանց հետ, եթե միացած չլինի անձնավոր մարմնին: Իսկ ահա անձնավոր մարմինն էլ ունի հոգի, կամենաս դու այդ, թե՝ ոչ»:

Ապողինար. «Այդ դեպքում, ուրեմն, մա՛րդը չարչարվեց մեզ համար»:

Բարսեղ. «Քա՛վ լիցի: Ո՛չ թե մարդը, այլ՝ Աստված, որը Իր կամեցողությամբ հայտնվեց մեզ, Իր անմարմին էությունը միացրեց մարդկային մարմնին, որպեսզի այդպիսով տեսանելի դառնա մեզ համար, և կրկին Իր իսկ կամքով Իրեն միացրեց մեր հոգիավոր, չարչարելի մարմինը, որպեսզի Ինքը կարողանա չարչարվել: Ոչ թե միանգամից վերցրեց այն մարմինը, որը կար, և այն առաքինությունների շնորհիվ միավորեց Իրեն, ու ոչ էլ իսկույն պարզաբար Մարիամից առավ Իր մարմինը, այլ նախ և առաջ սրբեց այդ մարմինը, և այնուհետ միայն Բանն Աստված այդ մարմնից վերցրեց մարդկայնությունն ու միացրեց Իրեն այդ հոգևոր մարմինը՝ ըստ աստվածային տնօրինության, որպեսզի Նա լինի մի և նույն Աստվածն ու մարդը»:

Ապողինար. «Հոգևոր՝ հոգի ունեցող մարմի՞նն է, որ մարդ է կոչվում»:

Բարսեղ. «Չեմ ասում, թե միայն հոգի՛ ունեցող էակն է մարդ, այլ հոգի ունեցող մարդկային մարմի՛նն է մարդը»:

Ապողինար. «Հիսուս մա՞րդ է»:

Բարսեղ. «Մարդ՝ միավորված Բանին»:

Ապողինար. «Ապա ուրեմն Հիսուս մարդ չէ՞»:

Բարսեղ. «Առանց Բանի հետ միավորության Նրա մարդ լինել-չլինելու մասին որևէ բան չեմ կարող ասել, քանի որ ես Նրա գոյությունը Բանի հետ միավորությամբ եմ միայն ճանաչում»:

Ապողինար. «Ուրեմն, Բանը փոխարինեց բանականությանն ու զբաղեցրեց նրա տե՞ղը»:

Բարսեղ. «Ո՛չ, այլ մարդու բանականությունը ևս միավորեց Իր հետ և այդ բանականությամբ հանձն առավ գնալ կամավոր չարչարանքների»:

Ապողինար. «Ուրեմն, մարդկայի՞ն միտք ուներ Քրիստոս»:

Բարսեղ. «Առանձնաբար, բաժանում մտցնելով մի՛ ասա, թե Քրիստոս միտք ուներ, քանի որ Քրիստոս ուներ երկուսն էլ՝ և՛ միտք, և՛ Բան: Եվ այսպես, մարդկային միտք ուներ Քրիստոս, ում մեջ էր նաև Բանը, ինչպես որ մեր խոսքի սկզբում էլ ասացինք, թե Քրիստոս մարմին ուներ ըստ մարդկային բնության և ըստ Աստծու տնօրինության: Այս նույն կերպ էլ նաև Նրա հոգին էր բնությամբ մարդկային, իսկ տնօրինությամբ՝ աստվածային, և միտքն էլ, բնությամբ՝ մարդկային, իսկ տնօրինությամբ՝ աստվածային:

Ու, ինչպես, օրինակ, Նրա մարմինը ապականություն չտեսավ, այդպես էլ Նրա միտքը մեղք չգործեց: Եվ ինչպես անհրաժեշտ էր, որ Քրիստոս բնությամբ մարդկային մարմին առներ՝ Ադամի մարմնից ու արյունից, նույնպես և հարկավոր էր, որ Նա մարդկային, բանական հոգի ունենար: Եվ, դարձյալ կրկնում եմ, ինչպես, օրինակ, Քրիստոսի մարմինն էր բնությամբ՝ մարդկային, իսկ տնօրինական միավորությամբ՝ աստվածային, սույնպես և Նրա միտքը բնությամբ մարդկային էր, իսկ տնօրինական միավորությամբ՝ աստվածային»:

Ապողինար. «Ուրեմն, երկու կատարելությո՞ւն գոյություն ուներ»:

Բարսեղ. «Երկու կատարյալ գոյությունների միավորություն»:

Ապողինար. «Երկու կատարյալ գոյությունը չի կարող մեկ կատարելություն դառնալ»:

Բարսեղ. «Մարդկանց համար դա անկարելի է, բայց Աստծու համար՝ հնարավոր»:

Ապողինար. «Սակայն ինչպե՞ս է այդ հնարավոր»:

Բարսեղ. «Այնպես, ինչպես Կույսից ծնվելը, ինչպես ծովի վրայով քայլելը, ինչպես թանձրանյութ, մսից, արյունից ու ոսկորից կազմված մարմնով փակ դռների միջով անցնելը: Արդ, ինչպես այս բոլորն են հնարավոր Աստծու համար, այդպես էլ և հնարավոր է այդ մի բանը»:

