Քրիս­տո­սի մար­գա­րեա­կան պաշտոնը

Մար­գա­րեի ա­ռա­ջին գոր­ծը քա­րո­զու­թյունն է, խոսքն է, ո­րով նա ոչ թե մի տված բան, մի պատ­րաստի հայտ­նու­թյուն է ու­սու­ցա­նում, նոր բան է տա­լիս, նոր հայտ­նու­թյուն է ծա­նու­ցա­նում և ո­րով յուր չար ժա­մա­նա­կի ու խո­տոր պատ­մու­թյան վրա Աս­տու­ծո դա­տաստանն է կար­դում, ճշմա­րիտ ճա­նա­պար­հը ցույց տա­լիս և ժա­մա­նակն ուղ­ղում: Նա դեպի սխալ նպա­տակ վա­զող ժո­ղովր­դի ա­ռաջ կանգ­նում է, զար­թեց­նում է նո­րա մտքե­րը, ու­շա­դիր է ա­նում մո­լո­րու­թյան վրա և Աս­տու­ծո տնօ­րի­նու­թյան կա­տա­րու­մը հայտ­նում: Այս նպա­տա­կով ժո­ղովրդին հա­մո­զե­լու հա­մար մատ­նա­ցույց է ա­նում այն ան­ցյալ ի­րո­ղու­թյանց վրա, ո­րոնք ի­րա­գոր­ծվել են յուր ժա­մա­նակ, և միան­գա­մայն ա­պա­գա­յի նկատ­մամբ տե­սիլ­նե­րով մի առ մի ազ­դա­րա­րում է այն ա­մենն, ինչ որ կա­տա­րվելու է: Իսկ հիշել ան­ցյալը, գի­տե­նալ ա­պա­գան և ըստ այնմ խո­հե­մու­թյամբ ըն­թա­նալ պատ­մա­կան ճա­նա­պար­հը միակ մի­ջոցն է մի ժո­ղովր­դի հա­մար, որ կա­մե­նում է պատ­մա­կան կեն­ցա­ղով կորս­տից ա­զա­տվել: Հե­տևա­բար մար­գա­րեն ժո­ղովր­դի ա­զա­տու­թյան և եր­ջան­կու­թյան ծա­ռա­յող մի ա­տվա­ծա­ռաք գոր­ծիչ էր, որ յուր ազ­գօ­գուտ նպա­տա­կի ի­րա­գործ­ման հա­մար դի­մում էր ոչ միայն աստվա­ծա­տուր շնորհ­նե­րի օգ­նու­թյան ու Ս. Հո­գու ներշնչ­մամբ ա­ռաջ­նորդ­վում, այլև ու­սում­նա­սի­րում է Աս­տու­ծո հայտ­նու­թյունը, Աս­տու­ծո տված օրենք­նե­րը, ժո­ղովր­դի պատ­մու­թյունն ու նո­րա կյանքն և ա­պա ճշմա­րիտ գոր­ծու­նեու­թյամբ հրա­պա­րակ ել­նում:

Քրիս­տոս իբ­րև մար­գա­րե պետք է քա­րո­զեր Աս­տու­ծո տնօ­րի­նու­թյունն ու կամքն, ո­րոնք Հին Ուխ­տի օրեն­քի ու մար­գա­րեու­թյանց մի­ջո­ցով մի­միայն իբ­րև նա­խա­պատ­րաստու­թյուն են տրվել ա­ռանց այն կա­տար­ման ու կա­տա­րե­լու­թյան, որ Աս­տու­ծո Որդ­վով էր սպաս­վում: Հա­մե­մա­տե­լով հին մար­գա­րե­նե­րի հետ` տես­նում ենք, որ Քրիս­տոս հայտ­նում է մի նոր տնօ­րի­նու­թյուն, որ ո՛չ նա­խա­պատ­րաստու­թյուն է և ո՛չ կա­տար­ման է սպա­սում, այլ ինքն իսկ գլուխն է այդ տնօ­րի­նու­թյան և յուր­մով է կա­տա­րու­մը: Նա ոչ թե ժո­ղովր­դի ըն­թաց­քի ա­ռաջ կանգ­նում է և նոր ժա­մա­նակ քա­րո­զում, այլ վերջ­նա­կա­նա­պես կա­տա­րում է անց­յալի ըն­թաց­քը, փա­կում է լրա­ցած ժա­մա­նա­կը, բա­ցար­ձակ նոր ժա­մա­նակ է հայտա­րա­րում և մար­գա­րեու­թյան վերջ­նա­կան կա­տա­րու­մը հայտ­նում, ըստ ո­րում` յուր­մով վեր­ջա­նում է մար­գա­րեու­թյունը:

Հին մար­գա­րե­նե­րը, տես­նե­լով, որ ժո­ղո­վուր­դը ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում մո­ռա­նում է Աս­տու­ծո օրեն­քի էու­թյունն ու միտ­քը և տա­ռա­պաշ­տու­թյամբ մի­միայն ար­տա­քուստ էր կա­տա­րում, շա­րու­նակ նոր ի նո­րո քա­րո­զու­թյամբ կեն­դա­նաց­նում էին օրեն­քի ո­գին նո­ցա մեջ, այդ­պես և Քրիս­տոս, քա­րո­զե­լով օրենքն և Ավե­տա­րա­նը, հա­րվա­ծում էր կեղծ փա­րի­սե­ցոց ու դպիր­նե­րին, օրեն­քի ո­գին էր հայտ­նում և ցույց տա­լիս, որ ինքն ոչ թե լու­ծա­նում է այդ օրենքն, այլ կա­տա­րում է և ինքն է օ­րի­նաց ու մար­գա­րեու­թյանց լրու­մը (Մատթ., Ե 17) թե՛ գոր­ծով, թե՛ ան­ձամբ ու թե՛ խոս­քով (Հռ., Ե 18. Գաղ., Դ 4. Ա Պետ., Բ 21. Հովհ., ԺԶ 13. Ղուկ., ԻԴ 27):

Հին մար­գա­րե­նե­րը, ծա­նու­ցա­նե­լով Աս­տու­ծո օրենքն, ավե­տիք էին տա­լիս և ա­պա­գա­յի մա­սին, Աս­տու­ծո ա­պա­գա շնոր­հաց մա­սին, այդ­պես և Քրիս­տոս է ա­նում, միայն հայտ­նե­լով, որ յուր­մով վեր­ջա­նում է օրեն­քը, և յուր­մով կա­տա­րումն է ստա­նում մար­գա­րեա­կան ավե­տի­քը: Եվ ո­րով­հե­տև հին մար­գա­րեք վկա­յում էին Քրիս­տո­սի գալս­տյան մա­սին, Քրիս­տոս իբ­րև իս­կա­կան մար­գա­րե վկա­յում է ինքն յուր մա­սին: Քրիս­տոս վկա­յում է, որ ինքն է Աս­տու­ծո և մար­դու միջ­նոր­դը և ա­մե­նայն շնորհ­նե­րի լրու­մը յուր մեջ է ա­մեն­քի հա­մար (Մատթ., ԺԱ 28): Նա վկա­յում է և, որ ինքն է օ­րի­նաց լրումն ու վախ­ճա­նը, զի ոչ ոք չի կա­րող յուր մեջ մեղք գտնել (Հռ., Ժ 4), քա­նի որ «ի վե­րայ ար­դա­րոց օրէնք ոչ կան» (Ա Տիմ., Ա 9. Հռ., Զ 14): Ուստիև նա քա­րո­զում է, որ մար­դիկ յուրյանց եր­ջան­կու­թյան հա­մար պետք է հավա­տան յուր­յան, որպեսզի մտնեն յուր ար­քա­յու­թյան մեջ` «որ չէ յայսմ աշ­խար­հէ» (Հովհ., ԺԸ 36): Իսկ այդ ար­քա­յու­թյան մեջ մտնել փա­փա­գող­նե­րը պետք է աշ­խար­հի բո­լոր նպա­տակ­նե­րը հար­կավոր դեպ­քում պատ­րաստ լի­նին զո­հե­լու (Մատթ., ԺԳ 45-46): Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունը մտնել տեն­չա­ցո­ղը չպետք է աչք ու­նե­նա այս աշ­խար­հի և դո­րա որևիցե հարս­տու­թյան վրա, զի հո­գու փրկու­թյունն և աշ­խար­հա­սի­րու­թյունը բո­լո­րո­վին հա­կա­ռակ հա­կա­դրու­թյուն­ներ են (Ղուկ., Թ 59-62. Մատթ., ԺԶ 23. Մարկ., Գ 31. Հովհ., Զ 66):

Հին մար­գա­րե­նե­րը ներ­կա­յաց­նում էին ա­պա­գան հայտ­նու­թյան տե­սիլ­նե­րով. Քրիս­տոս ևս հայտ­նում է ա­պա­գան, միայն թե ցույց է տա­լիս, որ ա­պա­գան յուր իսկ շուրջն է պտտում, և ինքն է գա­լու դա­տաստան ա­նե­լու հա­մար: Այդ քա­րո­զու­թյան ա­մե­նա­բարձր ի­րա­կա­նա­ցումն է Քրիս­տո­սի այն հայտ­նու­թյունն, ո­րով գե­ղեց­կա­պես նկա­րագ­րում է այդ ա­պա­գա­յի գա­լի­քը (Մատթ., ԻԴ Մարկ., ԺԳ Ղուկ., ԺԷ 21): Նա ցույց է տա­լիս, որ աշ­խարհն ու­նի յուր զար­գաց­ման վախ­ճա­նը, ո­րից հետո կլի­նի հան­դեր­ձյալ կյան­քը: Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունը խմո­րի պես կա­ճի այս աշ­խար­հում, սա­կայն ոչ թե խա­ղաղ ու ա­ռանց հա­կա­ռա­կու­թյան, այլ մի ընդ­հա­նուր մա­քառ­մամբ աշ­խար­հա­յին ձգտմանց դեմ և այդ մա­քառ­ման պետք է մաս­նակ­ցի ա­մե­նայն մարդ, ա­մե­նայն հո­գի ու զորու­թյուն (Մատթ., ԺԲ 30. Ժ 34): Քա­նի գնա, այն­քան ավե­լի զորա­նա­լու է այդ հա­կա­ռա­կու­թյունն և նույնիսկ այդ է Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյան ըն­թաց­քը: Այդ­պես և երկ­րում ոչ թե մի ե­րևա­կա­յա­կան խա­ղա­ղու­թյուն կտի­րե, այլ Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյան զար­գաց­ման նպա­տա­կը կլի­նի ծայ­րա­հեղ մա­քա­ռումն, ո­րից հետո կա­տա­րումն և աստվա­ծա­յին խա­ղա­ղու­թյուն կլի­նի: Այս ա­մե­նը նա մա­գա­րեա­նում է` սկսե­լով յուր ան­ձի վրա գա­լիք բո­լոր հան­գա­մանք­նե­րից և ո­րո­շե­լով աշ­խար­հի ամ­բողջ կյան­քի հիմ­նա­կան ըն­թաց­քը մին­չև նո­րա կա­տա­րու­մը: Նա ճշտիվ գի­տեր մար­դու սիր­տը (Հովհ., Բ 24, 25). ճշտիվ գի­տեր ա­րա­րա­ծա­կան աշ­խար­հի ըն­թացքն իբ­րև Տեր և անդ­րա­նիկ ա­մե­նայն ա­րա­րա­ծոց, և ճշտիվ գի­տեր, որ աշ­խար­հի շրջան­ներն ու դա­րաշր­ջան­նե­րը նոր ի նո­րո ե­րևան են հա­նե­լու հա­կա­ռակ ուժեր, ո­րոնք նոր ի նո­րո կհա­րու­ցա­նեն գայ­թակ­ղու­թյուն և մա­քա­ռումն, և այդ­պի­սով այդ շրջան­նե­րը, մի-մի պատ­մա­կան ըն­թացք լի­նե­լով, կծա­ռա­յեն ընդ­հան­րա­պես աշ­խար­հի զար­գաց­ման կա­տար­մա­նը: Քրիս­տոս, բա­ցատ­րե­լով թե՛ յուր ե­կե­ղե­ցու, թե՛ աշ­խար­հի և թե՛ նույնիսկ բնու­թյան հիմ­նա­կան պատ­մու­թյունը, մի­ջոց է տա­լիս յուր հավա­տա­ցե­լոց` հաս­կա­նալ և դի­մել դեպի հան­դեր­ձյալն յուրյանց երկ­րավոր կյան­քի ի­րա­գործ­մամբ: Եվ այս ա­մե­նը նա դյուրա­մատ­չե­լի է դարձ­նում ժո­ղովր­դի հաս­կա­ցո­ղու­թյան հա­մար ա­ռակ­նե­րով ու նմա­նու­թյուն­նե­րով (Մատթ., ԺԱ 25): Բայց և նո­ցա ըն­դու­նա­կու­թյուն­նե­րի հա­մե­մատ տնօ­րի­նա­կան շատ ճշմար­տու­թյուն­ներ ևս թող­նում է հառաջա­դի­մու­թյան ըն­թաց­քում` Ս. Հո­գով ըմբռ­նե­լու (Հովհ., ԺԶ 12-14):

Հին մար­գա­րե­նե­րը քա­րո­զում էին խոս­քի ա­ռան­ձին զորու­թյամբ (Ե­րեմ., ԻԶ 12. Եզ­նիկ, Գ 17). այս­պես և Քրիս­տոս է քա­րո­զում, սա­կայն ոչ միայն զորու­թյամբ, այլև իշ­խա­նու­թյամբ (Մարկ., Ա 22), վասնզի քա­րո­զու­թյան և Աս­տու­ծո հայտ­նու­թյան իս­կա­կան աղ­բյուրն և ի­րա­կա­նա­ցու­մը ոչ թե Ս. Հո­գու ներ­շնչումն է, ինչ­պես լի­նում էր մար­գա­րե­նե­րի մեջ, այլ Միած­նի մար­դե­ղու­թյունը: Մար­գա­րե­նե­րը գտնվում էին մե­ղան­չա­կան վի­ճա­կում և դեռ պետք է Ս. Հո­գով աստվա­ծա­յին խոր­հուրդ­նե­րի մեջ մտնեին, որ տես­նեին յուրյանց ա­սե­լի­քը. այլև պետք է հրով սրբվեին նո­ցա կեղծ շրթունք­նե­րը, որ կա­րո­ղա­նա­յին Աս­տու­ծո սուրբ կամ­քը քա­րո­զել (Ես., Զ): Այդ­պի­սի մար­գա­րե չէր Քրիս­տոս, այլ սկզբից Հոր հետ էր և Հոր մոտ և մի­միայն ինքն է ճա­նա­չում Հորն ու ճա­նա­չեց­նում, ում կա­մե­նում է. նա է միայն տե­սել Հորը և հայտ­նել մարդ­կանց (Մատթ., ԺԱ 27. Ղուկ., Ժ 22. Հովհ., Ա 18): Ու­րեմն նա աստվա­ծա­յին իշ­խա­նու­թյամբ էր խո­սում և ոչ թե այն մաս­նա­կի շնորհ­նե­րով, ո­րոն­ցով խոսում էին մար­գա­րե­նե­րը: Նո­րա իշ­խա­նու­թյունն ևս ոչ թե բռնա­դա­տա­կան էր, ո­րով ստի­պեր յուր խոսքն ըն­դու­նե­լու, ո՛չ, այլ ա­զատ կամ­քի Ա­րա­րի­չը ա­զա­տու­թյուն է տա­լիս ա­մեն­քին, որ ա­զատ ընտ­րու­թյամբ ըն­դու­նեն յուր խոս­քե­րը, քաղ­ցեն ու ծա­րավեն ար­դա­րու­թյան հա­մար, որ եր­ջա­նիկ լի­նին (Մատթ., Ե 6), կա­մե­նան Աս­տու­ծո կամ­քը կա­տա­րել, որ հաս­կա­նան, թե Քրիս­տո­սի քա­րոզն ու խոս­քը Աս­տու­ծո խոսք է (Հովհ., Է 17): Ու­րեմն Քրիս­տո­սի խոս­քը բռնա­դա­տա­կան ու իշ­խա­նա­կան խոսք չէ, այլ հա­ճու­թյամբ ա­զա­տա­պես ըն­դու­նո­ղի հա­մար իշ­խա­նու­թյամբ է ա­սված, բա­ցար­ձակ հե­ղի­նա­կու­թյամբ է խոսված. նո­րա «Ա­մեն, ամեն ա­սեմ ձեզ»-ը ար­տա­հայ­տում է բա­ցար­ձակ ճշմար­տու­թյուն և հավաստիու­թյուն:

Հին մար­գա­րե­նե­րը հաստա­տում էին յուրյանց քա­րո­զու­թյան ճշմար­տու­թյունը թե­րա­հավա­տող ժո­ղովր­դի ա­ռաջ եր­բեմ­նա­կան կամ ան­ցո­ղա­կան հրա­շա­գոր­ծու­թյամբ` ըստ Աս­տու­ծո յուրա­քան­չյուր ան­գա­մի տվչու­թյան: Քրիս­տոս ինքն, բնու­թյան սքան­չե­լի­քը լի­նե­լով, բղխում է հարա­ժամ յուր ան­ձից ամեն հրա­շա­լիք: Նո­րա ան­ձի, նո­րա մար­դե­ղու­թյան մեծ սքան­չե­լի­քի հայտ­նու­թյան եր­կու կող­մերն են` նո­րա խոսքն ու գոր­ծը. ուստիև յուրյան ճա­նա­չե­լու հա­մար պա­տվի­րում է տես­նել ու լսել (Ես., ԿԱ 1, Ղուկ., Դ 18. Է 21. Մատթ., ԺԱ 4): Նո­րա ամեն մի խոսքն ու գոր­ծը մի-մի նշան­ներ են յուր Ավե­տա­րա­նի ճշմար­տու­թյան, և նո­րա ան­ձից բղխած յուրա­քան­չյուր հրաշք ոչ թե ինքնըստինքյան հրաշ­քի նպա­տակ ու­ներ, այլ ներ­գոր­ծա­կան նպա­տա­կի ծա­ռա­յող հրաշք էր: Ուստիև նա մեր­ժում է մարմ­նավոր հրաշքն, որ կա­րող է նաև սխալ ու գայ­թակ­ղե­ցու­ցիչ կեր­պով հաս­կա­ցվիլ նո­ցա մեջ, ո­րոնք Քրիս­տո­սի հրա­շա­լի խոս­քերն էլ թյուրի­մա­ցու­թյամբ են լսում և ըմբռ­նում (Հովհ., Դ 48), քա­նի որ չու­նին Աս­տու­ծո սի­րո ձայնն յուրյանց մեջ (Ե 36-44): Դո­ցա մի­միայն ժա­մա­նա­կի նշանն ու նա­խա­պատ­րաստա­կան ու յուր մար­գա­րեու­թյանց կա­տա­րու­մը կսթա­փեց­ներ, երբ հրա­շից հրաշքն ան­գամ, որ է Քրիս­տոս յուր ան­ձով, խոս­քի ու հրաշ­քի աղ­բյուրով չէր ազ­դում նո­ցա թանձ­րա­ցած սրտե­րի վրա:

Վեր­ջա­պես ու­րեմն Քրիս­տո­սի ան­ձի մեջ իսկ ամ­փոփ­վում է թե՛ մար­գա­րեու­թյան նպա­տա­կը, թե՛ բո­լոր մի­ջոց­նե­րը, թե՛ աղ­բյուր ու թե՛ մար­գա­րեու­թյունը լրիվ: Նա, ան­ցյալին վերջ տա­լով, ա­պա­գա­յին սկիզբ դնե­լով և պատ­մու­թյան միջ­նա­կետը կազ­մե­լով, միաց­նում է յուր մեջ յուր հավա­տա­ցյալի կո­չու­մը: Ըստ ո­րում և ան­ցյալ մար­գա­րեու­թյամբ նա­խա­պատ­րաստված հավա­տա­ցո­ղը, գի­շե­րվա ճրա­գից մտնե­լով ցե­րե­կվա լույսը (Բ Պետ., Ա 19), այլևս չէ կա­րոտում նոր մար­գա­րեի, քա­նի որ ու­նի լու­սա­տու Քրիս­տո­սին, ո­րի մեջ ներ­կա­յա­նում են մար­դու ճա­նա­պար­հը, լույսն ու կա­տա­րու­մը:

Արշակ Տեր Միքելյան

«Հայաստանյայց Սուրբ Եկեղեցու Քրիստոնեականը» գրքից