Ուխտի օրհնաբեր օր՝ Ս. Մովսես Գ Տաթևացի հայրապետի բարեխոսությամբ և «Զորավոր» Ավետարանի օրհնությամբ

Հինգ տարի անընդմեջ, մայիսի 14-ին՝ Ս. Մովսես Գ Տաթևացի հայրապետի (1629-1632թթ.) մահվան հիշատակության օրը, բազմաթիվ ուխտավորներ են այցելում Զորավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցի՝ հաղորդակիցը դառնալու իր հրաշագործ զորությամբ հայտնի  «Զորավոր» Ավետարանին: Այս տարի ևս, մինչ Ս. Պատարագի սկիզբը, եկեղեցու հոգևոր դասը, հավատացյալները և տարբեր թեմերից ժամանած ուխտավորներ Փարպեցի-Թումանյան փակուղուց հանդիսավոր թափորով դիմավորեցին «Զորավոր» Ավետարանը, որ  Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանից Զորավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցի բերվեց՝ ԱՀԹ առաջնորդական փոխանորդ Գերաշնորհ Տ. Նավասարդ արք. Կճոյանի օրհնությամբ: Թափորը, հոգևոր հովիվ Տեր Գրիգոր քհն. Գրիգորյանի գլխավորությամբ, «Զորավոր» Ավետարանը բերելու հատուկ արարողակարգով, «Իմաստութիւն երկնային իջեալ» և «Բանին կենաց» շարականների երգեցողությամբ մուտք գործեց եկեղեցի, ուր և շարունակվեց արարողակարգը, ապա «Զորավոր» Ավետարանը դրվեց եկեղեցու Սուրբ Սեղանին:

Պատարագիչը Զորավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցու խորհրդակատար Տեր Հայկազուն քահանա Մկրտչյանն էր: Մինչ քարոզը Տեր Հայրը շնորհակալական խոսք ուղղեց ԱՀԹ առաջնորդական փոխանորդ Գերաշնորհ Տ. Նավասարդ արք. Կճոյանին, ում հայրական օրհնությամբ արդեն հինգերորդ տարին է, որ յուրաքանչյուր հայորդի իր խոնարհումն է բերում «Զորավոր» Ավետարանին: «Այսօր Հինանց շրջանի հինգերորդ կիրակին՝ Ս. Խաչի Երևման տոնը, համընկել է Ս. Մովսես Գ Տաթևացու մահվան հիշատակության հետ՝ կրկնակի տոն պարգևելով բոլորիս, և հետայսու Զորավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցին կունենա երեք ուխտի օր՝ Ս. Մովսես Գ Տաթևացու մահվան հիշատակության օրը՝ «Զորավոր» Ավետարանի, Ս. Անանիայի հիշատակության օրը՝ Ս. Անանիայի մասունքակիր Աջի և Վարագա Ս. Խաչի տոնին՝ Քրիստոսի խաչափայտի մասունքակիր Խաչի»,- ասաց Տեր Հայրը, ապա անդրադարձավ Ս. Խաչի Երևման տոնի խորհրդին և առաքինազարդ հայրապետ Ս. Մովսես Գ Տաթևացու գործունեությանը, ով խաչի մեծահրաշ լույսն իր սրտում ունենալով, դարձավ այն հրավառ և անշեջ կանթեղը, որ լուսավորեց Հայոց աշխարհում տիրող խավար դարաշրջանը՝ Հայոց վերազարթոնքի սկիզբը դնելով:

Ս. Պատարագի ավարտից մինչ Երեկոյան ժամերգությունը Զորավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցի ուխտի եկած բազմաթիվ հավատացյալներ Ս. Մովսես Գ Տաթևացի հայրապետի բարեխոսությամբ, հաղորդակից եղան կեսհազարամյա զորավոր պատմությամբ հայտնի «Զորավոր» Ավետարանին:

Անդրադառնալով Զորավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցուն և «Զորավոր» Ավետարանին՝ նշենք, որ, ըստ որոշ արձանագրությունների և մատենագիտական աղբյուրների, Ս. Աստվածածին անունը կրող եկեղեցին Զորավոր է կոչվել հետևյալ պատճառներով. այս եկեղեցում է ամփոփված Ս. Անանիա առաքյալի «ամենազոր» նշխարները և այս եկեղեցում է ժամանակին պահվել հրաշագործություններով հայտնի «Զորավոր» Ավետարանը:

Այսօր ընթերցասերն արդեն «Զորավոր» Ավետարանի մասին մանրակրկիտ և գիտական ուսումնասիրությանը կարող է ծանոթանալ «Զորավոր Ավետարանը» պատկերագիրք-ուսումնասիրությունից, որ հրատարակվել է անցյալ տարի, ԱՀԹ առաջնորդական փոխանորդ Գերաշնորհ Տ. Նավասարդ արք. Կճոյանի օրհնությամբ, Զորավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցու հոգևոր հովիվ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյանի նախաձեռնությամբ, եկեղեցու բարերարներ Գեղամ և Արամ Ղուկասյանների մեկենասությամբ և Մատենադարանի գիտաշխատողներ Արսեն Հարությունյանի և Արփինե Սիմոնյանի աշխատասիրությամբ:

Ըստ պատկերագիրք-ուսումնասիրության՝ «Զորավոր» Ավետարանը գրվել է մինչև 1405թ-ը: Ակադեմիկոս Լ. Խաչիկյանը նշում է, որ ձեռագիրը գրվել է Երևանում: Անդրադառնալով ձեռագրի պահպանման առաջին վայրին՝ Երևանի Երկուերեսնի եկեղեցուն՝ պատկերագիրք-ուսումնասիրությունը տեղեկացնում է, որ եկեղեցին եղել է Երևանի նշանավոր եկեղեցիներից մեկը, սակայն, թե ստույգ որտեղ է այն գտնվել, դժվար է ասել: Անդրադառնալով ձեռագրի պահպանման երկրորդ վայրին՝ Երևանի Զորավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցուն՝ պատկերագիրք-ուսումնասիրությունը տեղեկացնում է, որ Երկուերեսնի եկեղեցու ավերումից կամ անշքանալուց հետո ձեռագիրը հանգրվանել է Ս. Անանիա առաքյալի մատուռի տեղում՝ Մովսես վարդապետ Տաթևացու (հետագայում կաթողիկոս՝ Մովսես Գ Տաթևացի) հիմնած համանուն վանքում, ուր ներկայումս Զորավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցին է՝ կառուցված Նահապետ Ա Եդեսացի (1691-1705թթ.) կաթողիկոսի օրոք՝ 1693-1694 թթ., խոջա Փանոսի միջոցներով:

Երվանդ Շահազիզը նկատում է, որ տևական ժամանակ այստեղ պահվող մի հրաշագործ ձեռագիր Ավետարանի պատճառով Ս. Աստվածածինը կոչվել է նաև Ս. Զորավոր: Նա նշում է նաև, որ 1835 թ. եկեղեցին կամ Ս. Անանիայի անապատը դադարել է լինել մենաստան ու դարձել է ծխական եկեղեցի՝ հանձնվելով Մարաղայի գաղթականներին, որոնց խոսակցական լեզվում էլ ընդհանրացվել է եկեղեցուն՝ Ս. Զորավոր կոչելու սովորությունը:

 Կարինե Սուգիկյան