Աստվածաշնչի ընթերցանու­թյան հերթականությունն ըստ գրքերի կարևորության և մատչելիության

Աստ­վա­ծաշնչ­յան բո­լոր գրքերն էլ, թե­պետ կուռ ամ­բող­ջություն են կազ­մում, սա­կայն տար­բեր են թե՛ ի­րենց կարևո­րությամբ և թե՛ մատ­չե­լիությամբ, ինչն ինք­նին են­թադ­րում է ըն­թեր­ցա­նության` սրբա­զան գրքե­րի ընդ­հա­նուր ցան­կից զա­նա­զան­վող հեր­թա­կա­նություն և ա­ռան­ձին գրքե­րի ա­ռա­վել խոր քննություն և սեր­տո­ղություն:

Ս. Գրքի եր­կու ան­քակ­տե­լի մա­սե­րից ա­ռա­վե­լա­գույն հար­գը Նոր Կտա­կա­րա­նինն է` իբրև Հնի լրու­մի(1): Իսկ նոր-կ­տա­կա­րան­յան 27 գրքե­րի շար­քում, բնա­կա­նա­բար, կարևո­րա­գույն­նե­րը չորս Ա­վե­տա­րան­ներն են, ո­րոնք նկա­րագ­րում են մեր Տեր Հի­սուս Քրիս­տո­սի կյան­քը, ա­ռա­քե­լությու­նը և քավ­չա­րար մա­հը, և շա­րադ­րում Նրա խոս­քերն ու վար­դա­պե­տությու­նը. «Աստ­ված բազ­մա­պի­սի ձ­ևե­րով և այ­լա­զան օ­րի­նակ­նե­րով նա­խա­պես խո­սեց մեր հայ­րե­րի հետ մար­գա­րե­նե­րի մի­ջո­ցով. այս վեր­ջին օ­րե­րին մեզ հետ խո­սեց Իր Որ­դու մի­ջո­ցով, Ում ժա­ռանգ նշա­նա­կեց ա­մեն ին­չի և Ում մի­ջո­ցով ստեղ­ծեց տիե­զեր­քը» (Եբր. Ա 1, 2):

Ի­րենց կարևո­րությամբ Ա­վե­տա­րան­նե­րին հա­ջոր­դում են Գործք ա­ռա­քե­լոցն ու ա­ռա­քե­լա­կան թղթե­րը:

Ա­վե­տա­րան­նե­րի այս գե­րա­կա հարգն իր ար­տա­հայ­տությունն է գտել նաև Ե­կե­ղե­ցու ընդ­հան­րա­կան աստ­ված­պաշ­տության մեջ: Սրբա­զան գրքե­րից միայն Ա­վե­տա­րանն է դրվում խո­րա­նում` սուրբ սե­ղա­նի վրա: Այն մա­տուց­վում է հոգևո­րա­կան­նե­րին ու հա­վա­տաց­յալ­նե­րին` համ­բու­րե­լու հա­մար: Քա­հա­նան, իբրև մե­ծա­րան­քի նշան, Ա­վե­տա­րա­նը բռնում է դաս­տա­ռա­կով` թաշ­կի­նա­կով: Ա­վե­տա­րա­նա­կան ըն­թերց­վածք­ներն ընդգրկ­ված են Մաշ­տո­ցի մեջ` իբրև հի­վանդ­նե­րի բժշկության կա­նոն, և այլն:

Հինկ­տա­կա­րան­յան գրքե­րից քրիս­տոն­յա­նե­րի հա­մար ա­մե­նա­կարևո­րը Սաղ­մո­սա­րանն է, ո­րը լայ­նո­րեն կի­րառ­վում է ընդ­հան­րա­կան և ա­ռանձ­նա­կան աստ­ված­պաշ­տության մեջ: Սաղ­մոս­նե­րը հոգևոր եր­գեր են, ո­րոնք ի­րենց փա­ռա­բա­նա­կան, գո­հա­բա­նա­կան, պա­ղա­տա­կան և ա­պաշ­խա­րա­կան բնույ­թով նույ­նա­կան են ա­ղոթք­նե­րի հետ, բայց այն ա­ռանձ­նա­հատ­կությունն ու տար­բե­րությունն ու­նեն վերջին­նե­րից, որ հինկ­տա­կա­րան­յան բո­վան­դակ օ­րենսդ­րա­կան, պատ­մա­կան, ի­մաս­տության և մար­գա­րեա­կան գրքե­րի կա­տար­յալ խտա­ցումն են:

Նորկ­տա­կա­րան­յան գրքե­րի և Սաղ­մո­սա­րա­նի դե­րը ա­ռանձ­նա­կան աստ­ված­պաշ­տության մեջ մեծ է և կարևոր­վել է Ե­կե­ղե­ցու հայ­րե­րի կող­մից: Նշենք, որ Նոր Կտա­կա­րա­նի գրքե­րի և սաղ­մոս­նե­րի քաջ ի­մա­ցությունն ու ան­գիր ի­մա­նա­լը պար­տա­դիր է ե­ղել միջ­նա­դար­յան վան­քե­րում:

Սա­կայն նորկ­տա­կա­րան­յան գրքե­րի ա­ռանձ­նա­հա­տուկ դերն ու կարևո­րությու­նը չի նսե­մաց­նում հինկ­տա­կա­րան­յան մյուս գրքե­րի ար­ժե­քը, այլ միայն աս­տի­ճա­նա­կար­գում է: Հենց Հին Կտա­կա­րա­նի գրքե­րը նկա­տի ու­նի Պո­ղոս ա­ռաք­յա­լը, երբ ա­սում է. «Աստ­ծու շնչով գրված ա­մեն գիրք օգ­տա­կար է ու­սուց­ման, հան­դի­մա­նության, ուղ­ղե­լու և ար­դա­րության մեջ խրա­տե­լու հա­մար, որ­պես­զի կա­տար­յալ լի­նի Աստ­ծու մար­դը և պատ­րաստ` բո­լոր բա­րի գոր­ծե­րի հա­մար» (Բ ­Տիմ. Գ 16-17)(2):

Սա­կայն հինկ­տա­կա­րան­յան գրքե­րի ընտ­րությու­նը մա­նա­վանդ սկսնակ­նե­րից զգու­շություն է պա­հան­ջում:

Այս­պես, ըստ Ո­րո­գի­նե­սի վկա­յության` Իս­րա­յե­լում մինչև 30 տա­րին բո­լո­րե­լը ար­գել­ված էր կար­դալ Աստ­վա­ծաշն­չի սկիզ­բը, Ե­զե­կիե­լի մար­գա­րեության սկիզբն ու վեր­ջը և Երգ եր­գո­ցը: Ս. Ա­թա­նաս Ա­ղեք­սանդ­րա­ցին Երգ եր­գո­ցի հա­մար մաս­նա­վո­րա­պես ա­սում է. «Նրա մեջ ա­մեն ինչ սկզբից մինչև վերջ գրված է խորհր­դա­բար, ա­ռեղծ­վա­ծա­յին այ­լա­բա­նությամբ. նրա մեջ ամ­փոփ­ված դա­վա­նա­կան ի­մաստ­նե­րը ոչ թե տա­ռի մեջ են, այլ խո­րա­պես ծածկ­ված են նրա տակ... Ա­հա թե ին­չու միայն կա­տար­յալ­նե­րը կա­րող են կար­դալ այս գիր­քը, սա­կայն նրանք էլ կար­դա­լիս պետք է նկա­տի ու­նե­նան այ­լա­բա­նությու­նը, որ­պես­զի ա­նի­մաստ­նե­րի տգի­տությամբ չծաղր­վի նրա մեջ շա­րադր­վա­ծը»(3):

Բանն այն է, որ այս գիր­քը այ­լա­բա­նո­րեն պատ­մում է Փե­սա­յի` Հի­սուս Քրիս­տո­սի և հար­սի` Ե­կե­ղե­ցու` մեկ­մե­կու նկատ­մամբ կա­տար­յալ սի­րո մա­սին, և այս սե­րը նկա­րագր­ված է իբրև աղջ­կա սեր իր սի­րեց­յա­լի նկատ­մամբ, ին­չը կա­րող է գայ­թակ­ղել շա­տե­րին:

Սի­րա­քի գիր­քը միշտ օգ­տա­կար է հա­մար­վել պա­տա­նի­նե­րի հա­մար: Այս բանն, ի դեպ, վա­վե­րաց­վել է ա­ռա­քե­լա­կան ՁԵ կա­նո­նով և ա­վե­լի ուշ` Սիոն կա­թո­ղի­կո­սի օ­րոք` 768 թ. գու­մար­ված Պար­տա­վի ժո­ղո­վի կող­մից, որն իր ԻԴ կա­նո­նում այդ գիր­քը շա­հե­կան է հա­մա­րում հատ­կա­պես պա­տա­նի­նե­րի հա­մար. «Առ ի յու­սու­ցա­նե­լոյ զձեր ման­կունս զու­սումն բազ­մա­մասն»(4):

Հինկ­տա­կա­րան­յան գրքե­րի մատ­չե­լիու­թյունն ըստ տա­րի­քի և հոգևոր հա­սու­նության փաստ­վում է նաև ս. Գր. Տաթևա­ցու կող­մից. «Պետք է ի­մա­նալ նաև, որ Սո­ղո­մո­նի ե­րեք գրքե­րը խրատ են մար­դու ե­րեք հա­սա­կի հա­մար. Ա­ռակ­նե­րը` պա­տա­նի­նե­րին, Ժո­ղո­վո­ղը` ե­րի­տա­սարդ­նե­րին, իսկ Երգ եր­գո­ցը` ծե­րու­նի­նե­րին: Ա­ռակ­նե­րը սո­վո­րեց­նում են մեզ բա­րո­յա­կան ա­ռա­քի­նություն­նե­րը, Ժո­ղո­վո­ղը` ստա­ցա­կան­նե­րը, և Երգ եր­գո­ցը` աստ­վա­ծա­յին­նե­րը: Ա­ռակ­նե­րը ար­տա­քին սրահն են, մյու­սը` սրբությու­նը, և Երգ եր­գո­ցը` սրբություն սրբո­ցը: Ա­ռակ­նե­րով գա­լիս ենք հա­վա­տի ի­մաս­տությա­նը, աշ­խար­հի ու­նայ­նությամբ (այ­սինքն` Ժո­ղո­վո­ղի գրքով)` երկ­նա­վոր հույ­սին, և Երգ եր­գո­ցով` Աստ­ծու ա­նախտ սի­րուն, ո­րը լրաց­նում է ա­մեն ինչ»(5):

Նշենք նաև, որ Հին Կտա­կա­րա­նում, ի թիվս Աստ­վա­ծա­շունչ Գրքե­րի, ընդգրկ­ված են երկ­րոր­դա­կա­նոն կոչ­վող գրքե­րը, ո­րոնց հե­ղի­նակ­նե­րը աստ­վա­ծաշ­նորհ մար­գա­րե­նե­րը չեն: Այս գրքե­րը, ո­րոն­ցում կան դժվար ըմբռ­նե­լի հատ­ված­ներ, կամ էլ ամ­բող­ջո­վին բա­ցա­կա­յում է հոգևոր բո­վան­դա­կությու­նը, այ­դու­հան­դերձ ընդգրկ­վել են Ս. Գրքի ցան­կի մեջ` իբրև հա­վա­տի շի­նության հա­մար օգ­տա­կար: Աստ­վա­ծաշն­չի ար­դի արևե­լա­հա­յե­րեն թարգ­մա­նության մեջ զե­տեղ­ված են ի­նը երկ­րոր­դա­կա­նոն գրքեր` Ա Եզ­րաս, Հու­դիթ, Տո­բիթ, Մա­կա­բա­յե­ցի­նե­րի Ա, Բ, Գ, Ի­մաս­տություն Սո­ղո­մո­նի, Սի­րաք և Բա­րուք: Երկ­րոր­դա­կա­նոն գրքե­րի թի­վը տար­բեր Ե­կե­ղե­ցի­նե­րում տար­բեր է:

Ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ ա­ռան­ձին գրքե­րով կամ ամ­սագ­րե­րում լույս են տես­նում պա­րա­կա­նոն (ա­պոկ­րիֆ) ան­վան­վող գրքե­րը: Բանն այն է, որ անց­յա­լում այդ գրքե­րի հե­ղի­նակ­նե­րը, հե­տապն­դե­լով ինչ-ինչ նպա­տակ­ներ կամ փոր­ձե­լով տա­րա­ծել ի­րենց կեղծ ուս­մունք­ներն ու կար­ծիք­նե­րը, նեն­գա­բար ի­րենց գրվածք­նե­րին տվել են սուրբգ­րա­յին խո­րագ­րեր և տեսք: Քրիս­տո­նեության ա­ռա­ջին դա­րե­րում ի հայտ ե­կան մի շարք պա­րա­կա­նոն գրքեր, ինչ­պես` «Հա­կո­բի Նա­խա­վե­տա­րա­նը», «Թով­մա­սի Ա­վե­տա­րա­նը», «Պո­ղոս ա­ռաք­յա­լի Հայտ­նությու­նը» և այլն, ո­րոնք կազմ­ված էին ե­բիո­նության և գնոս­տի­ցիզ­մի ուս­մունք­նե­րի հա­մա­ձայն: Կան նաև հինկ­տա­կա­րան­յան պա­րա­կա­նոն գրքեր, ինչ­պես` «Վե­րա­ցումն Մու­սի­սի», «Ե­ղիա­յի ծա­ծուքն», «Ել­դադ և Մով­դադն» և այլն: Այս գրքե­րը մերժ­վում են Ե­կե­ղե­ցու կող­մից և հա­մար­վում են վտան­գա­վոր ու վնա­սա­կար: