Ինչպես կենդանացնել հոգին

Կյանքը տարբեր կերպ կարելի է ապրել: Կարելի է լի, հագեցած, վառ, իրադարձություններով և գործերով հարուստ կյանք ապրել, ընդ որում այնպիսի, որից չես ամաչի: Եվ ընդհակառակը, այնպիսի կյանք, որի բազմաթիվ դրվագներ չես ցանկանում հիշել, ուզում ես մոռանալ և թաղել՝ ասես չեն էլ եղել: Մեկը իր կամ մեկ ուրիշի մասին կասի՝ դա կյանք չէ, այլ գոյություն պահպանել: Մեկն էլ՝ ո՛չ այն է ապրում է, ո՛չ այն է քնած է…
Մարդն իրականում ոչ միշտ է ընդունակ գնահատական տալու, թե ինչպե՞ս է ապրում և ապրու՞մ է արդյոք: Շատերն ինքնաքննությունն անհրաժեշտ չեն համարում, շատերն էլ ծուլանում են իրենց հարկադրել՝ անհանգստանալ, տանջվել:
Սակայն այն, ինչ վերաբերում է ընդհանրապես կյանքին, նույնը նաև վերաբերում է քրիստոնեական, հոգևոր կյանքին: Նույն կերպ մենք մեզ վտանգում ենք՝ ոչ թե ապրելու, այլ գոյատևելու, անիմաստ կյանք անցկացնելու, քնելու, եթե… Եթե, այնուամենայնիվ, որոշում չկայացնենք՝ և՛ մեզ անհանգստացնելու, և՛ տանջելու, և՛ ստիպելու:
«Ինչ-որ թուլացել եմ, չեմ կարողանում կենտրոնանալ, բնական վիճակիս վերադառնալ… Ոչնչի ուժ չունեմ… Չեմ կարողանում դիմագրավել գայթակղություններին, պայքարել դրանց դեմ… Ոչինչ չեմ զգում, հոգիս ասես մեռած է…»: Այսպես կամ մոտավորապես այսպես են բնութագրում իրենց վիճակը բազմաթիվ քրիստոնյաներ, դժվար է չհավատալ, երբ նույնը ինքս եմ բազմիցս ապրել: Դեռ ավելին…
Բայց իսկապե՞ս այդքան անելանելի են այդ վիճակները, փակուղային, որից միայն Աստծո շնորհը կարող է դուրս բերել:
Ամեն բարի բան շնորհից է, և առանց Աստծո մենք ոչինչ չենք կարող անել: Բայց մի՞թե ընդհանրապես չենք կարող ոչինչ անել: Թե՞, բայց և այնպես, կան որոշակի միջոցներ՝ իրադրություն փոխելու, այդ թվում՝ հոգևոր վիճակ: Կան Աստծո սահմանած օրենքներ, կա այդ օրենքների փորձառությամբ ձեռք բերված գիտելիք, որը մեր նվաճումն է կամ՝ քաղել ենք մեզանից փորձառու և իմաստուն մեկից, կա նաև այդ գիտելիքի վրա հիմնված գործողություն:
Շփումից բարձրանում է ջերմաստիճանը. փորձը վկայում է, որ ափերի մեջ երկու փայտիկները միմյանց շփելով, համառ ջանքով կարելի է կրակ ստանալ: Մնում է համառություն դրսևորել:
Ունե՞նք այս գիտելիքի նման, փորձի վրա հիմնված գիտելիք, թե ինչպես վերակենդանանալ հավատի մեջ, ինչպես արթնացնել քնած հոգին, ինչպես ստիպել՝ զգալու մեռած թվացող սիրտը: Ու՞մ կարելի է դիմել այս հարցով, եթե փորձառություն չունես: Բոլոր սուրբ հայրերին, որոնց բազմահատոր գործերը մեր գրադարակների վրա են, ովքեր այսպես, թե այնպես այդ մասին են խոսում: Ե՛վ աբբա Դորոթեոսը, և՛ սուրբ Իսահակ և Եփրեմ Ասորիները, Իգնատիոս Բրյանչանինովը և շատ-շատերը… Կա քահանա, ում մոտ պարբերաբար գալիս ենք խոստովանության այն պատճառով, որ մի անգամ արդեն խորհուրդ ենք հարցրել և ստացել ենք այն: Եվ, անշուշտ, կա նաև մեր սեփական փորձառությունը՝ ո՛չ ճգնավորական, ո՛չ ասկետիկ, այլ պարզապես քրիստոնեական: Այն ընդունակ է մեզ ուղղորդել, հիշեցնել, թե ի՞նչն էր նախկինում մեզ դուրս բերում հոգևոր նինջի այդ վիճակից, ի՞նչը կարող է օգնել հիմա, ի՞նչն է ընդունակ մեզ սթափեցնելու:
Իհարկե, հնարավոր է, որ յուրաքանչյուրը իրենն ունի կամ, ավելի ճիշտ, յուրովի է: Բայց և այնպես մենք շատ նման ենք միմյանց՝ քրիստոնյա ենք, մարդ: Հոգին արթնացնելու անհրաժեշտ միջոցները, հոգևոր դեղամիջոցներն էլ շատ նման են: 
Ահա թե ինչն է ստիպում անձամբ ինձ՝ «հոգիս տանջանքների հանձնող ծուլության քնից» արթնանալու: Դա մի միտք է, որը երբեմն, սուր, ավելի ճիշտ, շիկացած դանակի նման խոցում է սիրտս, դրա մեջ միշտ տեսնում եմ Աստծո այցելությունն ու գթասրտությունը:
«Ես կմեռնեմ: Վաղ թե ուշ, հենց հիմա, մի քանի օրից կամ շատ տարիներ անց. կարևոր չէ, միևնույն է դա կպատահի շատ շուտով, հանկարծակի: Եվ ի՞նչ…»:
Ասես գնում ես, գնում ինքնաբերաբար, սովորույթի ուժով, անգամ չես էլ մտածում, թե ուր, և հանկարծ՝ քարացած կանգ ես առնում. «Որտե՞ղ եմ ես, ու՞ր եմ ընկել»: 
Այդ ժամանակ ամեն ինչ անմիջապես վերագնահատվում է, վերաիմաստավորվում, ամեն ինչ իր տեղն է ընկնում (հենց՝ իր տեղը): Անմիջապես պարզ է դառնում, թե ինչն է կարևոր, ինչը՝ ոչ, ինչն է հույժ կարևոր և ինչից պետք է անհապաղ հրաժարվել, հեռու վանել քեզանից: Հայտնվում է կյանքի տեսության զարմանալի պարզություն, հստակություն, կյանքի կարևոր մանրամասների ընդհանուր և առանձին հակադրությունների տեսություն: Կարծես ինչ-որ մեկը կարգավորումներ է փոխել քո մեջ: Մե՛կը… Ճիշտ է՝ դա և՛ Աստծո ողորմությունն է, և այցելությունը, և՛ շնորհը:
Բայց շնորհը չի կարելի ծրագրավորել, ստանալ նշանակված ժամին, այն միշտ անսպասելի է, իր բնույթով հանկարծակի: Եվ այդ պատճառով՝ մի՞թե կարելի է հույսը դնել շնորհի վրա, թե նրա միջոցով կհաջողվի քո մեջ ինչ-որ բան փոխել՝ անգամ քեզ: Հազիվ թե…
Եվ ի՞նչ: Այդ ժամանակ պետք է հիշել այն շնորհները, որ ունեիր. շնորհակալությամբ և խնամքով վերաբերվել նրանց: Հիշել, թե ինչպես էր Տերը մեզ դուրս բերում անտարբերության և թուլության մահվան սրահից, և ընթանալ այն նույն ճանապարհով: Այո՛, կասկած չկա. Երբ մեր սիրտը խռոված միտքը Աստծուց է, այն բոլորովին ուրիշ բարերար ներգործության ուժ ունի մեզ վրա: Բայց կա մի «գաղտնիք», ավելի ճիշտ մարդկային մտքի և հոգու կազմության յուրահատկություն, որի մասին մենք մոռանում ենք կամ նույնիսկ չգիտենք: Երբ մարդը կարևոր բանի մասին գիտակցված խորանում է մտորումների մեջ, կենտրոնանում է նրա վրա, ապա այդ կարևորը նա աստիճանաբար այլ տեսանկյունով է տեսնում, զգում: Մեր միտքը, ինչպես ասում են սուրբ հայրերը, հիշեցնում է ճյուղից ճյուղ անվերջ թռչկոտող թռչունի, բայց եթե միտքը «կապես», այն աստիճանաբար կհնազանդվի, մտածելու և խորը հայելու հնարավորություն կստանա, և դրանից հետո, սրտին կփոխանցի այդ զգայականն ու տեսանելին: Եվ Տերը չի ուշացնի օգնությունը Իրեն հաճելի այդ աշխատանքում, և այն, ինչ երբեմնի կատարվում էր միայն անհատույց, շնորհով, արդեն կկատարվի մեր իսկ սեփական կամքով և հոգին կվերակենդանանա…
Իհարկե, այդպես մեր սրտերի վրա կարող է ներգործել ոչ միայն մահվան մասին միտքը: Մեզանից յուրաքանչուրն, այդ առումով, անշուշտ կունենա իր փորձառությունը, իր դիտարկումները: Մեր ձեռքում է այդ փորձն օգտագործել՝ «կենդանացնող միջոցներով» զբաղեցնելու սեփական միտքը, քնից արթնացնելու մեր սիրտը: Նորից ու նորից մեզ անհանգստացնելու, տանջելու, աշխատելու ինքներս մեզ վրա: Կամ՝ ոչինչ չանել: Բայց ամենակարևորը՝ իմանալ, որ չկան վիճակներ, որոնց վրա իշխանություն չունենանք, բացարձակապես չտիրապետենք մեզ և չկարողանանք դուրս գալ այդ վիճակից: Եթե անգամ խոսքը հոգեկան ծայրահեղ թուլության մասին է:

Սուրբ Հայրերը հոգով արթնության մասին (ԿԲ)

Որքանով մարդն առաջադիմում է հոգևոր սխրանքներում, այնքանով՝ բարձրանում է դեպի Հոգու գաղտնիքների բարձունքը և իմաստության թաքնված գանձերը:
Նեղոս Սինայեցի

Ինչպես երեխան չի մնում իր մանկության տարիքում, այլ օրեցօր աճում է բնության անհասկանալի օրենքներով, մինչև կատարյալ մարդ դառնալը, այդպես էլ ի վերուստ ջրից և Հոգուց ծնվածը չի կարող մնալ հոգևոր մանկության մեջ, այլ հարատևելով սխրանքների, աշխատանքի և համբերության մեջ, պարտավոր է առաջադիմել և աճել՝ հոգևոր հակառակորդի դեմ պայքարի միջոցով, մինչև հոգևոր լիակատար հասունություն…:
Եփրեմ Ասորի

Հոգով ապրողը վեր է կանգնած վախերից և տառապանքներից, վտանգներից և ամեն մի փոփոխությունից ոչ այն պատճառով, որ այդ ամենը չի ապրում, այլ, որ ավելի կարևոր է, ինչ էլ պատահի, ուշադրություն չի դարձնում:
Հովհան Ոսկեբերան

Անհրաժեշտ է կատարել երեք կարևոր գործ՝ վախենալ Աստածուց, աղոթել և մերձավորի համար բարի գործ անել:
Բոլոր պարագաներում անձը պահպանելը, իրեն և իր դատողությունները հսկելը երեք զենք են, որոնցով հոգին պատրաստում է իր փրկությունը:
Պիմեն Մեծ

Քրիստոսի հավատարի՛մ ծառա, գաղտնի պահիր քո գործերը և հոգ տար սրտացավությամբ, որպեսզի չխափանես քո սխրանքի վարձքը մարդահաճության պատճառով: Որևէ բան ցուցադրաբար անողը զրկվում է իր վարձքից, ինչպես ասել է Տերը:
Առաքինությունների ձգտողների ամրությունը նրանում է, որ երբ ընկնում են, չպիտի տրվեն փոքրոգության, պետք է բարձրանան և նորից գործեն ու ջանք թափեն:
Ներքին գործը նույնն է, ինչ հոգու գործը. այն կազմված է մտավոր և բանավոր ուշադիր աղոթքից, արտասվող սրտից, մահը հիշելուց, ինքնաձաղկումից, սեփական մեղսականության գիտակցումից և խոստովանությունից և նման այլ գործերից, որ կատարում է ճգնավորն իր հոգում, իր ներսում:
Իգնատիոս Եպիսկոպոս (Բրյանչանինով)

Հոգին ոչ մեկը չի կարող ստրկացնել, կապել, և այդ պատճառով բոլոր հոգևորներն ազատ են:
Սուրբ Տիխոն Զադոնսկի

Քնից արթնանալով՝ նախ փառաբանիր Աստծուն, այնուհետև սաղմոսիր, ուշադրությամբ, խոնարհությամբ և Աստծո վախով, ասես կանգնած ես Աստծո առջև և Նրա՛ն ուղղիր աղոթքիդ բառերը:

Պահքով ճնշվում է մարմինը, արթնությամբ մաքրվում է միտքը, իսկ անխոսությունը արցունք է բերում, արցունքով վանականին տրվում է կատարելություն և մաքրություն:
Անանուն ծերերի խոսքերից

Վանահայր Նեկտարիոս (Մորոզով)
12 օգոստոսի, 2013 թ.

Ռուսերենից թարգմանությունը՝ Կարինե Բաբայանի