Նյարդերը թաքնված եսասիրություն են, մաս 1-ին

Մի մարդ Հայր Պաիսիոսին ասաց.

- Ես ողջ օրը քնում եմ:

Ծերն ի պատասխան ասաց.

- Սարսափելի չէ, քանի դեռ քնած ես՝ մեղք չես գործում:

Ի՞նչ մարդիկ են այդ սրբերը, նույնիսկ սխալները, մեղքերն ու ցնորամտություններն են բարի մտքի վերածում, երբ դրանք բաց ենք անում նրանց առջև, որովհետև խոնարհ են: Խոնարհությունը նրանց հնարավորություն է տալիս ամեն ինչին գեղեցիկ տեսանկյունից նայել, գլուխը խոնարհել և իրենց մեզ պես ամբարտավան չպահել ու ասել.

- Լսի՛ր, թե քեզ ինչ կասեմ: Թո՛ղ դա: Այն մեկն ուղղի՛ր:

Ոչ, սրբերը քեզ ոչինչ չեն ասում, ոչինչ չեն պահանջում, ոչինչ չեն փնտրում, միայն իրենցից են ամեն ինչ պահանջում, իրենք իրենց են նախատում ու պատժում, պայքարում են: Նրանք մյուս բոլոր մարդկանց սիրում են և խոնարհվում են բոլորի առջև: Սրբակյաց պատրիարք Նիֆոնտ Կոստանդնուպոլսեցու խոսքերը տպավորեցին ինձ. «Երբ ինչ-որ մեկին ես նայում, մտովի խոնարհվիր ու նրա ոտքերն ընկիր»: Կարո՞ղ ես խոնարհվել: Խոնարհվել այնպես, ինչպես ցորենի հասկերն են խոնարհվում: Երբ ցորենի հասկը հասունանում է ու հատիկը լցվում՝ ծանրանում է ու խոնարհվում: Եվ դրան նայելով՝ ասում ես. «Հատիկ կա, պարունակություն կա»:

Եթե պարունակություն ունես, ապա խոնարհվում ես, իսկ երբ պարունակություն չկա, ոչինչ քեզ չի թեքում դեպի ներքև, և դու ամպերում ես սավառնում: Բայց դու ցանկանում ես տեսնել քեզ, ուզում ես տարբերվել, ինչպես ցորենի հասկն իր զարգացման սկզբում, իր մանկական հասակում: Օրինակ՝ այն պատանին է այդպիսին, ով գեղեցիկ է, բայց՝ եսասեր, դժվարությամբ է խոնարհվում, որովհետև մեծ կարծիք ունի իր մասին, նա զոռով կպչում է ամենքին, որովհետև ուզում է նկատված ու լսված լինել…

Շատ կարևոր է խոնարհություն ունենալ, Տիրոջից խոնարհություն խնդրել, խոնարհվել Նրա առջև, որպեսզի տեսնի, որ խոնարհ ենք և օրհնի մեզ: Եկեք շատ զգույշ լինենք, որովհետև, ի վերջո, հպարտությունը մեր ամենամեծ խնդիրն է:

Ինձ համար ամենամեծ խնդիրն իմ եսասիրությունն է: Ի՜նչ ես ասում: Քեզ համար նույնպե՞ս: Այո, գիտեմ: Հասկացա, որ դա քեզ էլ է վերաբերվում: Եթե իմ ու քո խնդիրների մասին մտածես, ապա կհասկանաս, որ ամեն ինչում, տառացիորեն ամեն ինչում մեր եսասիրությունն է մեղավոր: Միգուցե առարկես.

- Դե լավ, իսկ ի՞նչ մեղք եմ գործել, որ հիվանդացել եմ: Մի՞թե եսասիրության պատճառով եմ հիվանդացել:

Ոչ: Հավանաբար ոչ՝ եսասիրության, չնայած եսասիրությունը մարմինն էլ է խոցում, սակայն հիվանդության պատճառով առաջացած տրտունջը, որ քո մեջ կա, կրկին եսասիրության դրսևորումն է: Որովհետև եթե խոնարհ լինեիր, ապա հիվանդությունն էլ ճիշտ կընկալեիր: Հասկանո՞ւմ ես: Որովհետև հիվանդությունն ինքն իրենով խնդիր չէ, հարցը նրանում է, թե մարդն ինչպես է այն ընկալում, մեկնում, ընդունո՞ւմ է արդյոք:

Եթե ամեն ինչում մեղավորություն ես փնտրում, եթե ամեն ինչից դժգոհ ես, ուրեմն Քրիստոսի և խոնարհության պակաս ունես:

Ամեն ինչում քո «ես»-ն է մեղավոր: Եթե ամենուր մեղավորություն ես փնտրում, եթե տրտնջում ես, եթե ամեն ինչից դժգոհ ես, եթե բողոքում ես կյանքիցդ, եթե քեզ ինչ-որ բան է պակասում և վիշտ ես զգում, ապա դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ Քրիստոսի ու խոնարհության պակաս ունես: Խոնարհությունը չի բավականացնում, փոխարենը՝ եսասիրությունը շատ է:

Ինչ-որ մեկը հարցնում է.

- Ինչպե՞ս կարող էր պատահել: Որտեղի՞ց եկավ այս փորձանքը:

Ամեն կողմից: Ամեն կողմից կարող ես եսասիրության անդունդն ընկնել: Ոչ ոք քեզ անվտանգ ճամփան ցույց չի տա: Դժբախտությունը որտեղից ասես կարող է գալ: Ինչպես գնացքը կարող է ռելսերից և՛ աջ, և՛ ձախ դուրս գալ, այդպես էլ՝ մեր հոգին: Այդ պատճառով էլ ասվում է, որ կյանքում բազմաթիվ ծուղակների միջով ենք անցնում, այդ պատճառով էլ Մեծ պահքի ժամանակ երգում ենք. «Հոգի իմ, հոգի իմ, զարթնիր, ինչո՞ւ ես քնել» [Հույն եկեղեցու ծիսակարգ]: Որովհետև գայթակղությունները գալիս են ու քեզ եսասիրության ցանցը գցում: Սատանան ամենից շատ ուզում է մեզ եսասիրության ծուղակը գցել, ինչպես ժամանակին մեր նախահայրերին գցեց՝ նրանց ստիպելով իրենց բարձր գնահատել և իրենց կարծիքը միակ ճշմարիտը համարել: Նույն կերպ էլ մենք ենք նրանց հետևից կրկնում.

- Պիտի լինի այնպես, ինչպես ես եմ ասում: Ինչ մտածել եմ, այն էլ ճիշտ է: Այդպես էլ պիտի լինի: Վե՛րջ: Չեմ ուզում քննարկել: Ես իմ կարծիքն եմ պնդում և վերջ:

Իրականում բոլորս էլ տառապում ենք մեր եսասիրության պատճառով, իսկ ավելի շատ՝ գաղտնի եսասիրության, որն ավելի ստոր ու վտանգավոր է, որովհետև տեսանելի չէ: Թաքնված հպարտությունն ամենաշատն է մարդուն վնասում: Որովհետև մեղավորը հպարտանալու ի՞նչ ունի: Նույնիսկ եթե նա եսասեր է, ապա եթե գիտակցում է իր մեղքը, կարծես ասելիս լինի.

- Ես ծիծաղի առարկա եմ դարձել: Իմ թաղամասում բոլորն ինձ ճանաչում են: Բոլորը գիտեն, որ մենք տանը վիճում ենք, որ ես թմրանյութ եմ օգտագործում… Բոլորը գիտեն, թե ես ինչ վատն եմ:

Ի տարբերություն այդ մարդու՝ քեզ լավն են համարում: Լավ մարդու եսասիրությունն ավելի նենգ է, որովհետև բացահայտ կերպով չի արտահայտվում: Նա, ով բացահայտ կերպով բոլորի աչքի առջև է մեղք գործում, հասնում է այնտեղ, որ մարդիկ արհամարհում են իրեն և գարշում իրենից, և դա նրա հնարավորությունն է: Որովհետև երբ մարդիկ երես են թեքում քեզանից, Աստված քեզ սիրում է: Հասկանո՞ւմ ես, որ Աստված սիրում է մեղավորին, ումից երես ես դարձնում:

Երբ փողոցում բացահայտորեն մեղք գործող մարդու ես տեսնում, վրդովվում ես ու ասում.

- Այս ո՞ւր ենք հասել: Այս ի՞նչ հասարակություն է: Ի՞նչ մարդիկ են:

Քո արհամարհանքով մի ունկատակառ աղբ ես լցնում նրա վրա և այդ կերպ խոնարհեցնում ես նրան: Դու տանուլ ես տալիս, իսկ նա շահում է: Տանուլ ես տալիս, որովհետև երես ես դարձնում մի մարդուց, ում եսասիրությունը տեսանելի է: Տանուլ ես տալիս, որովհետև երես ես դարձնում մի մարդուց, ում հպարտությունը տեսանելի է: Իսկ ե՞րբ ես սեփական թաքնված հպարտությունդ տեսնելու: Հպարտություն, որը ոչ ոք չի տեսնում: Միայն դու գիտես դրա մասին: Եվ Տերը: Հնարավոր է խոստովանահայրդ էլ գիտի, եթե երբևէ հասցնի որևէ բան ասել քեզ՝ հպանցիկ անդրադառնալով նրան, ինչ քեզ համար տհաճ է լսել, դիպչելով այն տեղերին, որտեղ ցավ ես զգում: Մարդիկ արհամարհում են մեղավորներին, երես են դարձնում նրանցից, և այդ մարդկային արհամարհանքի մեջ մեղավորները լվացվում են իրենց մեղքերից: Սակայն գիտես արդյո՞ք, թե այսպես կոչված լավ մարդը՝ թաքնված եսասերն ումից պետք է երես թեքի: Ինքն իրենից, դա կլինի նրա լվացումը: Եթե դու երես դարձնես քո եսասիրությունից, ապա կլվանաս հոգիդ: Այդժամ կկարողանաս քեզ ասել. «Ահա, մարդիկ ինձ լավ մարդ են համարում: Իսկ ես ամաչում եմ ինձնից: Նողկանք եմ զգում ինձ նայելիս: Նրանք ինձ լավ մարդ են անվանում, բայց ես գիտեմ, թե ինչպիսի խաբեբա ու կեղծավոր եմ: Նրանք ուղղակի չգիտեն, չեն կարող իմանալ իմ կրքերի, իմ տկարության, իմ արատների, իմ գաղտնի կյանքի, իմ խոսքերի, իմ երևակայությունների մասին, իմ տան պատերից ներս եղող կյանքի և այն մասին, թե ինչպես եմ իմ հարազատներին վերաբերվում… Ես ամենևին էլ այն չեմ, ինչ թվում եմ: Ես վատ մարդ եմ»:

Եթե քեզ շրջապատող մարդկանցից չես ամաչում քո գաղտնի արարքների համար, նշանակում է դրանք դուր են գալիս քեզ: Այդ պատճառով էլ կրկնում ես դրանք: Որոշ մարդիկ իրենց խոստովանահայրերին բողոքում են.

- Տե՛ր Հայր, Ձեր խոսքերը վիրավորեցին իմ պատվասիրությունը: Դուք վիրավորեցիք իմ եսասիրությունը:

Եսասիրությունդ ու պատվասիրությունդ վիրավորելու մեջ ոչ մի վատ բան չկա: Դրանց համար մի՛ անհանգստացիր: Երբ եղբորդ վիրավորեն, գնա և օգնիր նրան: Իսկ երբ եսասիրությունդ վիրավորեն, թո՛ղ դրան, մոռացի՛ր դրա մասին:

- Բայց ինչպե՞ս դա անել:

Լքի՛ր քո վիրավոր «ես»-ը, թող, որ մեռնի: Ամբողջությամբ: Այնուհետև այն վերակենդանացնելու փորձեր մի՛ ձեռնակիր: Խոստովանահորդ մոտ մի գնա, որպեսզի նա շոյի վիրավորված եսասիրությունդ, այլ ընդհակառակը, գնա, որպեսզի այն լիովին մեռցնես՝ մի ձգտիր պատմել, թե ինչ անարդարացի են քեզ հետ վարվել, այլ ասա.

- Ե՛ս եմ մեղավոր:

Եթե արդարացում ես փնտրում, ապա ինչպե՞ս պիտի հարություն տաս հոգուդ:

Մենք շատ բարձր կարծիք ունենք մեր, մեր արժանիքների, մեր «ես»-ի մասին: Որոշ մարդիկ տրտնջում են.

- Աստծուց ներշնչանք չեմ ստանում, չեմ զգում Տիրոջը:

Բայց երկնայինն ու աստվածայինն զգալու համար մարդը պետք է նախ իր «մեծ գաղափարից», իր մասին ունեցած կեղծ պատկերացումից ազատվի, որը խանգարում է մարդու մասին ունեցած Աստծո գաղափարը հասկանալ: Եսասիրությունն ամբողջությամբ զբաղեցնում է մեր երևակայությունն ու մտքերը: Մեզանից յուրաքանչյուրն իր սցենարներն է հորինում, ամեն ինչի մասին իր պատկերացումներն ունի և առաջին հերթին այն մասին, թե ով եմ ես, ինչպիսին եմ և մյուս մարդկանցից ինչով եմ առանձնանում:

Խոնարհ մարդիկ շատ լավ մարդիկ են, ես կասեի աշխարհի ամենալավ մարդիկ: Հաճելի է կյանքում հանդիպել խոնարհ մարդկանց, որպեսզի նրանց քաղցր հոգիներից քաղցրություն վերցնես, հանդարտություն, ուրախություն ու լռություն սովորես նրանցից: Խոնարհություն սովորես: Ավելի լավ է ինչ-որ փոքր ու խոնարհ բան անել, քան՝ մեծ ու եսասիրական: Ավելի լավ է կարճ աղոթք ասել, որովհետև դա կարող ես անել, դա սրտիցդ է բխում և հրաշալի է: Եսասիրություն է ձևացնել, թե մեծ աղոթարար ես, որովհետև մարդիկ նայում են քեզ ու ասում.

- Տեսեք, թե ի՜նչ երկար է աղոթում:

Որևէ փոքր բան արա, բայց՝ խոնարհությամբ:

Մարդիկ կան, որ միայն չորեքշաբթի և ուրբաթ օրերի պահքն են պահում, տարբեր պատճառներով չեն կարող քառասուն օր պահք պահել: Այնուամենայնիվ նրանք հոգևոր պարզություն, խոնարհություն ունեն, խոստովանում են, որ իրենց ուժերը չեն ներում և նույնիսկ ասում են.

- Ինչպե՞ս կարող եմ ձեզ՝ ճգնավորներիդ հետ համեմատվել:

Նրանք խոնարհաբար քեզ ճգնավոր են անվանում: Մի՞թե այդ խոնարհ մարդը քեզ չի զարմացնում: Նա զարմանում է, որ դու պահք ես պահում: Հիանում է քեզնով: Մի՞թե զարմանալի չէ: Միգուցե որևէ մեկն ասի.

- Իհարկե, կզարմանա, ինչպե՞ս չզարմանա, եթե ես քառասուն օրից ավել պահք եմ պահում, իսկ նա՝ ընդամենը երկու օր:

Եթե այդպես ես ասում, ուրեմն կորցրեցիր պարգևդ: Մի՞թե չես հասկանում: Պարգևին արժանանալու համար պետք է ամեն ինչ խոնարհությամբ անել:

Մենք՝ քրիստոնյաներս, ասում ենք, որ Քրիստոսինն ենք: Իրականում, Քրիստոսինը լինելու համար պետք է խոնարհ լինել: Մենք բազում լավ գործեր ենք անում, բայց հաճախ ոչ մի լավ բան չի ստացվում, որովհետև դրանցից խոնարհության բույր չի գալիս, այդ պատճառով էլ մեր կողքին գտնվող մարդիկ մեր խոնարհությունը չեն զգում: Խոնարհությունն այն է, ինչ Աստծո օրհնության, շնորհի, հպման բույրն ունի, բայց աշխարհն այն չի զգում մեր միջոցով: Մարդիկ միանգամից ճանաչում են խոնարհ մարդկանց: Իսկ մենք միայն խոսում ենք, խոսում, խոսում լավ բաների մասին, բայց առանց խոնարհության:

Մի մարդ ուզում էր քահանա դառնալ և ինքն իրեն ասաց.

- Նախքան քահանա դառնալը վանք կգնամ և կմնամ այնտեղ, որպեսզի աղոթեմ: Քառասուն օր կմնամ այնտեղ ինչպես Մովսեսն արեց, ինչպես Հիսուսն անապատում քառասուն օր ծոմ պահեց:

Մոտավորապես երեսուն օր էր, որ վանքում էր գտնվում, երբ նրան հաղորդեցին, որ ինչ-որ բան է պատահել իր հարազատներին: Նա պետք է տուն վերադառնար, բայց շատ էր նյարդայնանում: Ասում էր.

- Ինչպե՞ս վարվեմ: Ախր ասել եմ, որ քառասուն օր եմ մնալու վանքում: Գնամ, հետո վերադառնամ, որ խոստումս կատարեմ: Այլապես ի՞նչ պիտի ասեմ մարդկանց: Որ վանքում միայն երեսունհի՞նգ օր եմ մնացել: Ոչ, ուզում եմ Մովսեսի ու Քրիստոսի պես քառասուն օր մնալ, որպեսզի հետո կարողանամ մարդկանց այդ մասին ասել և ուրախանալ:

Այդժամ մեկ այլ, ավելի իմաստուն մարդ նրան ասաց.

- Սպասիր, պատրաստվում ես պոպ (քահանա) դառնա՞լ: Պո՛պ, այլ ոչ թե Պապ:

Այլ կերպ ասած, ամեն ինչ ընդունիր այնպես, ինչպես կա, խոնարհ եղիր: Քահանան պետք է խոնարհ լինի, իսկ դա նշանակում է խոնարհությունը սիրել:

Եթե պետք է քառասուն օրվա փոխարեն երեսունհինգը մնաս, և այդ օրերի ընթացքում կարողանաս խոնարհություն ձեռք բերել ու ասել.

- Ես արժանի չեմ այստեղ լինել այնքան օր, որքան Մովսեսն ու մեր Տերը: Բայց այն օրերն էլ, որ մենաստանում եմ անցկացրել, միայն հորանջել եմ, այլ ոչ թե աղոթել:

Դրանք ճշմարիտ խոսքեր կլինեն և դու պարգև կստանաս: Այն մարդն ուզում էր վանքում քառասում օր մնալ, որպեսզի պարծենա: Որպեսզի հետո պատմի, որ սրբերի ու ճգնավորների պես ինչ-որ մեծ բան է արել, և հետևաբար մոտենա նրանց: Սարսափելի է:

Ուզում եմ քեզ մի բան ասել՝ ընդհանրապես մի գնա ճգնելու: Պետք չէ քառասուն օր լեռները գնալ, ինչ որ բանի պատրաստվելու համար: Տանը մնա, կեր այն կերակուրը, որ բոլորն են ուտում, կերակրի մեջ մի փոքր բուսայուղ լցրու, դա չի խանգարի, միայն թե խոնարհություն գտնես, միայն թե մի փոքր վիրավորվի այն եսասիրությունը, որ քո մեջ կա: Որովհետև առանց բուսայուղի պահքը երբեմն կարող է մարդուն ավելի եսասեր դարձնել: Մեկը հիմա կարող է ասել.

- Ի՞նչ ես խոսում: Պահքը վերացնո՞ւմ ես:

Ո՛չ, պահքը չէ, այլ եսասիրությունը: Դու այլ միջոց գիտե՞ս: Եթե եսասիրությունդ վերացնելու այլ միջոց ես գտել նրանով, ինչ անում ես, ապա շարունակիր անել: Դու արդեն երանելի ես: Բայց եթե առանց բուսայուղի պահքից, կամ ճգնությունից, որ եռանդուն աղոթքով գործում ես, կամ մեծ ողորմությունից, որ բաժանում ես, եթե այդ ամենի մեջ գովասանք ու քաջալերանք ես փնտրում, նշանակում է, որ եսասիրություն կա քո մեջ: Եվ այդ եսասիրությունն ամեն ինչում է արտահայտվում ու կործանում հարազատներիդ, երեխաներիդ, աշխատանքային ընկերներիդ հետ ունեցած հարաբերություններդ:

Եսասիրությունը թափանցում է կյանքիդ բոլոր ոլորտներից ներս, սկսած նրանից, թե ինչպես ես նստում, հագնվում, մազերդ հարդարում, քայլում, խոսում: Մի մարդ Հայր Պաիսիոսի մասին ասում էր.

- Այս մարդը մեծ խոնարհություն ունի:

Այդպես ասաց, որովհետև մի անգամ տեսավ, թե Հայր Պաիսիոսն ինչպես է նարինջ մաքրում: Մի՞թե նարինջ մաքրելուց երևում է խոնարհությունը: Այո՛, երևում է: Հավատա, որ եսասիրությունն արտահայտվում է նաև այն բանի մեջ, թե ինչպես ես նարինջ մաքրում: Գիտե՞ս ինչպես: Երբ այն ձեռքումդ պահում ես այնպիսի արտահայտությամբ, կարծես ուզում ես ասել.

- Հապա, այստե՛ղ բեր, ուզում եմ անմիջապես ուտել:

Հապա սպասի՛ր, քրիստոնյա՛, սա քո՞ նարինջն է: Դու տեսնում ես այն, բայց չես մտածում Աստծո պարգևի մասին, չես մտածում շնորհակալական տրամադրվածություն դրսևորելու մասին և ասելու.

- Փա՜ռք Աստծո: Նարինջ ուտեմ, որ թարմանամ:

Փոխարենն ասում ես.

- Ե՛ս եմ այն գնել: Ի՛մ փողերն են: Ե՛ս աշխատել եմ, իսկ դու չես աշխատում:

Աշխատում ես՝ կեցցես: Բայց այդ նարինջը դո՞ւ ես ստեղծել: Դու գումարն ես վճարել: Բայց նարինջին Ո՞վ է համ տվել: Քո փողե՞րն են արել: Ո՞վ է գույն տվել դրան: Փողե՞րդ: Գիտե՞ս, թե վիտամինն ինչ է: Նարինջը լի է կյանքով: Հետևաբար, վիտամինները քեզ կյանք, կյանքի ուժ են տալիս: Ո՞վ է քեզ դրանք տալիս: Մի՞թե փողերդ:

Խոնարհ մարդն ամեն ինչի համար շնորհակալություն է հայտնում:

 

(Շարունակելի…)

 

Ծայրագույն վարդապետ Անդրեյ (Կոնանոս)

Ռուսերենից թարգմանությունը՝ Էմիլիա Ապիցարյանի