Դեղամիջոց՝ փարիսեցիության դեմ, մաս 1-ին

Ուղղափառ հավատացյալի համար կարևոր է իր առաջ հարց դնել՝ այն ամենն, ինչ անում ենք՝ մեր ուխտագնացությունները, մոմավառությունները, գիշերային հսկումները, աղոթքները, պահքերը, ողորմությունը, մեր բոլոր արարքներն ինչի՞ համար են: Ինչո՞ւ ենք դրանք գործում: Այդ հարցի պատասխանից է կախված մեր հոգևոր կյանքի ճիշտ կամ ոչ ճիշտ լինելը: Պատահել է, որ ամառային ուղղափառ ճամբարներում հարցրել եմ երեխաներին. «Աստծո ո՞ր պատվիրանն է ամենակարևորը»: Եվ բոլոր երեխաները տարբեր պատվիրաններ են հիշել՝ մի՛ գողացիր… մի՛ ստիր… մի՛ դատիր… պատվի՛ր հորդ և մորդ… սիրի՛ր մերձավորիդ… Նրանցից և ոչ ոք չի կասկածել, որ թվարկված պատվիրաններից ոչ մեկն առաջինը չէ:

Մարդիկ մտածում են, որ առաջին պատվիրանը «սիրի՛ր մերձավորիդ» է: Բայց երբ երեխաներին ասում եմ. «Ոչ, դա առաջին պատվիրանը չէ»,- երեխան պատասխանում է. «Այո, այո, գիտեմ…»: «Իսկ ո՞րն է»,- հարցնում եմ: «Աճեցե՛ք և բազմացե՛ք…»: Բայց, իհարկե սա նշանակությամբ առաջին պատվիրանը չէ:

Աստծո կողմից տրված առաջին և միակ պատվիրանը, որից արդեն ծագեցին մյուս պատվիրանները՝ սիրել Տեր Աստծուն ողջ սրտով: Քրիստոս Ինքն էր ասում, որ առաջին պատվիրանը «դու պիտի սիրես քո Տեր Աստծուն քո ամբողջ սրտով, քո ամբողջ հոգով, քո ամբողջ մտքով և քո ամբողջ զորությամբ» (Մրկ. 12:30):

Իսկ երկրորդ պատվիրանը, որ նման է առաջինին և դրանից է բխում, այն է, որում ասվում է. «Սիրի՛ր մերձավորիդ»: Մյուս բոլոր պատվիրաններն այս երկուսի շարունակությունն են: Եթե դուք ձեր մերձավորին սիրում եք, ապա չեք գողանա նրանից, չեք ստի նրան, անարդար չեք լինի նրա հանդեպ, նրա ունեցվածքից ոչինչ չեք ցանկանա՝ ո՛չ նրա կնոջը, ո՛չ նրա տունը, չեք դատի նրան… Ահա՛, թե ինչ է ենթադրվում «առաջին պատվիրանի շարունակություն» բառերի տակ: «Սիրի՛ր մերձավորիդ» պատվիրանը հենց նրա շարունակությունն է: Եթե դուք իսկապես սիրում եք Աստծուն, ապա անհնար է, որ չսիրեք ձեր մերձավորին: Մարդը, որ սիրում է Աստծուն, բնականաբար, որպես առ Աստված իր սիրո շարունակություն, կսիրի նաև իր եղբայրներին և քույրերին:

Այսպիսով, Աստծո առաջին և միակ պատվիրանը՝ ողջ սրտով Տեր Աստծուն սիրել: Դրա շնորհիվ այն ամենն, ինչ անում ենք Եկեղեցում, հստակ նպատակ է ստանում: Հենց այդ պատճառով ենք ուխտագնացություն կատարում, պահք պահում, աղոթում, խոստովանում մեղքերը, մոմ վառում, սրբերի վարքը կարդում և այլն: Դա Քրիստոսին սիրելու մեր միջոցն է: Իսկ սխալն առաջանում է այն ժամանակ, երբ ասում ենք, որ այդ ամենն անում ենք, որպեսզի ուղղակի լավ մարդ դառնանք: Եվ հենց այստեղ ամենամեծ սուտն է: Սա այն քայլն է, որն անելիս բոլորը սայթաքում են: Որովհետև եթե Եկեղեցու նպատակը միայն մեզ ավելի լավը դարձնելը լիներ, ապա ո՛չ Քրիստոսի հետ անձնական հարաբերությունների անհրաժեշտությունը կլիներ, ո՛չ էլ այս աշխարհ գալու որևէ պատճառ Քրիստոսի համար:

