Ոգիների և ոգեհարցության մասին

Ուրվականներ, գոբլիններ, վամպիրներ, ջիներ, դևեր, հրեշտակներ... Այսպես են տարբեր մարդիկ նկարագրում այն ոգիներին, որոնց համարում են կա՛մ չար, կա՛մ բարի: Իսկ իրականում ինչպե՞ս են նրանք առաջացել:

Կրոնի հետ առնչություն ունեն հրեշտակներ, դևեր, ոգիներ, երբեմն նաև ուրվականներ, մուսուլմանության մեջ ջիներ, իսկ գոբլինները և վամպիրները առասպելաբանական, ժողովրդական պատումների մեջ ի հայտ եկող էակներ են: Հեքիաթային ժանրում կա թզուկների կերպարը, որոնք մարդկանց բարություն են անում, օգնում են: Սրանց ի հակադրություն` հեքիաթներում հանդիպում են նաև գոբլիններ, որոնք մարդկանց չարիք են պատճառում: Վամպիրների մասին պատումները տարածվեցին հատկապես 18-րդ դարում արևելյան Եվրոպայում` Բալկաններում: Սրանք էակներ են, որոնք իբր սնվում են մարդկային արյունով: Վամպիրի կերպարը, ի տարբերություն հեքիաթային հերոսների, նաև հոգեբանական բացասական նշանակություն ունեցավ որոշ դեպքերում, քանի որ եղել են սպանություններ, որոնց իրագործողները, հոգեկան շեղումներ ունենալով, սպանություն կատարել են այդ էակների ենթադրյալ գործելակերպի նմանողությամբ:

Մուսուլմանության մեջ խոսվում է ջիների մասին: Մահմեդականների սուրբ գիրքը` Ղուրանը, Աստվածաշնչի պես բաղկացած է գլուխներից, որոնք կոչվում են սուրահներ: 72-րդ սուրահը կոչվում է «Սուրահ Ալ-Ջին» և պատմում է ջիների մասին, որոնք հրեշտակներից զատ այլ էակներ են, կարող են մարդկանց օգնել կամ չարիք պատճառել և դատաստանի օրը մարդկանց պես դատվելու են բարի կամ չար գործերի համար:

Քրիստոնեության մեջ հոգեղեն էակներ են հրեշտակները, որոնք մարդկանց օգնում են, սպասավորում: Քրիստոնեական կրոնում խոսվում է նաև ոգիների, դևերի, սատանայի մասին, որոնք չարիքներ են գործում և մարդկանց ևս մղում են չարագործությունների: Ուրվականների վերաբերյալ պատմություններ առավելաբար հանդիպում են գեղարվեստական ստեղծագործություններում, որտեղ «ուրվական» ասելով՝ նկատի է առնվում մահացած մարդու հոգին, որը հայտվում է ողջ մարդկանց, խոսում նրանց հետ կամ իր հայտնվելով` ինչ-որ բան հասկացնում և կամ վախեցնում, սարսափեցնում: Բայց Աստվածաշնչում էլ կարող ենք հանդիպել այս իմաստով ուրվականի և օկկուլտիզմի, ոգեհարցության մասին տեղեկության: Սավուղ թագավորը պատերազմի պատրաստվելիս, ցանկանալով Աստծո կամքն իմանալ, ոգեհարցի միջոցով կանչում է Սամուել մարգարեի հոգին, որը Սավուղին վերստին հայտնում է նրա հանդեպ Աստծո բարկության մասին (Ա Թագ. 28.7-20): Այստեղ Աստված թույլ է տալիս, որ մարգարեի հոգին նրա երկրային կյանքում հայտնի կերպարի ձևով հայտնվի և Աստծո կամքը հայտնի: Նման կերպ նաև Քրիստոսի պայծառակերպության ժամանակ հայտնվում է Մովսես մարգարեն (Մատթ. 17.3, Մարկ. 9.3, Ղուկ. 9.30): Սակայն հիմնականում մարդկանց հոգիները, մահից հետո իրենց հատկացված վայր տարվելով, մնում են այնտեղ և չեն կարող ըստ իրենց կամքի ազատ տեղաշարժվել: Ուրվականների մասին պատկերացում եղել է նաև հրեաների մոտ հին ժամանակներից: Երբ Քրիստոս, ծովի վրայով քայլելով, մոտենում է ծովի մեջ նավարկող առաքյալներին, նրանք կարծում են, թե ուրվական են տեսնում (Մատթ. 14.25-26, Մարկ. 6.48-49, Հովհ. 6.19): Հարուցյալ Քրիստոս, հայտնվելով առաքյալներին, նրանց հավաստիացնում է, որ Ինքը ոգի չէ (Ղուկ. 24.39):

