Աստծու կամքը

«Մի՞թե ես մեղավորի մահն եմ տենչում,- ասում է Տերը՝ Աստված,- և ոչ թե այն, որ նա չար ճանապարհից հետ դառնա ու ապրի» (Եզեկ. 18:23):

«Որովհետև Աստծու կամքը սա է՝ ձեր սրբությունը» (Ա Թես. 4:3):

Ո՞րն է Աստծու կամքը աշխարհում տեղի ունեցող աղետների ու ահավոր դեպքերի վերաբերյալ: Սա ամեն մի բարեպաշտ, խորհող քրիստոնյայի օրվա կարևոր հարցերից է: Աղետների ժամանակ մենք միշտ կամենում ենք իմանալ, թե որոնք են Աստծու ծրագրերը, նկատառումներն ու միջամտությունները, և սա ինքնին խիստ ծանր ու անհամեմատելիորեն բազմակնճիռ խնդիր է:  

Եթե իսլամ դավանեինք, երբևէ նույնիսկ չէինք խորհի այսպիսի հարցի մասին, քանի որ ճակատագրին հավատացող մեկը պիտի լինեինք, իսկ ճակատագրին հավատացողը համոզված է, որ «ամեն ինչ նախապես սահմանված է», և հետևաբար մեզ մնում է խոնարհվել ու աչքներս գոցել աստվածային հրամանների առջև: Բայց մենք քրիստոնյա ենք և սովորել ենք դեպքերն ու իրողությունները մարդկային ազատության և միաժամանակ աստվածային ազատության հետևանք կամ դրսևորում համարել:

Միայն Աստծու զորությունը չէ, որ մենք պաշտում ենք, այլ ավելի շատ պաշտում ենք Նրա արդարությունը, ճշմարտությունն ու սերը։ Երբ ցավերը հարվածում, և փորձությունները խորտակում են մեզ, նեղսրտած հարցնում ենք. «Ո՜վ նախախնամող Աստված, ինչո՞ւ ես մեզ այսքան տառապեցնում», «Ինչո՞ւ ես այսքան անպատիժ թողնում թշնամիներին», «Ինչո՞ւ ես անարդարներին հաջողություն պարգևում», «Ինչո՞ւ ես անմեղներին չարչարում», «Մի՞թե դա է Քո կամքը», «Դո՞ւ ես ուղարկում այս աղետները», «Քո ձե՞ռքն է «ղեկավարում» սրանք», «Դո՞ւ ես այդպես տնօրինում», «Դո՞ւ ես այդ միջոցով խոսում», «Դո՞ւ ես…»։ Մենք ամենքս առանց բացառության մեր հուզումնալից վայրկյաններին այս հարցումներն ենք անում, փույթ չէ, որ չենք կարող պատասխան լսել կամ «գտնել»։

Ո՞րն է Աստծու կամքը աշխարհում տեղի ունեցող իրադարձությունների վերաբերյալ։ Մի հարց, որի պատասխանը պիտի փնտրենք միայն Հիսուս Քրիստոսի մոտ։ Նրանից հեռու ուրիշ տեղ փնտրելը սխալ քայլ կլինի մեր կողմից։ Բայց կան այնպիսի մտածողներ, որոնք իրենց թույլ են տալիս Աստծու կամքի մասին սեփական ըմբռնման համեմատ խոսելու։ Նրանք աշխարհում տեղի ունեցող զարհուրելի աղետները, պատերազմները, ջարդերը տեսնելով՝ ասում են. «Երկրավոր ցանկություններով ու ծրագրերով առաջնորդվող ազգերին և ժողովուրդներին Աստված թույլ է տալիս, որ նրանք փոխադարձաբար «պատժեն» մեկմեկու կոտորածներով ու գազանային ավերածություններով»։

Այսպիսիք ուղղակիորեն չեն ասում, որ նման գազանային ավերածությունների և կոտորածների հեղինակն Աստված է, այլ ասում են. «Աստված թույլ է տալիս, որ նրանք ոճիրներ ու ավերածություններ գործեն»։ Սա ասել, նշանակում է ասել, որ Աստված է բոլոր ավերածությունների և ջարդերի հեղինակը։ Այս տեսությունը տրամագծորեն հակառակ է Ավետարանի ոգուն, քանի որ Ավետարանից մենք իմանում ենք, որ Աստված Իր արևը ծագեցնում է չարերի ու բարիների վրա և անձրև է բերում հավասարապես արդարների ու մեղավորների վրա (տե՛ս Մատթ. 5:45)։

Պողոս առաքյալի հեղինակած նամակներից մենք գիտենք, որ «Աստծու կամքը մեր սուրբ լինելն է», որ «Աստծու կամքը բարին է, հաճելին և կատարյալը»։ Բայց խնդիրն այն է, թե Տերն ի՞նչ միջոցներ է գործադրում՝ հասնելու Իր այս նպատակին։ Շեշտադրումն ինչի՞ վրա դնենք, Աստծու սիրո՞, թե՞ Աստծու արդարության։ «Եթե դուք «զոհեք» Աստծու ողորմությունը,- ասում է մի աստվածաբան,- ես կկործանվեմ, բայց եթե «զոհեք» Աստծու արդարությունը, «կկործանվի» Աստված։ Փրկենք նախ Աստծո՛ւ պատիվը»։ Այո՛, անշուշտ, սակայն ինչի՞ համար է այս զանազանությունը։ Սերը չի կարելի բաժանել արդարությունից, իսկ արդարությունը պիտի լինի սիրո հայտնությունը։

Արդ, եկե՛ք փորձենք ավելի մոտիկից ուսումնասիրել այս խնդիրն այնպես, որ մեզ պատուհասվող աղետների ժամանակ ի վիճակի լինենք ասելու. «Գիտեմ, թե Աստված ի՛նչ է կամենում»։

***

Այս կարևոր հարցը լուսաբանելու համար ո՞ր ուղղությանն է պետք հետևել. փիլիսոփայակա՞ն, գիտակա՞ն, փորձառակա՞ն։ Սրանցից որի՞ն է պետք ականջ դնել։ Կարծում եմ, որ սրանցից որևէ մեկը մեզ գոհացուցիչ պատասխան տալ չի կարող։ Ընդհակառակը, դրանք մեզ պիտի առաջնորդեն անվերջանալի վիճաբանության։

Աներկբայորեն հավատում եմ, որ Հիսուս Քրիստոսի հավատքին խարսխված ԽԻՂՃԸ մեզ ըստ ամենայնի պիտի գոհացնի։ Մենք ավելի շատ պետք է Ավետարանի Փրկչից՝ Հիսուս Քրիստոսից լուսաբանում ստանանք, քան Հին Կտակարանից, քանի որ Հինը հազիվ իր «կցկտուր» հայտնության ցոլքն է տալիս մեզ, և ինչպես Պողոս առաքյալն է մեկնաբանում՝ այն միայն իբրև դաստիարակ է կարող մեզ դեպի Հիսուս առաջնորդել.  «Օրենքը դաստիարակ եղավ՝ մեզ Քրիստոս Հիսուսին բերելու» (Գաղ. 3:24)։ Միայն Հիսուս համայն մարդկության համար «իմաստություն եղավ»։ Հետևաբար միայն Հիսուս կարող է մեզ լուսաբանել Աստծու կամքը և բացատրել դրա նշանակությունը։

Երբ «Լեռան քարոզում» Հիսուս ասում է՝ «Լսել եք, թե ինչ ասվեց… իսկ Ես ձեզ ասում եմ» (տե՛ս Մատթ. 5:21, 27, 31, 33, 38, 43), ցույց է տալիս իր զորեղ ու բացարձակ հեղինակությունը։ Ինչ էլ լինի մեր աստվածաբանությունը, մենք սիրում ենք Հիսուսին մեր Տերը, մեր Վարդապետը կոչել։ Երբ Հիսուս ուսուցանում է, մենք խոնարհաբար նստում ենք Նրա ոտքերի առջև՝ մեզ ուսուցանվող դասերը լսելու, և երբ մենք խորհրդածում ենք Նրա կյանքի, զոհողության, բարոյական այն վսեմ նկարագրի մասին, որին ոչ մի մարդկային էակ չի հավասարվել և որից վեր ելնել ու սեփական հրաշագեղությունը «արտացոլել» որևէ մեկին չի հաջողվել, մենք զգում ենք մի գերազանցության, կատարելության, բացարձակ ու բացառիկ մարդկային սրբության ներկայությունը, որը այլ կերպ չի կարելի որակել, եթե ոչ «աստվածային» անվամբ։

Հիսուսի մեջ մարդկայինն ու աստվածայինը միացել են այնպիսի միավորությամբ, որ Նրան տեսնողը Աստծուն է տեսած լինում. «Ով Ինձ տեսավ, տեսավ Հորը» (Հովհ. 14:9)։ Երկնավոր Հոր հետ Հիսուսի հոգեկան հաղորդակցությունը այնքան խորունկ ու ստույգ է եղել, որ Նրա թափանցիկ հոգու միջով մենք Աստծու հոգին ենք տեսնում։

Արդ, երբ Քրիստոսին հարցնեինք, թե ո՞րն է Աստծու «դիրքորոշումը» աշխարհի հանդեպ, Նա մեզ կպատասխաներ հետևյալ խոսքերով, որոնք միաժամանակ ամփոփումն են պատմության և Ավետարանի. «Աստված այնքան սիրեց աշխարհը, որ մինչև իսկ Իր Միածին Որդուն տվեց, որպեսզի, ով Նրան հավատում է, չկորչի, այլ ընդունի հավիտենական կյանքը» (Հովհ. 3:16)։ Այս կետում Եզեկիելի մարգարեական հայտնատեսությունը և Պողոս առաքյալի առաքելական փորձառությունը գալիս ու նշանակալից ճշտությամբ հանդիպակցում են միմյանց. «Մի՞թե ես մեղավորի մահն եմ տենչում, և ոչ թե այն, որ նա չար ճանապարհից հետ դառնա ու ապրի», «Որովհետև Աստծու կամքը սա է՝ ձեր սրբությունը»։

Մարդկային այն Էակը, որի հոգին երկնային լույսով ողողվեց և որն իրավունք ունեցավ Աստծու միտքը ցոլացնելու, հաստատում է, որ Երկնավոր Հոր ներշնչանքը միմիայն սերն է, իսկ Նրա նպատակը մարդկության փրկությունն է միայն։ Եվ երբ Հիսուս կամեցավ նկարագրել Աստծու «դիրքորոշումը» Իր մեղավոր արարածների նկատմամբ, Նա «կերտեց» գլուխգործոցների գլուխգործոցը՝ «Անառակ որդու» առակը, որում տեսնում ենք անկրկնելի դիմագիծը Հոր, Որը սպասում է պանդխտի դարձին՝ առանց երբևէ հուսահատվելու, և Որը զղջացող հանցավորին ընդառաջ է վազում՝ նրան Իր գիրկն առնելու (տե՛ս Ղուկ. 15:11-32)։

Փրկել. ահա՛ Աստծու նպատակը։ Իսկ որո՞նք են միջոցները։ Ստույգ է, որ Աստված նողկում, գարշում է մեղքից, բայց Նա մեղքը ջնջելու համար մարդկանց ջարդի՞ է ենթարկում, կարելի՞ է երևակայել, որ աշխարհը հեղաշրջելու համար Աստված այն սպանդանոցի է վերածում։ Օ՜հ, ո՛չ, աշխարհը փրկելու համար Աստված երբևէ բռնության չի դիմում։ Նա համբերությամբ, հորդորանքով և քաղցրությամբ է «վարվում»։ Նա ո՛չ տիեզերական աղետ, և ո՛չ էլ հեղափոխություն չի «գործադրում»։

Ո՛չ և ո՛չ, Աստված մարդուն փրկելու համար բռնության չի դիմում, Նա մարդուն դարձի բերելու համար աղետների «օգնությանը» չի դիմում, ընդհակառակը, Աստված «կիրառում» է համբերությունը, քաջալերանքը և քաղցրությունը։ Դժբախտաբար սակայն մենք հակվում ենք խորհելու, որ բոլոր աղետները Աստծու կամքով են լինում։ Քանի՜ անգամ եմ աղետների վերաբերյալ լսել հետևյալ խոսքերը. «Աստված է տնօրինում այդ ամենը»,  կամ «Աստված այդպես կամեցավ», կամ «Աստծու կամքն էր դա»։

Այս արտահայտությունները և՛ սխալ են, և՛ անտրամաբանական, քանի որ ինչպե՞ս կարող եք աշխարհում գործվող անարդարությունները, ապօրինությունները, կեղեքումները, կոտորածներն ու աղետները «հաշտեցնել»  Աստծու սիրո, բարության և արդարության հետ։ Եթե այս բոլոր աղետները Աստծու կամքով են լինում, ուրեմն ո՞ւր է մնում մարդու կամքը, ո՞ւր է մնում այն խոսքը, որ «մարդն ազատ կամքով է աշխարհի թատերաբեմ բարձրանում»։

Եթե Աստված է տնօրինում այս բոլոր դեպքերի ընթացքը, ուրեմն մարդ Աստծու ձեռքի տակ մեքենա է։ Սակայն մի հպանցիկ հայացքը միայն բավական է ապացուցելու, որ մարդ ազատ է, և այնքան ազատ, որ նույնիսկ կարող է Աստծու դեմ ապստամբել ու հակառակվել Նրա «նպատակներին», այնքա՜ն ազատ, որ, Աստծու առջև կանգնելով, կարող է «Ե՜ս» աղաղակել։

Եթե պնդում եք և ասում, որ աշխարհի «ընդհանրական» բնույթ ունեցող աղետները Աստծու կամքով են կատարվում, ուրեմն կարող եք եզրակացնել նաև, որ «մասնավոր» աղետնե՛րն էլ են Աստծու կամքով լինում։ Օրինակ՝ նորապսակների միջև հանկարծակի առաջ եկած գժտությունը, ապա պառակտումն ու բաժանումը, կամ ժառանգական մի խնդրի պատճառով ընտանեկան հարկի ներքո սկսված անվերջանալի վեճն ու կռիվը, իսկ հետո էլ՝ նախանձի հետևանքով գործված սպանությունը Աստծու կամքի «արգասի՞քն» են։

Ուրեմն Աստվա՞ծ է տանը պառակտում մտցնում և ցավալի ամուսնական բաժանման պատճառ դառնում. ապա ո՞ւր մնաց Հիսուսի կողմից շեշտադրվող այն աստվածային վճիռը. «Ինչ որ Աստված միացրեց, մարդը թող չբաժանի»։ Դարձյալ, Աստվա՞ծ է եղբորը եղբոր դեմ դանակ քաշելու մղում և տխրառիթ սպանության հանգեցնում։ Ապա ո՞ւր մնաց Կայենին ուղղված Աստծու խոսքը. «Քո եղբոր արյան կանչը երկրից բողոքում է ինձ»։ Ո՛չ և ո՛չ, սիրելինե՛ր, դուք ասում եք՝ Աստծու կամքով է, բայց ես ասում եմ՝ Աստծու կամքին հակառակ է։

Մի՞թե կարող ենք Աստծուն երկու «բարոյական նկարագիր» վերագրել, մեկը «անձնական» դեպքերի, մյուսը՝ համընդհանուր ընդգրկում ունեցող աղետների։ Ինչպես անձնական ու ընտանեկան դեպքերի և աղետների «մեջ» յուրաքանչյուրս որոշակի պատասխանատվության բաժին ունենք, այդպես էլ պատասխանատվության ուղղակի և որոշակի բաժին ունենք ընդհանրական աղետներում։ Մեր ամեն մի վնասակար ու չար արարքի համար աստվածային ձայնը մեր խղճի միջոցով ասում է. «Այդ ի՞նչ արեցիր քո եղբորը»։

Աստված սեր է և Աստված մարդուն աղետ չի «ուղարկում»։ Նա նույնիսկ մեր ձեռքով «բերված» աղետներից է ուզում մեզ համար բարիք պատրաստել։ Սակայն սա թող պատճառ չդառնա՛, որ դուք սկսեք խորհել, թե քանի որ Աստված ուզում է բոլոր աղետներից բարիք «ծնել», ուրեմն կարող ենք չարիք գործել, որպեսզի բարիք գա. քա՜վ լիցի։ «Եվ ինչպես ոմանք մեր մասին ասում են իբր թե ասած լինենք՝ չարի՛ք գործենք, որպեսզի բարին գա» (Հռոմ. 3:8)։

Գիտենա՛նք, որ Աստված չարերի դարձը «չի ապահովում» նրանց չարիք պատճառելով, Նրա հավանությամբ ու փափագով չե՛ն, որ կոտորածներ են լինում։ Նայեցե՛ք Խաչի պատվանդանի տակ հավաքված խուժանին, զինվորներին, քահանայապետներին ու ծերերին, որոնք ամեն տեսակի ոճիրներով և նախատինքներով Աստծու Որդու դեմ են ելնում։ Ի՞նչ է, մի՞թե Աստված չէր կարող նրանց սատակամահ անել։ Ո՛չ, չէր կարող, քանի որ մարդ ազատ է ստեղծվել և թույլ է տրվել, որ նա իր ազատ կամքով շարժվի ու սեփական ձեռքերով «պատրաստի» իր դատապարտությունը կամ փրկությունը։ Օ՜հ, Աստծու ուզածն ու փափագածը մեղավորի մահը չէ, այլ նրա դառնալը չար ճանապարհից և ապրելը։

***

«Աստծու կամքը մեր սրբությունն է»,- ասում է Պողոս առաքյալը։ Երբ աշխարհում ավելանում է չարիքը, երբ ամբարիշտները իրենց չար գործերով «հաղթանակում» են, չմեղադրե՛նք Աստծուն, չհամարձակվե՛նք Տիրոջ դեմ խոսելու այն համոզումով, որ Նրա արտոնությամբ են այդ բոլորը տեղի ունենում։ Եթե խոհեմաբար ու բարեխղճորեն քննենք, կտեսնենք, որ մենք «շատ» սուրբ չենք։ Մենք ինքներս մեզ արդարի տեղ ենք դնում, բայց մի «քննությունը» ցույց կտա, որ մենք մեր մեծամեծ թերությունները, զանցառություններն ու անտարբերություններն ունենք։

Հարցնում եմ, թե ի՞նչ ենք արել և անում աստվածային պաշտամունքի ու մեր տառապող, սիրելի եղբայրների և քույրերի փրկության համար։ Եթե Աստծուն մեր ցավերի հանդեպ «անտարբեր» եք համարում, ապա ինչո՞ւ դո՛ւք չեք ուզում գործել հօգուտ ձեր եղբայրների ու քույրերի։ Աստված հավատացյալների միջոցով է գործում աշխարհում։ Նա չի կամենում հրաշքներով գործել կամ ստիպել, որ մարդիկ Իր ուզած ձևով շարժվեն։ Աստված չի խլում մարդկային ազատությունը, այլ Նա միմիայն նրա՛նց միջոցով է գործում, ովքեր իրենք իրենց և իրենց սիրտը Աստծուն են հանձնել։ Աստված միայն ա՛յն ժամանակ է տնօրինում աշխարհում տեղի ունեցող իրադարձությունները, երբ մարդիկ Նրա հետ ձեռք ձեռքի են քայլում։

Աստվածային լույսը ցոլացնելու համար մարդկային հայելի է պետք։ Անհրաժեշտ է, որ մենք «գործակից» լինենք Աստծուն, առանց որի աշխարհի աղետները կբազմապատկվեն կարծվածից էլ ավելի։ Բավական չէ աղոթել և ասել. «Եկեսցէ արքայութիւն Քո», այլ պետք է ինքներս մեզ ենթարկենք Աստծու սիրո տնօրինությանը, որպեսզի Նրա սիրո գործիքը դառնանք։ Վերջապես, Աստված ուղղակիորեն նյութական աշխարհի միջոցով հրաշքներ չի գործում, այլ Նա մարդկանց «կարիքն» ունի, և մարդկանց միջոցով ու խաղաղ գործակցությամբ է կարող փրկել աշխարհը։

Մի օր Եղիա մարգարեն, Քորեբ լեռը բարձրանալով, անհամբերությամբ սպասում էր Աստծու հայտնությանը (տե՛ս Գ Թագ. 19:9-13)։ Հանկարծ փոթորիկը փշուր-փշուր արեց բոլոր ապառաժները, ապա երկրաշարժը տակնուվրա արեց բնությունը, դրանից հետո էլ կրակի բոցերը «լափլիզեցին» լեռը։ Բայց Աստված ո՛չ փոթորկի «մեջ» էր, ո՛չ երկրաշարժի և ո՛չ էլ կրակի։ Այնուհետ հաջորդեց մի մեղմ ձայն, քաղցր ու ներդաշնակ մի ձայն, որ զեփյուռի ձայնն էր։ Մարգարեն այդ քաղցրության մեջ զգաց երկնային «իրականության» մերձեցումը, և անմիջապես վերարկուով ծածկեց գլուխը՝ ավելի լավ լսելու Հավիտենական խոսքերը։

Ո՜վ հավատացյալներ, այս նույն կերպ Աստծու կամքը չի արտահայտվում ո՛չ փոթորկահույզ կրքերում և ո՛չ երկրները քարուքանդ անող պատերազմներում։ Եթե ուզում եք իմանալ Աստծու կամքը, ձեր հոգում քաղցրություն, խաղաղություն ու լռություն ունեցեք, և այդժամ դարերի խորքից լսելի կլինի աստվածային բարբառի անուշ մրմունջը. «Չեմ կամենում մեղավորի մահը, այլ նրա դարձը չար
ճանապարհից և ապրելը»։ Եվ ձեզ ավելի մոտ լինելով՝ Հիսուս էլ Իր անայլայլ քաղցրությամբ կհավելի. «Աստված Իր արեգակը ծագեցնում է չարերի ու բարիների վրա և անձրև է բերում արդարների ու մեղավորների վրա… Արդ, կատարյա՛լ եղեք դուք, ինչպես որ ձեր երկնավոր Հայրն է կատարյալ»։

 

Տեր Ղևոնդ վրդ. Դուրյան, «Պարզ քարոզներ», Գ հատոր, Փարիզ, 1925 թ.

Արևելահայերենի վերածեց Գևորգ սրկ. Կարապետյանը