Ի՞նչ եք կարծում, մենք ինչո՞ւ ընդունակ չենք սրբերին հասկանալու: Կամ ավելի պարզ ասած՝ ինչո՞ւ չենք կարողանում հասկանալ նրանց, ովքեր սիրում են Աստծուն:

Մենք ասում ենք. «Մի՞թե այդքան անհրաժեշտ էր այդ ամենն անել փրկվելու, Աստծո կողքին լինելու համար: Մի՞թե այդքան անհրաժեշտ է դրա համար լեռներում ապրել: Մի՞թե մենք էլ պետք է ամեն ինչ սրբերի պես անենք»: Իհարկե՝ ոչ: Դրա կարիքը չկա: Սակայն, եթե մենք հասկանայինք, որ Աստծո հետ մեր հարաբերությունները պետք են ոչ միայն փրկության, այլև Նրա հանդեպ մեր սերն արտահայտելու համար, ապա այդ ժամանակ և՛ սրբերը, և՛ նրանց արարքները հասկանալի կլինեին մեզ:

Այդ արարքները չեն կարող բացատրվել միայն գիտակցության միջոցով, որովհետև սերը դուրս է գալիս տրամաբանության սահմաններից: Նույնիսկ աշխարհիկ սերը, մի մարդու սերը մյուսի հանդեպ: Երբ, օրինակ, որևէ մեկը պատրաստվում է ամուսնանալ և սիրում է իր ընտրյալին՝ երիտասարդը սիրում է իր հարսնացուին, աղջիկն՝ իր փեսացուին… Նրանք կարող են միանգամայն իռացիոնալ արարքներ գործել: Եթե, օրինակ, հարցնեք նրանցից մեկին, թե ով է աշխարհում ամենագեղեցիկը, ապա նրանցից յուրաքանչուրն, անկասկած, իր սիրելիի անունը կտա: Որովհետև նրանք սիրո աչքերով են նայում: Մենք, բնականաբար, այլ բան կտեսնենք: Եթե սիրահարված աղջկան հարցնեք, թե ով է աշխարհի ամենալավ մարդը, նա կպատմի նրա մասին, ում սիրում է, և ամենալավ բառերով կնկարագրի: Նա ոչ մի թերություն չի նկատի նրա մեջ, ոչ մի վատ բան չի տեսնի, որովհետև սերն այդ ամենից բարձր է:

Սերը չի կարող տրամաբանության կողմից պարտադրված լինել: Սերը վեր է տրամաբանությունից: Այդ պատճառով էլ աշխարհիկ տրամաբանության չափանիշները չենք կարող կիրառել այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր սիրում են Աստծուն: Սրբերն իրենց տրամաբանությամբ են առաջնորդվում, որը տարբերվում է աշխարհիկից, որովհետև նրանց տրամաբանութունը «սիրո» տրամաբանություն է: Այնպես որ, Եկեղեցին մեզ չի սովորեցնում ուղղակի լավ մարդ դառնալ, չնայած դա էլ է սովորեցնում: Դա դեռ այբբեն է: Մեր Եկեղեցին սովորեցնում է մեզ Հիսուս Քրիստոսի անձը սիրել:

Եկեղեցու ներսում կյանքը զարգացնում է հարաբերությունները, սակայն դրանք անձնական հարաբերություններ են մարդու և Քրիստոսի միջև, այլ ոչ թե մարդու և Քրիստոսի ուսմունքի միջև, կամ՝ մարդու և Ավետարանի միջև, ո՛չ: Ավետարանն այն է, ինչ օգնում է մեզ Քրիստոսի հանդեպ սիրո գագաթնակետին հասնել: Երբ հասնենք այդ կետին, Ավետարանն այլևս անհրաժեշտ չի լինի մեզ: Ոչ մի բանի անհրաժեշտություն չի լինի, ամեն ինչ կդադարի, կմնան միայն մարդու հարաբերություններն Աստծո հետ: Դրանում է Եկեղեցու և կրոնի միջև եղած տարբերությունը:

Կրոնը սովորեցնում է պարտականություններն այնպես կատարել, ինչպես կռապաշտներն էլ էին անում: Ահա՛, օրինակ, ուխտագնացության ենք մեկնել, ցուցաբերել ենք մեր հարգանքը, մի փոքր գումար ենք գցել գանձանակի մեջ, մի քանի մոմ ենք վառել, նույնիսկ մի փոքր աղոթել ենք ու թերթիկներ թողել, հաղորդվել ենք: Թվարկված բոլոր գործողությունները հենց կրոնական պարտականություններ են, որոնք կատարել ենք: Սակայն, միևնույն ժամանակ, մեր սիրտը ոչ մի կերպ չի փոխվել: Մեզ հատկացված ժամանակն ավարտին է մոտենում, իսկ մենք առաջվա պես նույնն ենք՝ պատրաստ ենք նետվել միմյանց վրա, վիճել, կրկին վհատվել այնպես, ինչպես և նախկինում էր… Մեր սիրտը չի փոխվում: Մենք Քրիստոսի հետ հարաբերությունների մեջ չենք մտնում, որովհետև սահմանափակվում ենք ուղղակի կրոնական պարտականություններով:

Եվ դուք, հավանաբար, ճանաչում եք նման մարդկանց՝ «կրոնասեր». դա ամենասարսափելի տեսակն է Եկեղեցում: Նրանք իրապես վտանգավոր են: Աստված փրկի մեզ նրանցից… Մի անգամ, երբ պատարագիչ էի և բարձրաձայն ազդարարում էինք «Տե՛ր, փրկիր բարեպաշտներին…», Սուրբ լեռան վանականներից մեկը կատակով նկատեց. «Տե՛ր, փրկիր մեզ բարեպաշտներից…»: Այլ կերպ ասած՝ Աստված հեռու պահի մեզ նման «կրոնասերներից», քանի որ «կրոնասեր մարդ» բառակապակցությունը ենթադրում է խեղաթյուրված անձնավորություն, ով երբևէ անձնական հարաբերություններ չի ունեցել Աստծո հետ: Այդ տիպի մարդիկ միայն Աստծո հանդեպ ունեցած իրենց պարտականություններն են կատարում, բայց չեն փորձում որևէ հարաբերության մեջ մտնել Նրա հետ, այդ պատճառով էլ Աստված նրանց ոչինչ չի տալիս: Պետք է խոստովանել, և ես դա իմ սեփական փորձի վրա հիմնվելով եմ ասում, որ ես երբեք Եկեղեցու ավելի վատ թշնամի չեմ տեսել, քան «կրոնասեր մարդիկ» են:

Ամեն անգամ, երբ կրոնասեր մարդկանց կամ քահանաների ու աստվածաբանների, կամ նույնիսկ նրանց, ովքեր Եկեղեցում իրենց աստվածաբանների պես են պահում՝ սեփական կարևորությունը գիտակցելով, երեխաները փորձել են կուսակրոն կամ քահանա դառնալ, նրանք՝ ծնողները, դևերից էլ վատն են դարձել: Նրանք սկսել են զայրանալ, վերածվել ոխերիմ թշնամու: Ծնողների եմ հիշում, որ երեխաներին հաճույքով քարոզի էին բերում, բայց երբ նրանց զավակը քայլ էր անում, որպեսզի քարոզի ժամանակ լսածը կատարի, նրանք ամենավատ մարդիկ էին դառնում, որ պատկերացնել միայն կարելի է: Եվ ես ստիպված էի լինում հիշեցնել նրանց. «Ախր դուք ինքներդ եք երեխային քարոզի բերել, ոչ թե ես»:

Մի անգամ Եկեղեցու հանդեպ մեծ նախանձախնդրություն ունեցող մի աղջկա հորն ասացի. «Չեմ կարծում, որ այսուհետ կարիք կա Ձեր դստերը քարոզներին բերելու: Ինձ հետ զրուցելու համար էլ մի՛ բերեք: Ձեր դուստրը միանձնուհի կդառնա, և դուք ինձ կմեղադրեք դրանում»: Նա պատասխանեց. «Ո՛չ, հա՛յր, նման բան չի կարող պատահել, մենք Ձեզ շատ ենք հարգում»: Իսկ նրա դուստրն իսկապես միանձնուհի դարձավ… Յոթ տարի է անցել, իսկ նա դեռ չի խոսում ինձ հետ…

(Շարունակելի)

Լիմասոլի միտրոպոլիտ Աթանասիոս

Ռուսերենից թարգմանեց Էմիլիա Ապիցարյանը