Ոգեհարցությամբ, գուշակություններով զբաղվելն անընդունելի ու դատապարտելի է, որովհետև, ըստ Սուրբ Գրքի, Տիրոջ համար պիղծ է նա, ով զբաղվում է այդպիսի բաներով (Բ Օր. 18.10-12): Պողոս առաքյալը, Սուրբ Հոգուց իրեն տրված հայտնության համաձայն, ասում է, որ ճշմարիտ հավատքից ոմանք հեռանալու են մոլորեցնող ոգիների ազդեցությամբ, դևերի վարդապետությունների, այսինքն` դիվական ուժերից ներշնչված տարբեր կրոնական ուսմունքների պատճառով (Ա Տիմ. 4.1):

 

Շատերն ընդհանրապես չեն հավատում ոգիների գոյությանը, քանի որ մտածում են, որ դա սնոտիապաշտություն է կամ վառ երևակայության արդյունք: Ի՞նչ է ասվում Աստվածաշնչում:

Աստվածաշունչն իրական է համարում ոգիների գոյությունը: Սուրբ Գրքում ասվում է, որ սկզբում Աստված ստեղծեց երկինքն ու երկիրը (Ծննդ. 1.1): Սրանով նաև հասկացվում է, որ Աստված ստեղծեց երկնային արարածներին` հրեշտակներին, և երկրային նյութական գոյերը, այդ թվում և` մարդուն: Աստվածաստեղծ հրեշտակների մի մասը սատանայի գլխավորությամբ ապստամբեց Աստծո դեմ, երկիր նետվեց` վերածվելով չար ոգիների, դևերի: Քրիստոս ևս խոսում է չար ոգիների մասին, նշում, որ դրանք կարող են մտնել մարդու մեջ: Երբ մեկի միջից ոգին ելնում է, կարող է նաև որոշ ժամանակ անց ավելի չար յոթ ոգիների հետ մտնել մարդու մեջ (Մատթ. 12.43-45, Ղուկ. 11.24-26): Քրիստոս բուժում է նաև դիվահարների՝ նրանցից դուրս հանելով դևերին, ինչպես օրինակ գերգեսացի դիվահարի բժշկությունը, որի մեջ բազում դևեր էին մտել (Մատթ. 4.24, 8.16, 28-32, 9.32-33, 12.22, Մարկ. 1.26, 32-34, 5.8-13, նաև` Գործք 8.7): Նոր Կտակարանում չար ոգիներից հատկանշվում են նաև չար համր ոգին (Մարկ. 9.16), հարցուկ ոգին: Հարցուկ ոգիները մղում են մարդկանց գուշակություններով զբաղվելու, ինչպես Գործք առաքելոցում է նշվում այդպիսի մի դեպքի մասին, երբ աղախինը գուշակություններով նյութական օգուտ էր բերում իր տերերին (Գործք 16.16): Շրջիկ հրեաներից ոմանք, իմանալով Հիսուսի անունով դևեր հանելու առաքյալների զորության մասին, փորձեցին իրենք էլ նույնն անել և հանդգնեցին Տեր Հիսուսի անունը կանչել չար ոգիներ ունեցողների վրա` ասելով. «Երդվեցնում եմ ձեզ Հիսուսով, որին քարոզում է Պողոսը»: Այդ ժամանակ չար ոգին նրանց պատասխանեց ու ասաց. «Հիսուսին գիտեմ և Պողոսին ճանաչում եմ. բայց դուք ո՞վ էք»: Եվ այն մարդը, որի մեջ չար ոգի կար, վազեց նրանց վրա և երկուսին էլ բռնելով` գետին զարկեց նրանց. այնպես որ նրանք մերկ և վիրավոր փախան այդ տնից: (Գործք 19.13-16): Նոր Կտակարանն զգուշացնում է մոլորեցնող ոգիներից և դևերի վարդապետություններից (Ա Տիմ. 4.1). սրանցով է, որ տարածվում են աղանդները` նաև այս կերպ ի ցույց հանելով չարի պայքարը Քրիստոսի Եկեղեցու դեմ: Սա նշանակում է, որ տարբեր տեսակի կամ հատուկ տարբեր գործողություններ իրականացնող դևեր, ոգիներ կան, որոնց նպատակն է մոլորեցնել մարդկանց, շեղել ճշմարիտ աստվածպաշտությունից, հոգևոր վնասներ պատճառել: Հայտնության գիրքը ևս անդրադարձ է կատարում այս իրողության վրա. «Վիշապի բերանից, գազանի բերանից և սուտ մարգարեի բերանից ելնում էին երեք անմաքուր ոգիներ` նման գորտերի. քանզի նրանք դիվական ոգիներ էին, որոնք նշաններ էին գործում», «ոգիները թագավորներին հավաքեցին մի տեղ, որ եբրայերեն կոչվում է Արմագեդոն», «Ընկա՜վ մեծն Բաբելոնը, որ եղել էր բնակավայր դևերի, արգելանոց ամեն տեսակ պիղծ ոգիների ու ամուր բանտ ամեն տեսակ անմաքուր և ատելի ոգիների» (16.13-14, 16.16, 18.2):

