Սուրբ Փոկաս եպիսկոպոսի վարքի պատմությունը

Գթասեր և մարդասեր, իմաստուն և հզոր, բժիշկ և հովիվ, վարդապետ [և ուսուցիչ], մեր Տեր Աստված և Փրկիչ Հիսուս Քրիստոսի գալուստից ի վեր քրիստոնյաները բազում անգամ ընդունեցին հռչակավոր և անճառ, սուրբ և անարատ խորհուրդը: Եվ կրեցին բազում ու մեծամեծ նեղություններ [անցնելով դժվարին ճանապարհ]` պահք և հալածանքներ, փախուստ և դառնություններ, անարգություններ և փառք, չարչարանք և փրկություն: Բազում անգամ հրեշտականման առաքյալները չարչարվեցին փառավոր խորհրդի և [սուրբ] անվան համար, մեզ օրինակ տալով Քրիստոսի չարչարանքն ու իրենց անպարսավ և անխոտոր հավատքը:

Պոնտոսում, Բյութանիայում, Պամփլագոնիայում, Մյուսիայում, Գաղատիայում, Կապադովկիայում և Հայքում բնակվող եղբայրնե՛ր. կարևոր համարեցինք երանելի վկաների անբիծ, գեղեցիկ և փառավոր կրոնավորության պատմությունն այս գրով փոխանցել և ձեզ, որպեսզի նախանձավոր լինելով` թե՛ մենք, թե՛ դուք, և թե՛ ամենքը ձգտեն նմանվել նրանց: [Միշտ] հիշենք նրանց չարչարանքները` հրի ու սրի մատնվելը, խաչին գամվելն ու գավազանածեծ լինելը, ջրահեղձության, պես-պես տանջանքների և զանազան խոշտանգումների ենթարկվելը: [Հիշենք], որ առաջադիմության ձգտենք և ակնկալենք, որ մեծամեծ բարիքներ կժառանգենք մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսից, որին փառք հավիտյանս. ամեն: [Հիշենք նաև] հայտնի և երևելի քաջություններն ու տոկունությունը երանելի Փոկասի, որ ոչ միայն հրով և սրով անցավ, այլ երբ դեռ աշխարհիկ էր, գեղեցիկ և անարատ կյանքով ապրեց` աչքի առաջ միշտ ունենալով փրկիչ Հիսուս Քրիստոսին: Եվ եթե հնար [և կարողություն] լիներ ըստ արժանվույն կարգելու նրա կյանքի պատմությունը, ինչպիսի՜ մեծ սոսկում կառաջանար լսողների մեջ:

Եվ արդ, այսպիսին էր Փոկասի կրոնասեր կյանքը: Երբ դեռ մանկության հասակում էր, երբեք չխաբվեց ապականիչ օձի կողմից, այլ Տիրոջ սուրբ և անբիծ աղավնին փոքրուց ի վեր լծաբարձ և բարեպաշտոն առաջնորդեց նրան: Սատարում և օժանդակում էր աղքատներին, մեծատուններին սովորեցնում էր ճշմարտությունը և հորդորում ու ուղղորդում դեպի գեղեցիկն ու օգտակարը, որ բոլորի համար ամեն բան բարեպաշտությամբ եղավ: Նրա ճգնության հանդեսը ևս մարդկանցից ոչ ոք ըստ արժանվույն պատմել չի կարող, որ մենք մի քիչ ներկայացրեցինք ձեր աստվածպաշտությանը:

Տրայանոսի թագավորության ժամանակներում քրիստոնյաների երամից շատերը հափշտակվեցին մոլեկան կուռքերին զոհ մատուցելու պատճառով: Ապա սկսեցին որոնել այն երանելիին` որպես մի հույժ թանկարժեք ակն, որը կորցնելով, տերը կանչում է իր բոլոր մերձավորներին ու բարեկամներին, որպեսզի փնտրելով գտնեն: Եվ աստվածամարտները որոնում ու փնտրում էին երանելիին, որովհետև արդար և սուրբ էր Տիրոջ բանավոր հոտի հովիվը: Եվ բռնելով` երանելիին ատյան տարան:

Ափրիկանոս եպարքոսը հարցրեց. «Սա՞ է Փոկասը, որ ասում է, թե` «Աստվածներ չկան»,- ինչպես և աստված չի համարում Տրայանոս ինքնակալին… Արդ, ասա՛ ինձ, արդյո՞ք բոլոր պատերազմները Տրայանոսի շնորհիվ չավարտվեցին… ուստի` ուրիշ ո՞վ է աստված»: Իսկ Փոկասը լուռ էր: Ափրիկանոսը շարունակեց. «Ի՞նչ կասես այս կապակցությամբ… պատասխա՞ն չունես, թե՞ չգիտես` ո՞ւմ մոտ ես եկել»: Փոկասը պատասխանեց. «Եթե խոսքերդ իմ Աստծու մասին են, որ երկնքում է, բարի բան ես ասում, բայց եթե մարդու մասին ես ասում, թե` աստված է, բոլորովին հույս մի՛ ունեցիր ինձնից որևէ բան լսելու»: Ափրիկանոսը հարցրեց. «Ինքնակալներն աստված չե՞ն»: Փոկասն ասաց. «Միայն Տրայանոսն է թագավոր կոչվում, թե դու ես նրան անզուգական համարում»:

Ափրիկանոսը հարցրեց. «Ինչո՞ւ են քրիստոնյաները քեզ [պատվում] աստծու պես»: Փոկասը պատասխանեց. «Քավ լիցի, եթե անգամ անցնի որևէ մեկի մտքով… մեղքերի մեջ թաթախված մահկանացու մարդը, որ պարտավոր է հաշիվ տալ կյանքի, գործերի և իր հավատքի համար, երբ կանգնի տեսողությանն անմատչելի Աստծու դատաստանի առջև, ի՞նչպես կարող է այսպիսի ահազդու անուն կրել»: Ափրիկանոսն ասաց. «[Այդ դեպքում] ի՞նչպես քո համբավը մինչև ինքնակալը հասավ»:

Փոկասն ասաց. «[Նրան] հասել է ոչ թե Աստծու, այլ Աստծու մարդու [համբավը], որովհետև ես շատ հեռու եմ մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի առաքյալների սրբակրոն վարքից և արժանի չեմ անգամ սրան, ինչ դու տեսնում ես` եպիսկոպոսությանը: Ուստի ոչ թե քո կարծածի պես` իբրև Աստծու, այլ իբրև Տիրոջ բանավոր հոտի հովվի են պատվում ինձ: Իսկ դու, որ կարծում ես, թե [թագավորական] իշխանությունը Տիրոջ կողմից է շնորհված, ա՞յդ պատճառով ես Աստված անվանում [Տրայանոսին]»: Ափրիկանոսն ասաց. «Այստեղ բազում իմաստասերներ են հարկավոր, որ կարողանան բանավիճել հետդ»:

Փոկասը պատասխանեց. «Եթե անգամ աշխարհիս բոլոր իմաստասերներին մեկտեղ հավաքես, ի զորու չեն լինի Տիրոջ աշակերտներից ցանկացած մեկին արժանի պատասխան տալու»: Ափրիկանոսը հարցրեց. «Ա՞յդ է Խաչյալի վարդապետությունը, որին հետևում ես»: Փոկասը պատասխանեց. «Նրա իմաստասիրությունն առավել է դրանից և անհամեմատելի է, որովհետև եթե առավել չլիներ, քան բոլոր իմաստուններինը, ի՞նչպես պետք է բոլոր իմաստուններն ընդունեին Նրանից: Մի՞թե գրված չէ` «[Նա], որ իմաստություն է տալիս իմաստուններին» (Դան. Բ. 21),- և դարձյալ` «[Նա] է, որ բռնում է իմաստուններին իրենց խորագիտության մեջ» (Ա. Կոր. Գ. 19),- ինչպես և` «Կորցնեմ իմաստունների իմաստությունը և արհամարհեմ խորհրդականների խորհուրդները» (Եսայ. ԻԹ. 14),-լսե՞լ ես ասածներս»: Ափրիկանոսն ասաց. «Մի՞թե օրենքի և նման խնդիրների մասին խոսելու համար բերեցին քեզ. թագավորների հրամաններին ենթարկվելու համար ես եկել այստեղ»:

Փոկասն ասաց. «Ես խոսում եմ միակ և [մարդու համար] անտեսանելի Աստծու մասին և չեմ համոզում քեզ, իսկ դու ինձ պատմում ես մարդու մասին, որ այսօր կա, բայց վաղը մեռնելու է: Եվ երանի՜ բարի լինի [նրա վերջը], ոչ թե չար»: Ափրիկանոսն ասաց. «Այսքան բազմարվեստ և բազմապաճույճ խոսքեր ես ասում. իմաստնացի՛ր քո գործերում, որ ինձ չստիպես բազում տանջանքներով համոզել քեզ»: Փոկասը պատասխանեց. «Չեմ հրաժարվի ազնիվ ընթրիքի հրավերից, մանավանդ, որ ժամանակը մոտ է»: Ափրիկանոսն ասաց. «Հատկապես քո այդ փիլիսոփայական մտքերի համար եմ ողորմում քեզ»: Փոկասը պատասխանեց. «Ահա կանգնած եմ քո առջև: Եվ եթե ողորմեիր` անհապաղ կանեի՞ր այն, ինչ պիտի անես, թե՞ կարծում ես` չեմ մեռնի. [ընդհակառակը]` չեմ ապրի»: Ափրիկանոսն ասաց. «Մարդասպաններն ու կախարդները, որ արժանի չեն արև տեսնելու, ընկած աղաչում են, [որ փրկվեն]: Իսկ դու, [որ այսպիսի] իմաստության տեր ես, հետամուտ ես կյանքից հեռանալուն և համառ վստահությամբ մեռնել ես ցանկանում: Արևով եմ երդվում. Ինձ թվում է, թե Արիստոտելից ավելի իմաստուն ես»: Փոկասը պատասխանեց. «Փիլիսոփայելն արժանի [զբաղմունք] չեմ համարում և կամենում եմ քրիստոսասեր լինել, որովհետև Նրան եմ ճանաչում իբրև իմ Աստված և թագավոր: Արիստոտելն իր փիլիսոփայությամբ սնոտի և խաբեական բաներ սովորեցրեց, իսկ Քրիստոս` աստվածխոսություն և կրոնասիրություն, իմաստություն և ժուժկալություն, նաև անմահություն վարդապետեց մի Աստծուն հավատացողներին»: Ափրիկանոսն ասաց. «Խաչյալին նայելով` հիմարություն բարբաջեցիր»:

Փոկասն ասաց. «Ի՞նչն է գայթակղում քեզ… [գիտե՞ս], որ գրված է. «Հրեաների համար գայթակղություն, հեթանոսների համար` հիմարություն, իսկ մեզ` կանչվածներիս համար, Քրիստոսը Աստծու զորությունն ու Աստծու իմաստությունն է» (Ա. Կոր. 23-24): Ափրիկանոսն ասաց. «Ի՞նչ խաչված Աստված…»: Փոկասը պատասխանեց. «Իսկ ի՞նչ էգ և արու, քարակերտ և ձեռակերտ աստվածներ… ամբարիշտ մարմնավորներն անկարող են քննել Քրիստոսի ճանապարհը»: Ափրիկանոսն ասաց. «Սթափվի՛ր [մի կյանքից մյուսը] փոխադրվելու [մտքից]: Զվարթացի՛ր և տես` երկինքը, արևն ու լուսինը, արուսյակն ու աստղային բույլերը, որոնք թողնելով` կամենում ես մեռնել»: Փոկասը պատասխանեց. «[Դու] տեսնում ես երկինքը, լուսատու արևն ու լուսնի շրջանը, աստղերը, սակայն չես տեսնում և չես ճանաչում Աստծուն, որ ստեղծել է այդ ամենը: Չէ որ արեգակը չի ստեղծել լուսինը, և ոչ աստղերն են արարվել լուսնի կողմից, այլ այդ ամենն ստեղծվեց Աստծու խոսքով»: Ափրիկանոսն ասաց. «Դարձյալ ասում ես, թե երկինքը և նրանում եղած ամեն բան ուրիշն է ստեղծել և չես հնազանդվում»: Փոկասը պատասխանեց. «Քավ լիցի, որ տարերքները Աստված կոչեմ»: Ափրիկանոսն ասաց. «Ցո՛ւյց տուր ինձ քո Աստծուն, և ես կհամոզեմ ինքնակալին»: Փոկասը պատասխանեց. «Սկզբում ասացի, որ Աստված տեսողությանն անմատչելի է. ի՞նչպես կարող է մարդս տեսնել Աստծուն, որ բազմում է երկնքի վրա: Իսկ եթե կամենում ես ճանաչել Աստծուն, անսա՛ ինձ, և ես քեզ կսովորեցնեմ: Տեսնո՞ւմ ես երկինքը, արևը, լուսինը, աստղերն ու ամպերը. [դրանք] հայտնվում են ոչ թե երբ կամենան, այլ երբ հրաման են ստանում: Ամպերը ոչ թե իրենց կամքով են խմբվում և առատանում ջրով, այլ [այն ժամանակ], երբ Աստծու հրամանն առաջնորդում է: Ամառը ոչ թե կամայական է լինում, այլ երբ պետք է: Ծովն ալեկոծվում կամ հանդարտվում է ոչ թե ըստ ցանկության, այլ երբ Տիրոջ վճիռն է լինում: Մարդն առողջանում է ոչ թե այն ժամանակ, երբ ցանկանում է, այլ երբ հրամայում է Արարիչը: Գազանին որսում ես ոչ այն ժամանակ, երբ կամեցար, այլ այն պահին, երբ Աստված քո ձեռքն է մատնում: Ազգերի պատերազմում հաղթանակը լինում է ոչ թե թագավորի ուզած պահին, այլ այն ժամանակ, երբ Տերը պաշտպան է կանգնում: Մարդն իր կամեցած ժամանակ չի դառնում թագավոր, այլ այն պահին, երբ Աստված թագավորելու զորություն է շնորհում: Ճանաչել, փառավորել և երկրպագել պետք է այն Աստծուն, որ ասաց. «Ես եմ սպանում և Ես եմ կեցուցանում» (Բ. Օրին. ԼԲ. 39):

Ափրիկանոսն ասաց. «Հիմա ո՞վ է այդ ամենին իշխում. քո ասած Աստվա՞ծը, որ խաչվեց»: Փոկասը պատասխանեց. «Ի՞նչ է, Նրա չարչարանքների մասին լսել ես, իսկ հրաշափառ հարությունը չե՞ս իմացել: Ոչինչ… խաչելությունը խոստովանելը ևս մեծ [գործ] է: Սակայն եթե կամենում ես ճանաչել, ձեռքդ վերցրու աստվածաշունչ Գրքերը և համեմատիր քո արարչին և քո ինքնակալին, և այնժամ կիմանաս, որ Աստված են Հայրը և Նրա Որդի Հիսուս Քրիստոսը, որ խաչվեց, թաղվեց, հարություն առավ և երկինք բարձրացավ ու նստեց Հոր աջ կողմը»: Ափրիկանոսն ասաց. «Լսել եմ, որ շատ ես սովորել. անգամ Դեմոսթենեսն այդքան չի սովորել: Բայց այժմ համաձայնի՛ր հետս և զո՛հ մատուցիր, որ ստիպված չլինեմ բազում տանջանքներով և հրով կործանել քեզ: Տեղյակ չե՞ս, որ այստեղից և այլ նահանգներից ավելի քան հինգ հարյուր մարդու գայթակղեցրել ես, որ զոհ չմատուցեն աստվածներին»: Փոկասը պատասխանեց. «Եվ քո կարծիքով ո՞րն է լավ. ես մեռնե՞մ, թե իմ անօրինության [և զոհ մատուցելու] պատճառով ամենքը կործանվեն: Հրճվանքով մոտենում եմ հնոցին, որպեսզի մի ծանր վերքի պատճառով ամբողջ հոտը ցիրուցան չլինի: Այս է իմ Տեր Հիսուս Քրիստոսի կամքը»: Ափրիկանոսն ասաց. «Թախծում, տխրում և ափսոսում եմ քեզ իբրև հանճարեղ և երևելի մարդու, իսկ դու փորձում ես հակառակվել ու վիճել հետս»: Փոկասը պատասխանեց. «Քո ափսոսանքով կործանում ես ինձ. բոլոր տանջանքներդ, որոնցով սպառնում ես, արհամարհում եմ և թքած ունեմ: Ինչ կամենում ես` արա՛ այժմ, որովհետև չես կարող տիրել ո՛չ խոսքերիս, ո՛չ մտքերիս, որովհետև ինձ հետ է իմ Տիրոջ քաղցր հայացքը, ինչպես և դավանությունը, որ բարձր է բյուր դեմոսթենների իմաստասիրությունից»: Ափրիկանոսն ասաց. «Եթե ջերմության մեջ զառանցեիր, կասեի, թե ցնդել է, կամ եթե տնանկ [ու սնանկ] լինեիր, կմտածեի, թե դրա համար է կամենում մեռնել…»: Փոկասը պատասխանեց. «Աշխարհի բոլոր մեծություններից, ինչքից ու ունեցվածքից լոկ ա՛յն մարգարիտն ունեմ, որ դու և քո ինքնակալը հափշտակել չեք կարող: Այժմ, եթե քեզ հաճո է ինձ տանջել` պիղծերին զոհ չմատուցելու համար` ահավասիկ կանգնած եմ. տանջի՛ր, ինչպես քո պարտքն է»: Ափրիկանոսը հարցրեց. «Սուրբ և անարատ աստվածներին, որոնց զոհ ենք մատուցում, դու պի՞ղծ ես անվանում»: Փոկասը պատասխանեց. «Ոչ միայն պիղծեր, այլև ամբարհավաճներ, կախարդներ, շնացողներ, տաճարակապուտներ, դևեր և անշունչներ: Իսկ Աստված մեկն է` Նա, որ ամենից վեր է և ամենակալ, և մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի Առաքողին փառք և պատիվ` հավիտյանս հավիտենից»:

Եվ երբ այնտեղ եղած եղբայրների բազմությունն [այս խոսքերից հետո] ասաց` «Ամեն», ջրերի շառաչյուն լսվեց և [երկրի] մեծ սասանում եղավ, այնքան, որ սարսափից Ափրիկանոսն ու իր շուրջը եղած զորականները, որոնց Տերը կամեցավ ցույց տալ, վախից անմռունչ և կիսամահ գետին ընկան, որ մենք ևս տեսանք: [Եվ այդպես սարսափեցին], որովհետև արևի լույսից տասնապատիկ պայծառ մի լույս ծագեց երկնքից, և երևացին երկու հրեշտակներ` հրեղեն երիվարներով, ու մենք երկյուղեցինք, և բոլորս շունչներս պահեցինք: Իսկ հրեշտակները ողջագուրվեցին երանելի Փոկասի հետ և դարձյալ երկինք բարձրացան:

Կես ժամ անց երանելի Փոկասի մոտ եկան և առաջն ընկան Տիրինտինան` Ափրիկանոսի կինը, հինգ որդիներն ու բոլոր սպասավորները: Եվ Տիրինտինան աղաչելով թախանձում էր, որպեսզի ետ վերադարձնի իր ամուսնուն` խոստանալով, որ ամբողջ տնով կհավատան [ճշմարիտ Աստծուն], ինչպես և վարվեց: Այնժամ երանելի Փոկասը հավաքեց եկեղեցու ամբողջ հոտը և սկսեց աղոթել Ափրիկանոսի փրկության համար: Եվ Ափրիկանոսը, իր չքնաղական փրկությունը նկատի ունենալով, գնաց-պատմեց Տրայանոսին Քրիստոսի անհամեմատելի զորության և քրիստոնյաների մեծ հույսի մասին:

Եվ Տրայանոսը, Փոկասին կանչելով, ասաց. «Դո՞ւ ես Փոկասը, որ չի ճանաչում ինքնակալի զորությունը: Ինչո՞ւ չես ենթարկվում մեր հրամաններին. ո՞ւմ վրա ես հույսդ դրել, կամ ո՞ր Աստծուն ես պաշտում: Բայց կարծում եմ, որ քեզ պես հռետորը խրատի կարիք չունի. ի՛նքդ խորհիր արժանավորը: Չլսելու մի՛ տուր. եթե խելքի չգաս և պահես պաշտամունքդ, ստիպված կլինես իմանալ, թե ո՞վ է Տրայանոսը, և ո՞վ է Նա, որին պաշտում ես դու»: Փոկասն ասաց. «Պե՞տք է, որ խոսեմ, թագավո՛ր, և այդպես շարժվեմ դեպի առաջիկա մրցությունը»: Տրայանոսը պատասխանեց. «Այո՛, հարկ է, որ խոսես` մանավանդ օգտակար բաներ»: Փոկասն ասաց. «Ո՛վ Տրայանոս, քո թագավորական իշխանությունն Աստված է տվել քեզ. պետք է, որ ճանաչեիր Պարգևատուիդ»: Տրայանոսն ասաց. «Թագավորությունն իմ շնորհել են աստվածները, որոնց պետք է զոհեր մատուցել: Այժմ պետք է մեր փրկիչներին պարտքի պատիվը մատուցել, ուստի պարտավոր ենք զոհ մատուցել մեր փրկության համար»: Փոկասը պատասխանեց. «Ո՛վ թագավոր, արդար կլինի զոհեր մատուցել ամենակալ Աստծուն և անսալ Նրա հրամաններին: Պետք է նաև հնազանդ լինել [Նրա] իշխանությանը, լինել բարեպաշտ և ոչ ամբարիշտ»: Տրայանոսն ասաց. «Այստեղ ես կանչվել փիլիսոփայելո՞ւ, թե՞ զոհ մատուցելու համար»: Փոկասը հարցրեց. «Ո՞ւմ է պետք զոհ մատուցել, կամ ո՞ր աստվածներին»: Տրայանոսը պատասխանեց. «Ասկղեպիոսին»: Փոկասն ասաց. «Ո՞ւր է քո աստվածը, ցո՛ւյց տուր, որ տեսնեմ»: Եվ երբ նրանք գնացին կուռքերի մեհյանը, Տրայանոսն [այսպես] խոսեց. «Ահա աստվածները, որ պահում են ամենը»: Փոկասն ասաց. «Քեզ եմ դիմում, ա՛յ քարեղեն. ուզո՞ւմ ես ուտել, ուզո՞ւմ ես ըմպել, ուզո՞ւմ ես հոտոտել: Քեզ զոհեր պե՞տք են:-[Եվ դառնալով արքային` շարունակեց],- ահա՜, դատարկ են քո աստվածները. կանգնած են և չեն նստում, բերանները բաց են, բայց չեն խոսում, աղաչում եք, բայց չեն լսում: Նրանց աչքերը չեն տեսնում, իսկ ձեռքերը չեն վերցնում զոհերը: Ուզո՞ւմ ես կործանեմ նրանցից մեկին, և վրեժխնդիր չեն լինի: Ո՛չ կտրտմի, և ո՛չ օգնության կկանչի ինքնակալիդ: Եվ եթե անգամ [քեզ օգնության] կանչի… Աստված օգնության կարիք չունի… Աստված, որ մարդկանց միջոցով է լուծում իր վրեժը, ի՞նչպես է մարդկանց փրկելու: Ահա, թագավո՛ր, տե՛ս ձեր անարգ պաշտամունքը»: Տրայանոսն ասաց. «Քո խոսքերով հիացրեցիր մեզ… Երբևէ չե՞ս նավարկել, որ Պոսեյդոնին պաշտեիր»: Փոկասը պատասխանեց. «Ո՛չ միայն նավարկել եմ, այլև առաջնորդվել եմ բոլորի Տիրոջ և բարի Նավավարի կողմից, որին պարտ ու պատշաճ է զոհեր մատուցել»: Տրայանոսը հարցրեց. «Մենք ևս կարո՞ղ ենք իմանալ, թե ո՞ւմ ես կամենում զոհ մատուցել»: Փոկասը պատասխանեց. «Չես կարող իմանալ, որովհետև գրված է. «Ձեր մարգարիտները խոզերի առաջ շաղ մի՛ տվեք» (Մատթ. Է. 6): Տրայանոսը հարցրեց. «Արդ, մենք խո՞զ ենք, ինչպես դու ես ասում»: Փոկասը պատասխանեց. «Երանի՜ անլեզու անասուն լինեիք, որովհետև քարերը պաշտելու համար դատաստանի չէիք արժանանա, քանի որ անասունների համար փույթ չէ: Արդ ասա՛ ինձ, ո՞րն է լավ. դո՞ւ, որ այդքան զորություն ունես, թե՞ սրանք, որ հարցերիս չեն պատասխանում»: Տրայանոսն ասաց. «Կհրամայենք քեզ փայտից կախել և կտեսնենք, թե քո սնոտի փիլիսոփայությունն ինչով կօգնի»: Փոկասը պատասխանեց. «Եթե կախ տրվեմ փայտից, կլինեմ Տիրոջ մոտ` վեր, քան բոլոր լեռներն ու օդը, իսկ դու քո բոլոր աստվածներով կլինես դժոխքի խավարի մեջ և այնժամ կիմանաս, որ երկնավոր Աստված հզոր է»:

[Եվ անգամ երբ] բոլոր կողմերից քերում էին մարմինը, չէր ուրանում: Եվ ոչ ոք ոչ մի հառաչ չլսեց նրա բերանից, այլ միայն աղոթամատույց շուրթերն էին շարժվում: Եվ երբ նա ավարտեց աղոթքն ու ասաց` «Ամեն»,- երկնքից մի ձայն լսվեց, որ ասում էր. «Քաջալերվի՛ր, Փոկա՛ս, Ես քեզ հետ եմ: Ահա սուրբ հայրապետների և Ինձ ու Իմ Հորը չուրացողների կողքին պատրաստ է քո տեղը դրախտում, իսկ Տրայանոսը կգնա այնտեղ, ուր հրամայեցիր` հավիտենական տանջանքներն ընդունելու»: Այնժամ զարհուրած Տրայանոսը սրբին իջեցնել տվեց և չորս զինվորների հրամայեց հսկել նրան: Եվ նրանք, սրբին վերցնելով, բանտ տարան և կոճղի մեջ պնդեցին:

Եվ սուրբն [սկսեց] օրհնել և փառավորել Աստծուն, իսկ զինվորները, դուռը փակելով, աչալուրջ հսկում էին դրսի կողմից: Եվ գիշերով սուրբն աղոթում էր այսպես. «Տե՛ր Հիսուս Քրիստոս, Որդի Աստծու, որի անունը սուրբ է: Հրեշտակների՛ և բոլոր գոյակների Տեր, բանակա՛ն գառների Հովիվ. անխա՛խտ պահիր Քո հոտն ու հալածի՛ր մոլորեցնող և հափշտակիչ գայլին և մի՛ տուր Քո վաստակը նրան, որ չպղծի Քո սրբությունն ինչպես Նաբուգոդոնոսորը, որ բազմաբիծ օձը բիծ չդնի Քո անբիծ աղավնու վրա, որ ամենաբիծ ստորինը չարատավորի Քո ծառաներին: Պահպանի՛ր Քո այգին, որ տնկվեց Քո ամենազոր աջով: Մի՛ թող, որ կորչի Քո խաչը, որ տրվեց Քո փառավոր և պատվական արյամբ: Մի՛ թող, որ կործանվի Քո տապանը, որն առաջնորդողն ու նավապետն էիր Դու: Գոհանում և փառավորում եմ Քո Հորը և Քեզ, որ ինձ արժանի անես այսօր Քեզ հետ ընթրելու, և որ անբիծ մտնեմ Քո առագաստը: Մի՛ մերժիր այսօրվա իմ այցելությունը, պահպանի՛ր իմ հոգին ինչպես Հայր, ինչպես Աստված, ինչպես Տեր և ինչպես Հովիվ, որ ինձ չմոտենա վիշապը, որ ինձ չծաղրի չարը: Ո՛չ ոսկու, ո՛չ արծաթի հետ չհամաձայնեցի փոխել պատվական մարգարիտը և մերժելով վանեցի բոլորին, որպեսզի արժանանամ միայն Քեզ` ամենաթանկ ու պատվական, բազմագութ ու լուսապայծառ Տիրոջդ: Տա՛ր ինձ Քո Հոր մոտ, անցկացրո՛ւ թագավորական տաճարի նեղ դռնով, [որովհետև միայն] Քեզ, Քո Հորը և Սուրբ Հոգուն է [վայել] փառք:

Եվ երբ նա արտաբերեց` «Ամեն», բանտը բացվեց և ամրոցում վառվեց[ին] ջահ[երը]: Այդ տեսնելով` զինվորները ներս վազեցին և նրա ոտքերն ընկնելով` ավազանի լվացում էին աղերսում: Եվ երանելի եպիսկոպոսը նրանց վերցրեց, դուրս եկավ քաղաքից ու գնաց ծովեզրը: Եվ նրանց դրոշմեց քրիստոսական կնիքով, և նրանց երևաց Տերը: Իսկ երբ ամեն բան ըստ օրենքի և կարգի կատարեցին, նորից բանտ վերադարձան: Իսկ առավոտյան քաղաքի ողջ բնակչությունը հավաքվեց հրապարակում, որ տեսնեն երանելի Փոկասի նահատակությունը: Եվ նրան ատյան կանչելով` Տրայանոսն ասաց. «Զո՛հ մատուցիր Պոսեյդոնին»: Փոկասը պատասխանեց. «Ես դևերին զոհ չեմ մատուցում»: Տրայանոսն ասաց. «Աստվածները դևե՞ր են: Մենք և՞ս: Ուրեմն ասա՛. ո՞վ է Աստված»: Փոկասը պատասխանեց. «[Նա], ով քեզ իշխանություն տվեց, չնայած ոչ բանական անասուններ եք և չեք ճանաչում բարերար Աստծուն»: Տրայանոսն ասաց. «Այդ դեպքում զոհ մատուցիր քո Աստծուն»: Փոկասը պատասխանեց. «Աստվածն իմ դրա կարիքը չունի, Նրա առջև պետք է աղոթք, պահք և մաքուր սիրտ, որովհետև գոյություն ունեցող ամեն բան իր ստեղծածն է, Նա է շունչ տվել ամեն ինչին. այն` ինչ որ կա, և այն` ինչ լինելու է»: Տրայանոսն ասաց. «Սկսեցիր փիլիսոփայել… զո՛հ մատուցիր աստվածներին, որովհետև չկա խաչյալ Աստված»: Փոկասը պատասխանեց. «Եթե գա քեզ վրա, կլսես Նրա ձայնն ու կզարհուրես. ո՞վ կարող է ընդդիմանալ Նրան, որ սպառնալով հալեցնում է լեռները և զայրույթով ցամաքեցնում ծովը»: Տրայանոսն ասաց. «Չգիտե՞ս, թե ո՛ւմ դեմ ես խոսում կամ ինչի՛ մասին»: Փոկասը պատասխանեց. «Քանի որ գիտեմ` ո՛ւմ եմ դեմ, դրա համար զոհ չեմ մատուցում: Սրանից ավելի ի՞նչ ասեմ. արա՛ ինչ կամենում ես: Նաև այս եմ խոստովանում քեզ` ես քրիստոնյա եմ»: Տրայանոսն ասաց. «Բաղնիքը քեզ համար են վառել, և երեք օր է, որ [դուռը] չեն բացել: Ահա եռում է ավազանը, և կհրամայեմ քեզ այնտեղ նետել»: Փոկասը խաչակնքեց և բաղնիք մտավ: Իսկ հուրը հալչող պղնձի պես շողում էր հնոցում: Եվ երանելին, կանգնելով ներսում, սկսեց օրհնել Աստծուն և ասել. «Գոհանում եմ Քեզնից, Տե՛ր, որ ինձ արժանացրեցիր տանջվելու ի փառս Քո անվան, բանտարկվելու, կապանքների մեջ դրվելու և փորձությունների ենթարկվելու: Եվ արդ, Տե՛ր իմ, առաքի՛ր Քո հրեշտակին և ինձ փրկի՛ր Տրայանոսի ձեռքից, որպեսզի թշնամին երբեք չասի. «Ո՞ւր է նրանց Աստվածը»: Եվ ավարտելով աղոթքն ու արտաբերելով «Ամենը», [սուրբն] ավանդեց հոգին:

Եվ Տրայանոսը հրամայեց բանալ բաղնիքի [դռները] և ներս մտնելով` գտավ սուրբ Փոկասի մարմնի նշխարները, որ բուրում էին իբրև վարդ, պինդ էին` ինչպես սառույցը և անուշ ու պատվական` ինչպես [օծման] յուղը: Եվ բաղնիքն այնքան զով էր, ասես ընդհանրապես չէր ջեռուցվել: Եվ Տրայանոսը, տեսնելով երանելի Փոկասի մարմինը, դարձավ մտախոհ, սկսեց խորհել նրա համբերական մահվան մասին և ասաց իր մոտ եղած զինվորներին. «Իսկապես չկա ուրիշ Աստված, բացի միակից, որ երկնքում է»: Եվ ահով ու դողով դուրս եկավ բաղնիքից: Եվ դռան առջև նրան երևաց Փոկասն ու ասաց բռնակալ Տրայանոսին. «Գնա՛ քեզ համար պատրաստված տեղը` անհատակ անդունդը, որովհետև իմ համար բացվեց փրկության դրախտը, իսկ քեզ և քո կուռքերի համար բացվեց կորստյան վիհը: Եվ այլևս մնալու ժամանակ չունես` ընդամենը երեք օր, որովհետև քո կյանքում բազում արդարների արյուն հեղեցիր»: Եվ զարհուրած Տրայանոսն արքունիք գնաց: Եվ նեղվում էր ու տառապում սաստիկ ջերմությամբ. ընկավ հիվանդության մահիճն ու որդնելով` սատկեց:

Եվ Փոկասի ուղիղ վարքն ու քաջ նահատակությունը եղավ Պոնտոսում և պատմվում է մինչ օրս: Եվ նա նավավարների նավապետն էր և ամբողջ բարի աշխարհի հովիվը և փառավորվեց ճշմարիտ վկայությամբ, և նրա համբավն անանց է Հայոց, Պոնտացիների և Պամփլագոնացիների կողմերում: Սրբերի երամից մեզ մի առաքյալ երևաց և հաղթության նշանն ու հանդերձյալ կյանքի առհավատչյա խոստումն ընդունեց Տեր Աստծուց, որին փառք և զորություն` հավիտյանս հավիտենից. ամեն:

 

Վարք Սրբոց, Հատոր Դ, Ս. Էջմիածին – 2010թ.