Ապողինար. «Ուրեմն, Մարիամը մարդո՞ւ ծնեց»:

Բարսեղ. «Ո՛չ սոսկ մարդու, այլ՝ մարդացած Աստծուն, քանի որ Տերը աստվածաբար ամեն բանից առաջ իսկ գոյություն ուներ, իսկ այդժամ տնօրինաբար, իբրև մի մանուկ, ծնվեց Մարիամից, այդ պատճառով էլ նաև աստվածային է Մարիամը»:

Ապողինար. «Ուրեմն, մա՞րդը խաչվեց մեզ համար»:

Բարսեղ. «Ո՛չ սոսկ մարդը, այլ Աստվա՛ծ, Աստծու Որդի՛ն էր, որ կամեցավ խաչվել մեզ համար, ուստի և Իրեն միացրեց հոգիավոր, բանական ու խաչվելու «ունակ» մարմինը և հանձն առավ կամավոր չարչարանքներ կրել»:

Ապողինար. «Ինչո՞ւ ես, սակայն, Նրա խաչվելը կամավոր չարչարանքների զուգադրությամբ ասում. այլ բան է խաչը, և մեկ այլ բան՝ կամավոր չարչարանքները»:

Բարսեղ. «Շատ ճիշտ է իմ այդ զուգադրությունը»:

Ապողինար. «Այդ ինչպե՞ս»:

Բարսեղ. «Որովհետև հոգի ունեցող մարմինը կարող է չարչարվել, բայց կամավորապես չարչարանքներ ընդունելու անկարող է, քանի որ հոգիավոր լինելու հետ մեկտեղ նաև բանական չէ: Իսկ ամբարիշտների ասածն էլ հենց այդ է, որ Քրիստոս հոգի չուներ, ուստի, ըստ նրանց, Քրիստոսի մարմինը՝ առանց հոգու, անկարող կլիներ կամավոր չարչարանքների մատնվելու, այդ պատճառով էլ հարկավոր էր, որ Բանը փոխարիներ հոգուն ու գրավեր հոգու տեղը և չարչարանքների կրողը լիներ, հակառակ դեպքում, համաձայն նրանց ասածի, անհնար կլիներ կամավոր չարչարանքներ հանձն առնելը»:

Ապողինար. «Այսինքն, ըստ քեզ, Բանը չի՞ չարչարվել»:

Բարսեղ. «Բանը, Իրեն միացնելով չարչարվելու ենթակա մարմինը, չարչարանքներ կրեց տնօրինաբար, և ոչ թե՝ Բանի բնությամբ»: Զոր օրինակ՝ Քրիստոս ճանապարհից հոգնեց ոչ թե Իր Աստվածության բնությամբ, այլ՝ տնօրինական միավորությամբ: Ապա թե ոչ՝ Նա, ով արարեց երկինքն ու երկիրը՝ առանց ջանք թափելու, և Նա, ով ընթանում է հողմերի թևերի վրայով, ինչպե՞ս կարող էր չարչարանքի ենթակա լինել, եթե իհարկե Իրեն միացրած չլիներ հոգնելու ենթակա մարմինը:

Չէ՞ որ մարմինը՝ առանց հոգու, ո՛չ հոգնում է ու ո՛չ չարչարվում: Եվ, ուրեմն, Բանն Աստված Իրեն է միացրել հոգիավոր մի մարմին՝ ոչ թե բնությամբ, այլ՝ տնօրինությամբ: Այս կերպ էլ Նրա տանջանքն ու հոգնությունը ոչ թե Աստվածության բնությամբ տեղի ունեցան, այլ՝ տնօրինական միավորությամբ: Ուստի և Քրիստոս չարչարանքներ կրեց ոչ թե Իր Աստվածության բնությամբ (քանի որ Աստված բնությամբ անչարչարելի է), այլ տնօրինական միավորությամբ, քանի որ անչարչարելի բնությունը տնօրինական միավորությամբ ունակ է չարչարվելու:     

Չէ՞ որ հենց չարչարանքների համար էր այդ միավորությունը, և փրկության համար իսկ էին չարչարանքները: Քանզի Քրիստոս, փրկել կամենալով, չարչարվեց, և չարչարվել կամենալով էլ՝ միացրեց Իրեն մարդկային բնությունն ու այն այլևս «բաց չթողեց» Իրենից, որպեսզի այն նույն կերպ, ինչպիսին որ տեսանք Նրան երկինք գնալիս, այդ նույն կերպ էլ վերադառնա, որպեսզի «նայեն Նրան, ում խոցեցին» (Հովհ. ԺԹ 37):

Ապողինար. «Արդյոք այլ եղանակով չէ՞ր կարող փրկել Քրիստոս»:

Բարսեղ. «Քրիստոս այդ կերպ կամեցավ փրկել մարդկությանը աստվածային քարոզության հանդեպ մարդկանց հիմարամտության պատճառով»:

Ապողինար. «Իսկ Քրիստոս՝ Ինքը, որ մարդու միտք ուներ, արդյոք չէ՞ր կարող նաև մեղանչել»:

Բարսեղ. «Եթե Նրա միտքը միացած չլիներ Աստվածությանը, ապա՝ այո՛, հնարավոր էր»:

Ապողինար. «Փոփոխելի՞ էր, ուրեմն, Քրիստոս»:

Բարսեղ. «Քա՛վ լիցի, ո՛չ»:

Ապողինար. «Սակայն եթե ունակ էր մեղանչելու, ապա ուրեմն փոփոխելի՛ էր Նա»:

Բարսեղ. «Հիշի՛ր, թե ես ի՛նչ ասացի. ես ասացի, որ եթե Քրիստոսի միտքը միացած չլիներ Աստվածությանը, ապա՝ այո՛, այդ դեպքում հնարավոր կլիներ այդ: Իսկ Քրիստոս Հիսուս առանց միավորության չի իմացվում իբրև Քրիստոս Հիսուս, այլ՝ Բանն Աստված և Որդի Աստծու»: Իսկ եթե հոգիավոր մարմին կարողանաս գտնել, որը Բանի հետ միավորության մեջ չլինի, ապա այդ մարմինն, այո՛, փոփոխելի կլինի, մինչդեռ Աստծու Բանի մարմինը միաժամանակ հոգիավոր ու բանական է, ուրեմն էլ ինչո՞ւ ես փոփոխում «փնտրում»:

Ապողինար. «Բայց եթե մարդու միտք ուներ, ուրեմն նաև մոռացում ու անգիտություն կարող էր ունենալ և, հետևաբար, ունակ էր մեղանչելու»:

Բարսեղ. «Եթե միավորված չլիներ Աստվածությանը, ապա, այո՛, ունակ կլիներ մեղանչելու: Բայց նաև դու մի՛ ասա, թե Քրիստոս մարդու միտք ուներ, քանի որ Նա ոչ թե մարդկանցից որևէ մեկի միտքը առավ, այլ, առհասարակ, մադկայի՛ն միտք առավ Բանը, ճիշտ այնպես, ինչպես և՝ մարդկային մարմին»:

Ապողինար. «Այդ ինչպե՞ս էր կարող մարդկային միտքը չփոփոխվել»:

Բարսեղ. «Տե՛ս, զոր օրինակ, այս մահկանացուն, անմահությամբ զգեստավորվելով, չի մեռնում, իսկ այս ապականացուն էլ, ապականություն «հագնելով», ինքը չի ապականվում: Սույնպես և միտքն էլ, Աստծու Բանի հետ միավորությամբ աստվածանալով, չի փոփոխվում»:

Ապողինար. «Ապա ուրեմն նաև սրբե՞րն էլ անփոփոխելի միտք ունեին»:

Բարսեղ. «Ո՛չ»:

Ապողինար. «Ինչո՞ւ: Մի՞թե Բանը նրանց մեջ չէր»:

Բարսեղ. «Այո՛, սակայն սրբերի մեջ Բանը ոչ թե ըստ նրանց հետ միավորության էր, այլ՝ ըստ Հոգու շնորհի, որն էլ Քրիստոսի պարագայից զանազանվող կերպով զորացնում էր սրբերին: Իսկ Քրիստոսի մեջ Աստվածության ողջ լիությունն էր ներկա: Նաև՝ սրբերը իրենք էին դեպի Բանը ձգտում, իսկ Քրիստոսի դեպքում Բանն Ինքը ընդունողը եղավ մարդկայնության»:

Ապողինար. «Ասա՝ ոչ թե մարդկայնության, այլ՝ արյան և մարմնի, ինչպես որ գրված է»:

Բարսեղ. «Այո՛, Սուրբ Գրքում ընդունված է մարդու բովանդակ կազմությունը մարմին և արյուն կոչել, ինչպես որ ասվում է՝ «մարմնի և արյան հետ չէ» (հմմտ. Եփես. Զ 12)», նաև՝ վերջին օրերին «Իմ հոգուց կհեղեմ ամեն մարմնի վրա» (Հովել Բ 28): Եվ դարձյալ՝ «Իմ հոգին թող չմնա՛ այդ մարդկանց մեջ, որովհետև նրանք մարմնավոր են» (հմմտ. Ծննդ. Զ 3)», ու նմանատիպ այլ խոսքեր:

Ապողինար. «Այդ դեպքում ի՞նչն է, որ սրբերն ընդունեցին, իսկ Բանն Աստված չընդունեց: Ո՞րն է զանազանությունը»:

Բարսեղ. «Տարբերությունն այն է, որ սրբերը, նախ և առաջ, ծնվելով՝ գոյության կոչվեցին, և ապա ընդունեցին Աստծու Բանին, իսկ Քրիստոսի դեպքում այդպես չեղավ, այլ Նա, ով գոյություն ուներ հավիտենությունից էլ առաջ՝ Բանն Աստված, կամենալով մարդանալ՝ սրբեց Կույսին և Իրեն միացրեց նրանից վերցրած մարմինը՝ ոչ թե նախ այն գոյացնելով, և հետո միայն Իրեն միացնելով, այլ Իր հետ միացությամբ գոյացնելով»:

Ապողինար. «Ուրեմն, երկուսը՝ Աստված Բանն ու մարդկային միտքը միաժամանակ իշխող են Քրիստոսի մարմնի մեջ»:

Բարսեղ. «Ո՛չ, այլ Ինքը՝ Բանն էր առաջնորդում միտքը»:

Ապողինար. «Ինչպե՞ս էր այդ հնարավոր»:

Բարսեղ. «Այնպես, ինչպես, օրինակ, որևէ բանի սպիտակությունը, ծիրանագույն ներկով ներկվելու դեպքում, չի դառնում երկգույն, այլ՝ մեկ գույնի է լինում: Այսկերպ էլ միտքը, պայծառացած ու աստվածացած լինելով, մեկն է, և ոչ թե՝ երկու տարբեր «մտքեր» են առաջնորդողի դերում հանդես գալիս: Քանզի միտքը այլ բան չի կամենում, և մեկ ուրիշ բան՝ Աստծու Բանը: Այլ ինչպես որ մեկ երաժշտական գործիքի վրա երկու երաժիշտ նվագել չի կարող, նույն կերպ էլ Բանն Աստված և մարդկային միտքը չեն կարող երկու տարբեր «իշխանավորներ» լինել, որովհետև մարդկային մտքով առաջնորդվելու փոխարեն Բանն իր «մտքո՛վ» էր առաջնորդվում:

Ապողինար. «Սակայն երաժշտական գործիքն առանց մտքի է, այնպես չէ՞»:

Բարսեղ. «Այո՛, բայց նաև երաժիշտներն էլ մահկանացու են, իսկ ահա Բանն Աստված անմահ է և Իր մտքի առաջնորդությամբ է գործում, ինչպես, օրինակ, մենք՝ մարդիկս, մտքի առաջնորդությամբ ենք մարմնի գործերը կատարում նույն այդ մարմնի միջոցով, նույպես և Քրիստոսի դեպքում Բանը մտքի առաջնորդությամբ է գործում և մտքի միջոցով էլ կատարում է Իր կամեցածը»:

Ապողինար. «Այդ դեպքում, ուրեմն, էլ մարմնի ի՞նչ անհրաժեշտություն կար »:

Բարսեղ. «Մարմին առնելու անհրաժեշտությունը կար հանուն բազում մարդկանց, քանի որ Բանն Աստված կամեցավ հայտնվել ու փրկել բոլոր մարդկանց, և քանի որ յուրաքանչյուր մարդ էլ կորստյան էր մատնված, ուստի հարկ էր, որ Աստված հայտնվեր այդ կորուսյալ մարդկանց կերպարանքով՝ նրանց փրկելու նպատակով, այդ իսկ պատճառով էլ Քրիստոս հանձն առավ խաչը ելնել և հաճեցավ կամավորաբար չարչարանքներ կրել, ու այդ կամավոր չարչարանքներին Բանն Աստված դիմեց, ինչպես որ վերևում ասացի, Իր մտքի առաջնորդությամբ գործելով և մարմնով էլ կրելով մարմնական երևույթները: Ու այս կերպ, փնտրելով ու գտնելով, Բանն Աստված փրկեց կորուսյալներին»:

Ապողինար. «Մարմնական երևույթներ ասելով՝ ի՞նչ նկատի ունես»:

Բարսեղ. «Նկատի ունեմ խաչվելը, թաղվելը, գերեզման դրվելը և, առհասարակ, շոշափելի դառնալը, կերակուր ճաշակելն ու մնացյալ ամեն բան, որ սրանց շարքին են պատկանում»:

Ապողինար. «Իսկ արդյոք Նա, ով ծնվեց Մարիամից, Բանն Աստվա՞ծ էր»:

Բարսեղ. «Մարիամից ծնվածը էությամբ Բանն Աստծու բնությունից էր, սակայն բնութենաբար Աստված չէր, այլ Աստված էր տնօրինական միավորությամբ»:

Ապողինար. «Իսկ ինչպե՞ս է, որ ասվում է՝ «Օրհնյա՜լ է քո որովայնի պտուղը» (Ղուկ. Ա 42)»:

Բարսեղ. «Որովհետև Նա, ով Հոր բնությունից էր՝ Բանն Աստված, Մարիամի բնությունից առավ ծառայի պատկերն ու մարդու կերպարանք հագավ՝ դառնալով Կույսի որովայնի պտուղը»:

Ապողինար. «Ուրեմն, Բանն Աստված իբրև կենդանի շունչ հայտնվեց Մարիամից ծնված մարմնի մե՞ջ»:

Բարսեղ. «Ո՛չ թե իբրև կենդանի շունչ, այլ՝ իբրև Աստված, ով հայտնվեց կենդանի տաճարում»:

Ապողինար. «Այն նույն կերպ, ինչպես սրբերից յուրաքանչյո՞ւրն է կենդանի տաճար Բանի համար»:

Բարսեղ. «Ո՛չ, ո՛չ այդ կերպ, քանի որ սրբերից յուրաքանչյուրն այն չափով միայն տաճար եղավ Աստծու բնակության համար, որքան որ կարողացավ իր առաքինությամբ ու ճգնությամբ վաստակել: Իսկ Քրիստոսի մեջ «բնակվում է Աստվածության ամբողջ լիությունը» (Կղս.  Բ 9): Նաև՝ սրբերն իրենց առաքինության ուղիղ ընթացքո՛վ Աստծու պատկերն առան, իսկ Քրիստոսի պարագայում Բանն Աստվա՛ծ վերցրեց ծառայի պատկերը»:

Ապողինար. «Ամեն դեպքում, նա, ով հոգուց ու մարմնից է գոյանում, մարդ է, այնպես չէ՞»:

Բարսեղ. «Եթե նկատի ունես՝ առանց Բանի միավորության, ապա՝ այո, բայց Բանի հետ միավորվածն արդեն սոսկ մարդ չէ, այլ Աստված՝ Աստծու Բանի հետ միավորության շնորհիվ»:

Ապողինար. «Այսինքն՝ Մարիամից ծնվածը տաճարն է Աստծու, որով ամեն ինչ գոյությո՞ւն ստացավ»:

Բարսեղ. «Մարիամից ծնվածը, անշուշտ, թափուր և դատարկ մի տաճար չէր, այլ բնակիչ ուներ, և այդ Բնակիչն Ինքը՝ Բանն Աստված էր, որով եղելության էր կոչվել ամեն բան: Արդ, ես այդ տաճարը՝ առանց Բանի, Հիսուս չեմ կոչում, և ոչ էլ Հիսուս եմ անվանում Բանն՝ առանց տաճարի, այլ Հիսուս այն ամենից հետո Բան կոչվեց, երբ ապաքինեց իր ժողովրդի վերքերը: Իսկ Նա այնժա՛մ բժշկեց այդ վերքերը, երբ հաճեցավ ծառայի պատկեր առնել: Արդ, ուրեմն, այս Բանը, որն այժմ տնօրինության պատճառով Հիսուս կոչվեց, նույն Ինքն է, ում միջոցով ստեղծվեց ամեն բան: Եվ ինչպես որ հրաշեկ երկաթ ասելով՝ գիտենք, որ այն «բաղկացած» է կրակից ու երկաթից, այդ նույն տրամաբանությամբ էլ Հիսուս Աստծու Բանն է՝ մարդացած ձևով»:

Ապողինար. «Նա, ում միջոցով ստեղծվեց ամեն ինչ, տաճա՞րն էր, թե՞ Նա, ով տաճարի մեջ էր»:

Բարսեղ. «Մի՛ բաժանիր տաճարը նրանում բնակվողից, քանի որ «ով մերձենում է Տիրոջը, մեկ հոգի է դառնում Նրա հետ» (Ա Կորնթ. Զ 17): Սա դեռ ամենքի համար է ասվում, ուրեմն՝ էլ առավել, երբ Տերը մարդացավ ու հավատարիմ մնաց Իրեն միավորած ծառայի պատկերին, ուրեմն Նա մի և նույն Աստվածն ու մարդն է»:

Ապողինար. «Այսինքն՝ Մարիամից ծնվածը մարդ չէ՞ր»:

Բարսեղ. «Միայն մարդ՝ ոչ, այլ նաև՝ Աստված: Եվ ինչպես որ Աբրահամից ծնված Իսահակը միայն մարմին չէր, այլև՝ հոգի, և ինչպես որ մնացյալ մարդկանց պարագայում որևէ մեկը առանց հոգու կամ մարմնի չծնվեց, այլ՝ երկուսն ունենալով, և նույն կերպ էլ ինչպես յուրաքանչյուր մարդ մարդուց ծնունդ առավ և ոչ՝ բանական հոգուց, բայց և, այնուամենայնիվ, մարդը կազմված է բանական հոգուց և մարմնից: Այս նույն կերպ էլ նաև Բանն Աստծու պարագան էր, որը միացավ հոգի ու մարմին ունեցող մարդուն, քանի որ Մարիամից ծնվածը ուներ հոգի՝ միացած մարմնին: Եվ քանի որ մարդը կնոջից ծնվում է մարմնին միաձույլ հոգով, այդ իսկ պատճառով էլ Բանն Աստված միացավ հոգի և մարմին ունեցող մարդուն և Կնոջ միջոցով ծնվեց իբրև Աստված և մարդ»:

Ապողինար. «Սակայն գրված է՝ «կնոջի՛ց ծնվեց» (հմմտ. Գաղ. Դ 4)»:

Բարսեղ. «Կնոջից՝ ըստ մարմնի, սակայն կնոջ միջոցով՝ ըստ Հոգու»:

Ապողինար. «Արդ, Աստծու Որդին, որ մեզ համար եկավ աշխարհ, ո՞վ է՝ Աստծու Բա՞նը, թե՞ մարդ»:

Բարսեղ. «Աստծու Որդին նույն Ինքը՝ Նա է, ով «խոնարհեցրեց Իրեն՝ ծառայի կերպարանք առնելով» (հմմտ. Փլպ. Բ 7) և այդ կերպ Իրեն մատնելով հանուն մարդկության փրկության»:

Ապողինար. «Ուրեմն, Մարիամից ծնված Հիսուս մարդ չէր, այլ նրա միջոցով ծնվածը Ինքը՝ Բանն էր, որն Իրեն խոնարհեցրեց մինչև մահ»:

Բարսեղ. «Մի՛ բաժանիր անբաժանելի դարձած միավորությունը, քանի որ ես ասացի, որ Նա նույն Ինքը՝ Աստծու Որդին է և որդին՝ Մարիամի՝ ըստ մարմնի, և Մարիամի միջոցով՝ ըստ Հոգու: Մարիամից ծնված Բանն Աստված, որն Իր Աստվածության բնությամբ անկարող էր մինչև մահ խոնարհվելու, Իրեն միացրեց Մարիամից առած հոգիավոր մարմինը, որպեսզի կարող դառնա մինչև մահ խոնարհվելու, ինչն էլ հենց ծառայի կերպարանք առնելն է»:

Ապողինար. «Աստված, ուրեմն, մեռա՞վ մեզ համար»:

Բարսեղ. «Աստված, Իրեն միացնելով հոգիավոր մարմինը, կարող եղավ մեռնելու, այսինքն՝ Աստված Իր Աստվածության բնությամբ չմեռավ մեզ համար, այլ՝ տնօրինական միավորությամբ»:

Ապողինար. «Սակայն եթե Քրիստոսի մարմինը բանական հոգի ուներ, ուրեմն ոչ թե Աստված, այլ մա՛րդը մեռավ»:

Բարսեղ. «Ըստ քեզ, մարմնից բաժանվելը մա՞հն է»:

Ապողինար. «Այո»:

Բարսեղ. «Այդ դեպքում, ուրեմն, չենք կարող ասել, որ Աստված գերեզման դրվեց ու թաղվեց այլ կերպ, եթե ոչ՝ մարմնով, ուստի և այդ նույն կերպ էլ չենք կարող ասել, թե Քրիստոս բաժանվեց Իր մարմնից: Քրիստոս ամենուր էր և ամենայն ինչ բովանդակում էր Իրենում, իսկ Նրա հոգին էլ անբաժան չէր Իրենից, այլ դեռ դժոխք էր իջել՝ ավետարանելու, քանի որ Քրիստոս, ինչպես գրված է, «մեռնելով»՝ իջավ դժոխք՝ քարոզելու նպատակով: Եվ այս բոլորը մեզ համար եղավ. Աստված գերեզմանի մեջ դրվեց մարմնով, և իջավ դժոխք՝ հոգով»:

Ապողինար. «Ես հավատում եմ, որ Բանն Աստված Իր հետ միավորությամբ հոգիացրեց մարմինն ու այլևս կարիքը չուներ հոգու»:

Բարսեղ. «Ինչպես որ խաչվելու, թաղվելու և հարություն առնելու համար Բանն Աստված «կարիք ուներ» մարմնի, որպեսզի Իր խաչելությունը երևութապես չլիներ, այլ՝ ճշմարտաբար, այդպես էլ Նրա՝ մեռնելու և դժոխք իջնելու համար անհրաժեշտություն էր հոգու «լինելիությունը», հակառակ դեպքում ինչի՞ մասին էր, ուրեմն, այն խոսքը, թե Քրիստոս «սկսեց տրտմել և տագնապել» (Մտթ. ԻԶ 37)՝ մինչև իսկ մահու աստիճան (հմմտ. Մտթ. Զ 38), մարմնի զգացողությա՞ն, թե՞ Աստծու Բանի մասին»:

Ապողինար. «Մենք ասում ենք, որ Նրա մարմինը զգայունակություն ուներ, որով էլ զգում էր չարչարանքները»:

Բարսեղ. «Այո՛, իսկ զգայունակություն ունեցող մարմինը ինքնին հոգիավոր է, քանի որ առանց հոգու մարմինն անզգա է: Մինչդեռ Նա, ով Իրեն խոնարհեցրեց մինչև մահ ու մեռավ, Աստված էր, որը ո՛չ թե Իր Աստվածության բնությամբ մեռավ, այլ՝ տնօրինական միավորությամբ, քանի որ մարդկության չարչարանքն Ի՛ր չարչարանքը համարեց: Եվ ինչպես, օրինակ, անհնար կլիներ Քրիստոսին գամել խաչին, պատանքապատել ու գերեզման դնել՝ առանց Նրա՝ մարմին ունենալու հանգամանքի, այդ նույն կերպ էլ անհնար է Քրիստոսի տրտմելն՝ առանց բանական հոգու «առկայության», քանի որ անբանական անձը չէր տրտմի՝ իր առջև մահվան հեռանկարն ունենալով, այլ իբրև արջառ կամ որևէ այլ անբան կենդանի՝ կտարվեր մորթվելու»:

Ապողինար. «Աստծու Որդին, ուրեմն, մարդ չէ, այլ գեթ մարդու մեջ է, քանզի անկարելի է, որ Նա, ով մարդու մեջ է, լինի և՛ Աստված, և՛ մարդ»:

Բարսեղ. «Դու ընդունո՞ւմ ես, որ Բանը մարմին եղավ, թե՞ ոչ»:

Ապողինար. «Գրված է՝ «Բանը մարմին եղավ» (Հովհ. Ա 14)»:

Բարսեղ. «Փոխակերպվելով մարմնի՞, թե՞ մարմնի մեջ լինելով»:

Ապողինար. «Մարմնի մեջ լինելով»:

Բարսեղ. «Եթե անկարելի էր Նրա համար մարդ լինելը՝ մարդու մեջ լինելով, ինչպես նաև անկարելի էր Նրա՝ մարմնավոր լինելը՝ մարմնի մեջ լինելով, ուստի և ասվում է, որ Նա մարմին առավ՝ առանց փոփոխման ենթարկվելու այդ մարմնի մեջ, և եղավ մարդ՝ առանց «փոխակերպվելու» մարդու»:

Ապողինար. «Ո՞վ էր, որ ասաց՝ «Աստված իմ, Աստված իմ, ինչո՞ւ թողեցիր ինձ» (Մտթ. ԻԷ 46)», Աստված Բա՞նը, թե՞ մարդը:

Բարսեղ. «Ես խոստովանում եմ, որ և՛ Քրիստոսի թաղվելը, և՛ պատանքվելը ոչ թե Աստվածության բնությամբ, այլ՝ տնօրինական միավորությամբ եղան: Նույնպես և Նրա հոգու հառաչալի ձայնը, Նրա բոլոր չարչարանքները, տրտմությունն ու արհամարհվելը և մնացյալ ամեն բան, որ Նրա մասին ասվում է Ավետարանում, Աստծու Բանին է վերաբերում, սակայն ոչ Նրա Աստվածության բնությանը, այլ՝ տնօրինական միավորությանը: Քանի որ հենց իսկ Նրա մարմինը ոչ թե ըստ Աստվածության բնության էր Նրա մարմինը, այլ՝ ըստ տնօրինական միավորության:

Արդ, ինչպես որ Իր մարմնի մասին է խոսում Հիսուս՝ ասելով՝ «Եթե չուտեք Իմ մարմինը…» (հմմտ. Հովհ. Զ 54), և Իր հոգու մասին՝ ասելով՝ «Իմ հոգին ոչ ոք Ինձնից չի վերցնի» (հմմտ. Հովհ. Ժ 18), այս նույն կերպ էլ Քրիստոս Իր ամբողջությամբ էր կրողը դառնում չարչարանքների, քանի որ ինչպես Նրա մարմինն էր աստվածային տնօրինության «արգասիք», այդպես էլ Նրա՝ մարմնով թաղվելն էլ իրագործումն էր այդ միևնույն տնօրինության: Եվ ինչպես, օրինակ, Նրա հոգին էլ տնօրինության արդյունքն էր և Նրա թաղվելը Բանի թաղումն էր՝ ըստ տնօրինության, այդ նույն կերպ էլ Նրա հոգու հառաչը Աստծու Բանի աղաղակն էր՝ տնօրինաբար, քանի որ Ինքը՝ Բանն էր ձայնում Իր հոգու կանչը»:

Ապողինար. «Մենք էլ ենք այն ասում, որ մարդասեր Բանն Աստված հանձն առավ մարդ լինել՝ մարմին առնելով սուրբ Կույս Մարիամից, և որ Աստված մարդացավ՝ մարդու կերպարանք առնելով»:

Բարսեղ. «Աստծու Բանին մի՛ կոչիր «մարդասեր», այլ մանավանդ՝ «մարմնասեր», քանի որ եթե չհամաձայներ միանալ մարմնին, ինչպե՞ս կարող էր մարդասեր լինել»:

Ապողինար. «Սիրելով մարդուն՝ Բանն Աստված միացավ նրա մարդկային մարմնին, որպեսզի նույն Ինքը՝ Աստված, նաև մարդ լինի»:

Բարսեղ. «Այո, սակայն չկա մարդկային մարմին, որը բանական հոգի չունենա, քանի որ ինչպե՞ս է հնարավոր, որ անհոգի ու անբանական անձը մարդկային մարմին կոչվի: Մարմինը մարմին է, իսկ հոգին էլ՝ հոգի, ուստի մարդ է կոչվում նա, ով բանականություն և հոգի ունի իր մարմնի մեջ, որ նույնն է, թե՝ հոգիավոր մարմին ունի: Արդ, ուրեմն, գոյություն չունի այնպիսի մարդկային մարմին, որը զուրկ է բանական հոգուց»:

Ապողինար. «Երկրային մարմինն, այո՛, երբ բանական հոգի է առնում, դառնում է մարդ: Իսկ երբ անբանական հոգի է առնում, գեթ կենդանություն է լինում մարդու մեջ: Ուստի և Ինքը՝ Տերը, մարմին ստեղծելով, այն կենդանացրեց Իր իսկ բնությամբ՝ այդ մարմնի մեջ բնակվելու միջոցով, հոգի տվեց այդ մարմին և Իր կատարյալ զորությունը փոխանցելով Իր վերցրած այդ մարմնին՝ կենդանի Աստծու վերափոխեց այն. Աստված՝ ըստ տեսակի, և մարդ՝ ըստ նյութի»:

Բարսեղ. «Քո ասածը՝ «ըստ տեսակի», ես չեմ ընդունում, այլ խոստովանում եմ՝ «ըստ Աստվածության»»:

Ապողինար. «Մարմնի կերպարանք առնելով՝ պայծառացավ աստվածային զորությամբ»:

Բարսեղ. «Այսինքն՝ Քրիստոսի աստվածայնությունը դու գեթ զորության դրսևորո՞ւմ ես համարում»:

Ապողինար. «Այո՛»:

Բարսեղ. «Տե՛ս, երբ որևէ երկրային մարմին բանական հոգի է ստանում, դառնում է մարդ, քանի որ այդ մարմինը, «ականատեսը» լինելով հոգի առնելու այդ իրողության, կոչվում է մարդկային մարմին, այսինքն՝ մարդ լինելուն: Սակայն այդ նույն երկրային մարմինը՝ առանց բանական հոգի ստանալու, չի կարող մարդկային մարմին՝ մարդ լինել: Այդ դեպքում այն մարմնի մասին, որը մարդկային մարմին չէ, ինչպե՞ս ես ասում, թե այն «նյութ» հանդիսացավ Բանի համար, չէ՞ որ այդ նյութը այնժամ է միայն մարդկային մարմին կոչվում, երբ բանական հոգու կրողն է դառնում: Ես ընթերցել եմ ձեր վարդապետի՝ Ապողինարի խոստովանությունը*, որտեղ նա Տիրոջ մարմինը համաբնութենակից է համարում Մարիամի մարմնին, իսկ Մարիամին էլ՝ մեզ: Ապա ուրեմն՝ Տերունական մարմինը համաբնութենակից է մեզ, քանի որ այն մարդկային մարմին է»:

Ապողինար. «Ինչո՞ւ ես ասում՝ «Տերունական մարմին», եթե այն Մարդու մարմին ես համարում»:

Բարսեղ. «Ես և՛ մարմինն եմ Տերունական կոչում, և՛ հոգին, և՛ միտքը: Ե՛վ արյունն է Տերունական, և՛ թաղվելը: Ես և՛ բովանդակ Մարդուն իսկ Տերունական եմ կոչում, քանի որ Նա միավորության մեջ է Բանն Աստծու հետ: Այսպիսով՝ ինչպես որ Տիրոջ մասին գիտենք, թե մեկ է Նա, այդպես էլ Քրիստոսի մասին իմանա՛նք, որ Նա նույն Ինքը՝ Աստված և մարդ է:

Նա Ինքը, որ բովանդակ Աստված ու Տերն է, բովանդակ մարդ դարձավ: Քրիստոս Ինքն էլ Իր մասին ասում է՝ ինչո՞ւ եք ուզում «սպանել մի Մարդու՝ Ինձ, որ ձեզ ասացի ճշմարտությունը» (Հովհ. Ը 40): Նաև Պողոսն է ասում, որ Մարդը՝ «Հիսուս Քրիստոս, նույնն է երեկ, այսօր և հավիտյան» (Եբր. ԺԳ 8): Եվ հենց այս Մարդուն շոշափելով էր, որ Թովմասն ասաց. «Տեր իմ և Աստված իմ» (Հովհ. Ի 28): Նմանաբար Պողոսն ասում է նաև. «Նրանցն են նահապետները, նրանցից է նաև Քրիստոս՝ ըստ մարմնի, և Նա՛ է բոլորի վրա հավիտյանս օրհնյալ Աստված: Ամեն» (Հռոմ. Թ 5):

Արդ, Աստված և մարդ է Աստծու Բանը Իր՝ մեզ հետ միավորության հաճության շնորհիվ, քանի որ «ով մերձենում է Տիրոջը, մեկ հոգի է դառնում Նրա հետ» (Ա Կորնթ. Զ 17), և սա դեռ ասվում է մարդկանց համար, ուստի և որքա՜ն ևս առավել այս խոսքը դիպուկ է հնչում Տիրոջ մարդանալու իրողության առնչությամբ, որովհետև Նա, չդադարելով Աստված լինել, նույն Ինքը՝ Աստված, նաև մա՛րդ եղավ. Աստված՝ ըստ Իր բնության, և մարդ՝ ըստ մարդեղանալու Իր հաճության»:

 

* Այստեղից ենթադրելի է, որ սուրբ Բարսեղ Կեսարացու այս երկխոսությունը տեղի չի ունեցել անձամբ Ապողինար Լավոդիկեցու հետ, այլ՝ ապողինարական դպրոցի ներկայացուցիչներից որևէ մեկի:

 

Սուրբ Բարսեղ Կեսարացի, «Գիրք պահոց», Ս․ Էջմիածին, 2008թ․,

Գրաբարից թարգմանեց Գևորգ սրկ․ Կարապետյանը