Քրիստոս առաքյալներին իշխանություն տվեց պիղծ ոգիների վրա (Մատթ. 10.1, Ղուկ. 9.1), ինչը նշանակում է, որ նրանք զորություն ստացան մարդկանցից վանելու ոգիների ազդեցությունը կամ հեռու քշելու նրանց: Ձեռնադրության խորհրդով առաքյալները Քրիստոսից ստացած իրենց իշխանությունը, զորությունը փոխանցեցին իրենց հետևորդներին, և հիմա անընդհատ ձեռնադրության միջոցով այդ նույն իշխանությունն ու զորությունն անցնում է Եկեղեցու ձեռնադրյալ սպասավորներին: Դա ցույց է տալիս, որ հոգևորականներն այսօր նույնպես իշխանություն ունեն դևերի վրա, զորություն` նրանց ազդեցությունը մարդկանց վրա չեզոքացնելու:

 

Հոգևոր իրողությունների առնչությամբ հաճախ օգտագործվում են «ընկած հրեշտակ», «մեղավոր հրեշտակ», «չար դև», «պահապան հրեշտակ» արտահայտությունները: Որտեղի՞ց են դրանք գալիս:

Աստվածաշնչում չի շեշտվում «ընկած հրեշտակ» արտահայությունը: Այս մասին ավելի շատ ուսուցանում են Սուրբ Գրքի մեկնիչները, եկեղեցական հեղինակները` հիմնվելով սուրբգրական տեղեկությունների վրա: Նախ` Եսայու մարգարեության մեջ է խոսվում այս մասին, պատկերվում առավոտյան աստղը, որը հայերեն թարգմանությամբ կոչվում է արուսյակ, լատիներեն թարգմանությամբ` լյուցիֆեր: Նա ցանկանում է իր գահը հաստատել բոլոր աստղերից վեր և հավասարվել Աստծուն, որի համար էլ ցած է նետվում (14.12-15): Նաև Քրիստոս Նոր Կտակարանում ասում է. «Տեսնում էի սատանային երկնքից ընկնելիս, ինչպես փայլակը» (Ղուկ. 10.18): Հովհաննու հայտնության մեջ նկարագրվում է Միքայել հրեշտակապետի` երկնային զորքերի գլխավորի պայքարը սատանայի և նրա չար ոգիների դեմ, որի արդյունքում սատանան պարտվում է և ցած նետվում (12.7-9):

Պահապան հրեշտակի մասին ուսուցումը հիմնված է Քրիստոսի խոսքի վրա, ըստ որի` հավատացյալներն ունեն հրեշտակներ, որոնք մշտապես տեսնում են երեսը Հոր, որ երկնքում է (Մատթ. 18.10): Սուրբ Գրիգոր Տաթևացին ասում է, որ հրեշտակների տասը դասեր կային, որոնցից տասներորդն առավել լուսավոր ու զորեղ հրեշտակների դասն էր, նրանցից էր սատանան: Նրանք սատանայի գլխավորությամբ իրենց ամբարտավանության ու գոռոզության պատճառով երկնքից ցած նետվեցին: Եվ հրեշտակների այդ տասներորդ դասը մեռյալների ընդհանրական հարությունից հետո լրացնելու են այն մարդիկ, ովքեր երկրի վրա ապրել են մեծագույն սրբությամբ, հրեշտակային կենցաղավարությամբ:

 

Ասում են` դևերն ու չար ոգիներն են մոլորեցնում մարդկանց և դրդում չար գործերի: Արդյո՞ք նրանք մինչև օրս էլ ազդեցություն ունեն մարդկանց և նրանց արարքների վրա:

Պողոս առաքյալն ասում է, որ սատանան կարող է լույսի հրեշտակի պես կերպարանավորվել, նաև նրա պաշտոնյաները` արդարության պաշտոնյաների պես (Բ Կորնթ. 11.15): Չարն անմիջական ազդեցություն կարող է ունենալ մարդու վրա: Հիշենք, որ անապատում Քրիստոս չարի կողմից փորձությունների ենթարկվեց (Մատթ. 4.1-11, Մարկ. 1.12-13, Ղուկ. 4.1-13): Քրիստոս իր պատմած առակներով ցույց տվեց չարի ազդեցությունը. սերմնացանի առակում սատանան մարդու սրտից հափշտակում է սերմանված բարի սերմը (Մատթ. 13.19), որոմների առակում չարն է, որ բարի սերմերի մեջ չար որոմ է սերմանում (Մատթ. 13.25): Հետևաբար, չարն է չար գործերի ազդողը, մարդուն չարագործության մղողը` մարդու անձնական համաձայնության դեպքում: Նաև հիվանդությունները կարող են լինել չարի ազդեցության հետևանք, ինչպես օրինակ` հիվանդ կնոջ բուժման ժամանակ Քրիստոս ասաց, որ սատանան այս կնոջը տասնութ տարի կապել էր (Ղուկ. 13.16): Հուդան սատանայի ուղղակի ազդեցությամբ էր, որ, իր ազատ կամքով համաձայնելով չարի գայթակղությանը, մատնեց Քրիստոսին: «Սատանան մտավ Իսկարիովտացի կոչված Հուդայի մեջ» (Ղուկ. 22.3),- ասվում է Ավետարանում: Ինչպես նաև սատանան չար զգացում ու մտադրություն է լցնում մարդու սիրտը` սխալ, մեղավոր ընթացքների մղելով, ինչպես տեղեկանում ենք Անանիային ուղղված Պետրոս առաքյալի հանդիմանությունից. «Անանիա՛, ինչո՞ւ սատանան լցրեց քո սիրտը, որ դու ստեիր Սուրբ Հոգուն» (Գործք 5.3): Նաև Պողոս առաքյալն է ասում, որ սատանայի պատգամավորը բռնցքահարում է իրեն, որ չգոռոզամտանա (Բ Կորնթ. 12.7): Բարկության ետևում նույնպես չարը կարող է թաքնված լինել և բարկությունից մարդուն հասցնել անգամ մարդասպանության: Դրա համար առաքյալն ասում է. «Արեգակը ձեր բարկության վրա թող մայր չմտնի. և սատանային տեղի մի՛ տվեք» (Եփ. 4.26-27): Առաքյալն զգուշացնում է հավատացյալներին, որ զգոն լինեն և չարի որոգայթների մեջ չընկնեն. «Արթո՛ւն եղեք, հսկեցե՛ք, քանի որ ձեր ոսոխը` սատանան, մռնչում է առյուծի պես, շրջում և փնտրում է, թե ո՛ւմ կուլ տա» (Ա Պետ. 5.8):

Ինչպե՞ս կարող ենք ազատվել կամ հեռու մնալ չարի փորձանքներից: Աստծուն հնազանդությունը և հավատքի զորացումը կամ հաստատունությունը չարին, սատանային փախուստի են մատնում: Այս մասին են ասում առաքյալները` հորդորելով. «Աստծու սպառազինությունը հագե՛ք, որպեսզի կարողանաք ընդդիմանալ սատանայի հնարանքներին» (Եփ. 6.11), «հնազանդվեցե՛ք ուրեմն Աստծուն և դիմադրեցե՛ք սատանային, ու նա կփախչի ձեզանից» (Հակ. 4.7), «ով մեղք է գործում, այդ` սատանայից է, քանի որ սատանան մեղանչող է ի սկզբանե: Աստծու Որդին հենց նրա համար հայտնվեց, որ քանդի սատանայի գործերը» (Ա Հովհ. 3.8):

 

Մարդիկ, ովքեր տեսիլքներ են ունենում, պնդում են, թե շփվել են մահացածների հետ: Այսինքն` մարդու մահից հետո նրա հոգին կենդանի է մնում, և մահկանացուներից շատերը կարող են շփվե՞լ հանգուցյալ մարդու հոգու հետ:

Տեսլիքների հետ կապված տարբեր տեսակետներից բացատրություններ ունեն հոգեբանությունը և եկեղեցական հեղինակները: Հոգեբանությունը խոսում է զգայապատրանքի` հալյուցինացիայի, ինչպես և հալյուցինոզի մասին: Առաջինն այն է, որ մարդը տեսնում է տեսիլքներ և կամ լսում ձայներ ու դրանք համարում իրականություն, իբր իր հետ այդպիսով գերբնական կապ հաստատելու միջոց: Երկրորդի դեպքում մարդն ունենում է նույն նշանները, բայց դրանք համարում է շեղում և փորձում բուժվել կամ ազատվել դրանից: Այս երևույթների առկայությունը բժիշկները բացատրում են ուղեղի արյունատար անոթների ֆունկցիաների խանգարմամբ, երբ մարդը կորցնում է ճիշտ ընկալողունակությունը: Սակայն սրանց կողքին կա նաև շիզոֆրենիան, երբ մարդն ունենում է տեսիլքներ կամ լսում տարբեր ձայներ: Սրա ծագման պատճառը մասնագետները դժվարանում են գտնել, քանի որ շիզոֆրենիայի դեպքում ուղեղի գործունեության զգալի խանգարումներ չեն նկատվում:

Եկեղեցական հեղինակներն ասում են, որ այդպիսի հիվանդությունների արմատը հաճախ կարող է գտնվել ոչ թե մարդու ֆիզիկական, զգացական ոլորտում, այլ հոգևոր ոլորտում` լինելով չարի ազդեցության արդյունք: Եվ, հետևաբար, յուրաքանչյուր պարագա քննելով` հոգևորականը պետք է կատարի համապատասխան աղոթքը՝ կա՛մ բժշկության, կա՛մ դիվահանության: Հանգուցյալ մարդու հոգու հետ հնարավոր չէ շփվել, որովհետև հոգեառ հրեշտակը կամ Սուրբ Գրիգոր Տաթևացու բառով` ավանդող հրեշտակն անմիջապես առնում է հոգին և տանում: Այս հրեշտակը բարի մարդկանց երևում է նրանց համար մեղմ ու հանգստացնող պատկերով, իսկ չարագործ մարդկանց` ահասարսուռ կերպարանքով:

Որոշ մարդիկ կարծում են, որ մահացածի հոգին քառասուն օր շրջում է երկրի վրա` հավանաբար նմանեցնելով հարությունից հետո Քրիստոսի` առաքյալների և հավատացյալների հետ շրջելուն, նրանց երևալուն: Բայց Քրիստոս հոգի չէր, այլ արդեն հարություն առած անձ` մարդկային մարմնով, և քառասուն օրերի ընթացքում մարդկանց երևում էր Իր հատուկ առաքելությամբ, Իր վերջին պատվիրանները տալու (Գործք 1.3):

 

Մարդիկ կան, որ հավատացնում են, թե անընդհատ կապի մեջ են Աստծո և Նրա պատգամաբերների հետ, հաղորդակցվում են նաև մահացածների հոգիների հետ: Նրանցից ոմանք ոգեհարցությամբ նույնիսկ գումար են վաստակում: Ո՞րն է Եկեղեցու դիրքորոշումն այդ մարդկանց վերաբերյալ:

Աստծո հետ մշտական կապի մեջ պետք է լինենք բոլոր քրիստոնյաներս աղոթքով, Աստծո մշտական ներկայության զգացումով, առ Տերը ձգտումով, Նրա հետ միասնության կապով: Բայց եթե Աստծո հետ կապ ունենալու պնդումը կապվում է կեղծ միստիկ գաղափարների տարածման կամ քրիստոնեության կողմից մերժելի իրողությունների հաստատման հետ, ապա դա ընդունելի չէ:

19-րդ դարն աշխարհում հատկանշվեց սպիրիտիզմի, օկկուլտիզմի դրսևորումներով, երբ ոգեհարցությամբ մարդիկ իբր կապ էին հաստատում մահացածների հոգիների հետ: Բայց հոգիները չեն կարող անդրաշխարհում իրենց զբաղեցրած վայրից տեղից տեղ շարժվել, ինչպես ակնարկվում է Քրիստոսի կողմից պատմված աղքատ Ղազարոսի առակում (Ղուկ. 16.26): Եվ քանի որ այս է իրողությունը, ուրեմն, ոգեհարցությամբ զբաղվողները կամ գործում են չարի ուժով, չար երևույթների ազդեցությամբ և կամ խաբեությամբ` սնահավատ մարդկանցից դրամ կորզելու համար: Չար ոգիների ազդեցության ոլորտն այս աշխարհում է, և ոգեհարցության պարագայում, եթե իրոք լինում են արտասովոր երևույթներ, ապա դրանք տեղի են ունենում չար ոգիների ազդեցությամբ, որոնց նպատակն է շեղել մարդկանց ճշմարիտ հավատքից: Մենք տեսնում ենք, որ 19-րդ դարի այս միտումին 20-րդ դարում փոխարինեց թռչող ափսեների մասին զանգվածային մոլորությունը, այլմոլորակայինների կողմից առևանգված լինելու ոմանց զգացումը, ինչը ևս չար, անտեսանելի ոգիների ազդեցությունն է, որոնք Պողոս առաքյալի ուսուցմամբ բնակվում են հենց այդ տարածության մեջ` երկնքի ներքո (Եփ. 6.12): Այսպիսով, պետք է ուշադիր և զգոն լինել, քանի որ բացասական արարքների և իրողությունների շատ դրսևորումներ նաև հետևանք են չարի ազդեցության:

 

Քրիստոնյա կարո՞ղ է համարվել այն մարդը, ով հավատում է ոգիներին, նրանց հետ կապվելու և գուշակություններ անելու հնարավորությանը:

Քրիստոնյան կարող է հավատալ ոգիների հետ կապվելու, գուշակություններ անելու հնարավորությանը: Խնդիրն այստեղ հավատալը չէ, այլ այն, թե որքանով է ճիշտ և ընդունելի համարվում տվյալ երևույթը: Քրիստոնյան հավատում է վերոնշյալին, որովհետև հավատում է հրեշտակների, ոգիների առկայությանը, այն իրողությանը, որ ոգիները կարող են մոլորեցնել մարդկանց: Ոգեհարցությամբ կամ այլ գուշակություններով զբաղվող անձինք կապ են հաստատում չարի հետ և, հետևաբար, մերժելի են Աստծո կողմից: Աստված զգուշացնում է հեռու մնալ ցանկացած տեսակի գուշակություններից, որովհետև, ինչպես ասվում է Սուրբ Գրքում, գուշակություն անողը պիղծ է Աստծո առաջ, և այդպիսի բաները գարշելի են Տիրոջ համար (Բ Օր. 4.19, 18.10-12, Երեմ. 14.14, 27.9-10, Եսայի 47.12-14): Խոսքը վերաբերում է նաև աստղագուշակությանը, որով այսօր լցված են հեռուստաեթերները կամ ժամանցային, անգամ լրատվական կայքերը: Նյութական, տեսանելի աշխարհը գտնվում է նաև անտեսանելի չարի, սատանայի, դևերի, ոգիների ազդեցության ոլորտում և դրանց բերած փորձանքներից, չարիքներից զերծ մնալու համար պիտի հնազանդ լինենք Աստծուն, ինչպես ուսուցանում է առաքյալը, հաստատուն պահենք հավատքը, որով և կկարողանանք դիմադրել սատանային (Ա Պետ. 5.9) և ապրել Աստծո օրհնության մեջ:

 

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան