Քրիս­տո­սի թա­գա­վո­րա­կան պաշտոնը և ար­քա­յու­թյու­նը

Խա­չե­լու­թյունն ու թա­ղու­մը ա­մե­նա­ծանր խո­նար­հու­թյունն է, ո­րի մեջ իջ­նե­լով` Քրիս­տոս մխի­թա­րեց ան­կյալ մար­դուն (Շար., 284, 306) և, մաս­նակ­ցե­լով նո­րա մե­ղան­չա­կան կյան­քի ա­մե­նա­վեր­ջին վի­ճա­կին, հա­րու­թյան փառ­քով բարձ­րաց­րեց նո­րան: Քրիս­տո­սի անձ­նավո­րու­թյունն ու գոր­ծու­նեու­թյունը փա­ռավո­րա­պես հայտն­վում է նո­րա հա­րու­թյամբ: Եվ ինչ­պես որ նա իբ­րև մարդ խա­չվեց ու թա­ղվեց և մտավ մարդ­կա­յին անկ­ման խո­նար­հու­թյան մեջ, այն­պես էլ նա յուր հա­րու­թյամբ իբ­րև Աստ­ված` մաս­նա­կից ա­րավ մար­դուն յուր աստվա­ծա­յին բարձ­րու­թյան, զի Քրիս­տոս միան­գա­մայն Աս­տված է և մարդ: Նա յուր հա­րու­թյամբ հաստա­տում է հավի­տե­նա­կան ար­քա­յու­թյունն` ըստ մար­գա­րեու­թյան (Դան., Բ 44): Նո­րա շնոր­հաց թա­գավո­րու­թյան մեջ պետք է մտնի հո­գևոր ու մարմ­նավոր աշ­խարհն, և այդ­պես կլի­նի նո­րա փա­ռաց թա­գավո­րու­թյունը: Նա հաղթեց, և այժմ նո­րա թա­գավո­րու­թյունը հաղթա­կան է, և ինչ­պես որ մար­գա­րե­նե­րը, մար­գա­րեա­նա­լով Քրիս­տո­սի չար­չա­րանք­նե­րը, մխի­թա­րում էին հե­ծող ժո­ղո­վուր­դը, այն­պես էլ հա­ճա­խա­գույն ևս նո­րա հաղթու­թյան կան­խա­սա­ցու­թյամբ ո­գևո­րում էին նո­րան: Այդ մխի­թա­րու­թյունն ու ո­գևո­րու­թյունը ի­րա­գործ­վում է այ­նով, որ Քրիս­տոս ի­ջավ դժոխ­քը, խոր­տա­կեց խավա­րի իշ­խա­նու­թյունն և ա­զա­տեց իր վրա հուսա­ցող հո­գի­նե­րին:

Քրիս­տո­սի մահն ու թա­ղու­մը կա­տա­րե­լա­պես մեր մա­հվան ու թաղ­ման նման չէր լի­նիլ, ե­թե նա հոգ­վով, ըստ մե­ղան­չա­կան մար­դու վի­ճա­կին, դժոխք չիջ­ներ: Բայց քա­նի որ նո­րա հո­գին ան­բա­ժան է յուր աստվա­ծու­թյունից, հե­տևա­բար և նո­րա հո­գու դժոխք իջ­նելն աստվա­ծա­յին հաղթու­թյամբ ե­ղավ, ո­րով մեղ­քի իշ­խա­նու­թյամբ պա­հված հո­գի­նե­րին ա­զա­տու­թյուն շնոր­հեց (Ա Պետ., Գ 19. Եփ., Դ 9. Փիլ., Բ 10): Այս ա­զա­տու­թյունը պետք է տար Քրիս­տոս նաև հո­գի­նե­րին, զի Փրկիչ է ոչ թե միայն յուր ժա­մա­նա­կա­կից­նե­րի, այլև ան­ցյալ և ա­պա­գա մարդ­կու­թյան, ըստ ո­րում և այն մե­ռած­նե­րին, ո­րոնք կա՛մ փրկու­թյան հուսով և ավե­տի­քով և կա՛մ ան­տե­ղյա­կու­թյամբ են հե­ռա­ցել երկ­րիցս (Շար., 125, 272, 338, 678, 697, 723. Եղիշե, 297, 304. Ս. Հովհ. Ի­մաստ., 103): Դժոխ­քի մեջ իջ­նե­լով` Քրիս­տոս ցույց տվավ, որ ին­քը Փրկիչ է հոգ­վոց և մարմ­նոց և շնոր­հա­տու է ոչ միայն այս կե­նաց, այլև հան­դեր­ձյալի: Նո­րա թա­գավո­րու­թյունը տա­րած­վում է ա­մե­նու­րեք, ուստիև ոչ մի ժա­մա­նակ ու տեղ, ոչ մի տա­րա­ծու­թյուն ու վի­ճակ չէ բա­ժա­նում մար­դուն յուր թա­գավո­րից, բա­ցի գի­տակ­ցա­կան ան­հավա­տու­թյունը: Այս թա­գավո­րա­կան հաղթու­թյունը Ս. Շնոր­հա­լու գողտ­րիկ բա­նաստեղ­ծու­թյամբ եր­գա­բա­նում ենք շա­րա­կա­նում.

«Որ ի դժոխս ի­ջեր ներ­քին,

Ի բանդ մա­հու եւ խա­ւա­րին,

Կա­պեալ զիշ­խանն մա­հա­ծին,

Հա­ներ զհո­գիսն, որ ի բան­տին:»[1] (էջ 272):

Արդ, ա­զա­տու­թյան հուսո նշույլ­նե­րով միայն մխի­թա­րվող հո­գի­քը այժմ խնդու­թյան մեջ են մտնում Քրիս­տո­սի հա­րու­թյան ա­ռատ ճա­ռա­գայթ­նե­րի տակ: «Այ­սօր մեծ ա­ւե­տիք Ա­դա­մայ նա­խաստեղ­ծին տուաւ. «Ա­րի՛, որ ննջեսդ, լու­սա­տու ե­ղեւ քեզ յա­րու­ցեալն Քրիս­տոս» (Շար., 284), զի նա եր­րորդ օ­րը հա­րյավ և վերջ­նա­կա­նա­պես հայտ­նեց յուր փա­ռաց թա­գավո­րու­թյունը:

Բայց Քրիս­տո­սի հա­րու­թյունը ոչ միայն հո­գի­նե­րի և ա­մե­նայն հավա­տա­ցե­լոց փրկու­թյուն ու բարձ­րա­ցումն պար­գևեց, այլև մար­դու հան­դեր­ձյալ հա­րու­թյան ե­րաշ­խի­քը տվավ: Հա­րու­թյամբ Քրիս­տոս հաստա­տեց մար­դու կոչ­ման կա­տա­րումն և Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյան վերջ­նա­կան ի­րա­կա­նա­ցու­մը, երբ մարմ­նավորն ու հո­գևորն յուրյանց վերջ­նա­կան հաշ­տու­թյան մեջ են մտնում, և մարդ­կա­յին բնու­թյունը, Ս. Հո­գու տա­ճար դառ­նա­լով, Աս­տու­ծո որ­դիու­թյունն և ա­զա­տու­թյունն է ժա­ռան­գում: Նո­րա հա­րու­թյամբ ճշմարտ­վում է, որ բնա­կա­նի ու հո­գևո­րի հա­կա­սու­թյունը կվե­րա­նա և ե­րա­նա­կան միու­թյուն կտի­րե փա­ռաց թա­գավո­րու­թյան մեջ, ինչ­պես այդ ի­րա­գոր­ծվեց ի Քրիս­տոս (Ա­գաթ., 45. Ե­ղիշե, 288, 293, 309. Հովհ. Ի­մաստ., 101): Քրիս­տո­սով հայտնվում է մարդ­կա­յին հա­րու­թյան հավաստի­քը, այլև Քրիս­տո­սի հա­րու­թյամբ սկսվում է հան­դեր­ձյալ հա­րու­թյունը, վասնզի մա­հը նո­րա­նով փշրվում է, և մարդ­կու­թյունը հո­գե­պես ու մարմ­նա­պես ել­նում է մե­ռե­լու­թյունից դեպի հա­րու­թյան կեն­դա­նա­րար լույսը, որ սփռվում է ե­կե­ղե­ցու իս­կա­կան գլխից ու թա­գավո­րից դեպի բո­լոր ան­դամ­նե­րը: Նո­րա­նից է ա­մե­նայն լույս, զի նո­րա­նով ե­ղավ ան­ցյալի կա­տա­րումն և ներ­կա­յի սկիզ­բը, ուստիև նո­րա­նով կլի­նի ա­պա­գա­յի լրու­մը, այն­պես որ, Քրիս­տոս նա­խա­պատ­րաստա­կան մար­գա­րեու­թյանց լրումն է և կա­տար­ման մար­գա­րեու­թյան սկիզբն ու հի­մուն­քը և հաստա­տու­թյունը:

Ինչ­պես որ Քրիս­տո­սի հա­րու­թյունը ե­րաշ­խիք է ու հավաստիք հան­դեր­ձյալ կյան­քի ու հա­րու­թյան, այն­պես և հան­դեր­ձյալ կյանքն ու հա­րու­թյունը հիմն­վում է Քրիս­տո­սի հա­րու­թյան վրա: Այս եր­կու ճշմար­տու­թյուն­նե­րը սերտ կա­պված են ի­րար հետ և մեկն ա­ռանց մյու­սի չի կա­րող լի­նել: Այլև այդ եր­կու ճշմար­տու­թյուն­նե­րը կազ­մում են քրիս­տո­նեա­կան Ե­կե­ղե­ցու հաստա­տու­թյան հիմքն ու էու­թյունը, նույն­պես և քրիս­տո­նեու­թյան հա­վատ­քի սկզբուն­քը: Ա­ռանց այդ ճշմար­տու­թյանց չկա ո՛չ ե­կե­ղե­ցի և ո՛չ հավատք (Ա Կոր., ԺԵ 14):

Քրիս­տո­սի հա­րու­թյամբ նոր ժա­մա­նակ է սկսվում, որ տա­նում է դեպի հան­դեր­ձյալն, ուստիև կոչ­վում է վեր­ջին ժա­մա­նակ, ինչ­պես հա­ճախ շեշտ­վում է նաև մեր ս. Հայ­րե­րի գրված­նե­րում: (Ա Պետր., Ա 20): Որ­քան մեծ է Քրիս­տո­սի հա­րու­թյունը մեր կյան­քի հա­մար, այն­քան փա­ռավոր ու մե­ծա­փառ է նո­րա ս. հա­րու­թյան տոնը` զա­տի­կը, ճշմա­րիտ քրիս­տո­նյա­յի աչ­քում ու սրտում և միշտ պետք է կեն­դա­նա­նա ու զորա­ցու­ցիչ լի­նի կի­րա­կվա տոնի մեծ նշա­նա­կու­թյամբ (=օր Տեառն), որ ա­րար­չու­թյան օ­րը լի­նե­լով` նոր ա­րա­րած­նե­րի ա­ռա­ջին օրն ու տոնն է դառ­նում: Քրիս­տո­սի ս. հա­րու­թյան հավատքն է մեր կյան­քի սկիզբն ու ե­րաշ­խի­քը, ուստիև ե­կե­ղե­ցա­կան ի­մաստուն կար­գավո­րու­թյամբ յուրա­քան­չյուր տա­րին մի ան­գամ և աշ­խա­տա­նաց յուրա­քան­չյուր յոթ­նյա­կի մի օ­րում նոր ի նո­րո պետք է հիշենք ու զորա­նանք: Նույնիսկ Քրիս­տո­սի ա­ռա­քյալ­ներն, ո­րոնք նո­րա չար­չա­րան­քից ու խա­չից փա­խան ու ցրվե­ցան, նո­րա հա­րու­թյամբ վերս­տին ժո­ղո­վվե­ցան և հավատ­քով զորա­ցած` պատ­րաստվե­ցան յուրյանց հա­րու­ցյալ Տի­րոջ ըն­թաց­քին հե­տևե­լու: Իսկ այդ հավատ­քը զորա­ցավ նո­ցա մեջ, երբ հա­մո­զվե­ցան, որ Քրիս­տոս ճշմար­տա­պես հա­րու­թյուն է ա­ռել (Գործք, Բ 32, 36)` մա­նավանդ յուրյանց աչ­քով տես­նե­լով նո­րան և մին­չև ան­գամ բևե­ռա­տե­ղե­րը շոշա­փե­լով (Ղուկ., ԻԴ 21. Հովհ., Ի 13, 25, 27-29. Ա Կոր., ԺԵ 6, 17, 18): Յուր փա­ռավոր հարության մեծ նշա­նա­կու­թյունը հայտ­նեց և Քրիս­տոս, երբ նշան խնդրող ան­հավատ­նե­րին ա­սաց, թե` նո­ցա ոչ մի նշան չի ցույց տալ, բա­ցի յուր թաղ­ման ու հարության սքան­չե­լի նշա­նը, ո­րով միայն մնում է սպա­սել ան­հավա­տի հավա­տա­լուն:

Հա­րու­թյունից հետո Քրիս­տոս, 40 օր շա­րու­նակ ե­րևա­լով և յուր հավա­տա­ցյալ­նե­րի հավատ­քը զորաց­նե­լով, հան­դի­սա­պես համ­բար­ձավ «և նստաւ ընդ աջ­մէ Հօր» (Մարկ., ԺԶ 19): Երկ­րում լի­նե­լով` նա Հոր մոտ էր (Հովհ., Գ 13), սա­կայն այժմ յուր փա­ռավոր հաղթա­նա­կով թող­նում է եր­կիրն ու գնում առ Հայր (Հովհ., ԺԶ 26), որ յուր փա­ռավոր թա­գավո­րու­թյամբ լի­նի ա­մե­նու­րեք և թա­գավո­րե: Նա համ­բար­ձավ եր­կինք, այ­սինքն` այն­տեղ, որ­տեղ նո­րա կյան­քը, գո­յու­թյունն ու էու­թյունը կա­տա­րե­լա­պես ի­րար հա­մա­պա­տաս­խա­նում են` ըստ աստվա­ծա­յին մե­ծու­թյան: Այս­տեղ նա Հոր հետ է և միան­գա­մայն փրկված մարդ­կու­թյան մեջ (Հովհ., ԺԷ 12. ԺԲ 32) իբ­րև ճշմա­րիտ Փրկիչ ու թա­գավոր հավի­տե­նա­կան, ուստիև ա­սված է` «նստաւ ընդ աջ­մէ Հօր», այ­սինքն` Հոր զորու­թյան մեջ, թա­գավո­րա­կան իշ­խա­նու­թյան մեջ, որ փա­ռավո­րված է փրկու­թյան կա­տար­մամբ և վերջ­նա­կա­նա­պես պետք է հայտ­նի աշ­խար­հի կա­տա­րա­ծով: Նա, թա­գավոր գո­լով, ոչ թե դա­դար է առ­նում, այլ շա­րու­նա­կում է յուր թա­գավո­րա­կան գոր­ծու­նեու­թյունը (Հովհ., Ե 17)` մշտա­բար­բառ բա­րե­խոս լի­նե­լով մեզ հա­մար Հոր ա­ռաջ յուր պա­տա­րա­գով (Հռ., Ը 34. Ա Հովհ., Բ 1. Եբր., Թ 24) և մշտա­պես մեր մեջ լի­նե­լով մեր փրկու­թյան հա­մար, ինչ­պես և պետք է գա ո­մանց` ի հարություն կե­նաց և այ­լոց` ի հարություն դա­տաստա­նաց:

Քրիս­տո­սի մեր մեջ լի­նե­լովն է ա­պա­հով­վում ճշմար­տու­թյունն ու ճշմա­րիտ հառաջա­դի­մու­թյունն յուր ե­կե­ղե­ցում, որ­տեղ մար­դիկ գոր­ծում են ա­զա­տա­պես և հավատ­քով: Ընդ­հան­րա­պես Քրիս­տոս ներ­գոր­ծում է յուր հա­մայն­քի վրա ոչ միայն յուր ներ­կա­յու­թյամբ, այլև յուր սուրբ խոս­քով ու սուրբ խուր­հուրդ­նե­րով, ո­րոն­ցով ամ­րաց­նում է յուր ե­կե­ղե­ցում ճշմար­տու­թյունն ու ճշմա­րիտ հա­ղոր­դակ­ցու­թյունն յուր հետ: Այս­պի­սի հաստա­տուն ճա­նա­պար­հով ա­ճում է ե­կե­ղե­ցին ու զար­գա­նում դեպի քրիս­տո­սա­դիր կա­տա­րե­լու­թյունը, ո­րի հա­մար գոր­ծում են ու կգոր­ծեն Քրիս­տո­սի պաշ­տոնյաներն ու ընտ­րյալ ա­նոթ­նե­րը. «Մին­չեւ հաս­ցուք ա­մե­նե­քեան ի մի միա­բա­նու­թիւն հա­ւա­տոց եւ գի­տու­թեան Որդ­ւոյն Աս­տու­ծոյ, յայր կա­տա­րեալ ի չափ հա­սա­կի կա­տար­մանն Քրիս­տո­սի» (Եփ., Դ 11-16): Նո­րա աստվա­ծա­յին ա­մե­նու­րե­քու­թյունն ա­պա­հո­վում է մեր ե­կե­ղե­ցու ա­ճումն ու զար­գա­ցու­մը սրբու­թյան, ար­դա­րու­թյան և ճշմար­տու­թյան մար­դա­սի­րա­պես տա­րած­ման աս­պա­րի­զում: Եվ որ Քրիս­տոս ներ­կա է և ներ­կա պետք է լի­նի, խոս­տա­ցավ իսկ, երբ այդ­պի­սի գոր­ծու­նեու­թյամբ հրա­ման տվավ «եւ ա­հա­ւա­սիկ ես ընդ ձեզ եմ զա­մե­նայն ա­ւուրս, մին­չեւ ի կա­տա­րած աշ­խար­հի» (Մատթ., ԻԸ 18-20): Եվ ոչ միայն այս­քան. այլև նա ներ­կա է այն­տեղ, որ­տեղ ժո­ղով­վում են եր­կու կամ ե­րեք հավա­տա­ցյալ, միայն ե­թե ժո­ղով­վում են «հանուն» Քրիս­տո­սի խոր­հե­լու և գոր­ծե­լու ճշմար­տու­թյամբ (Մատթ., ԺԸ 20): Նա, նստած լի­նե­լով Հոր ա­մե­նու­րեք աջ կող­մում, ա­մե­նու­րեք է իբ­րև գլուխ յուր ե­կե­ղե­ցու, «Որ է մար­մին նո­րա, լրումն, որ զա­մե­նայն լնու» (Եփ., Ա 23), սա­կայն որ­տեղ ժո­ղով­վում են յուր ա­նվամբ, այն­տեղ նա հատկա­պես ներ­գոր­ծում և ա­ջակ­ցում է, «քան­զի այն իսկ է ար­քա­յու­թիւն, ուր աստուա­ծու­թիւնն ե­րե­ւի» (Եղիշե, 215):

Եր­կաբ­նա­կու­թյան դավա­նան­քի հետ չէ հաշտ­վում Քրիս­տո­սի ա­մե­նու­րե­քու­թյունն, ուստիև Լու­թե­րա­կանք, բա­ցատ­րու­թյան մեջ մտնե­լով, մո­լոր­վում են, վար­դա­պե­տե­լով, որ իբր թե Քրիս­տո­սի մար­մինն ևս էա­պես ա­մե­նու­րեք է թե՛ հո­գևոր աշ­խար­հում, թե՛ մարմ­նավո­րում, թե՛ երկն­քում ու թե՛ բնա­կան աշ­խար­հում, ամեն ան­հա­տի և ամեն մի կտոր հա­ղոր­դու­թյան մեջ: Այս արդեն պար­զա­պես եվտի­քա­կան մո­լո­րու­թյուն է, որ կա­տա­րե­լա­պես ան­հե­տաց­նում է Քրիս­տո­սի մար­մի­նը նո­րա աստվա­ծու­թյան մեջ: Ե­թե այդ­պես լի­ներ, Քրիս­տո­սի մա­սին հրեշ­տա­կը չպետք է կա­րո­ղա­նար ա­սել յու­ղա­բեր կա­նանց. «Չէ աստ, քան­զի յա­րեաւ» և կգնաք կտես­նեք նո­րան Գա­լի­լիա­յում (Մատթ., ԻԸ 6):

Այս մո­լո­րու­թյունից զերծ մնա­լու հա­մար լու­թե­րա­կա­նու­թյան վե­րա­նո­րո­գող­նե­րը վե­րագ­րում են Քրիս­տո­սին մի այն­պի­սի ա­մե­նու­րե­քու­թյուն, որ ոչ թե ի­րա­կան է, այլ` բա­րո­յա­կան, այ­սինքն` որ Քրիս­տոս ա­մե­նու­րեք է Ս. Հո­գու ներ­գոր­ծու­թյամբ և յուր շնորհ­նե­րով` Ե­կե­ղե­ցու մեջ: Հե­տևա­բար սո­քա էլ ժխտում են Քրիս­տո­սի տիե­զե­րա­կան նշա­նա­կու­թյունը, զի սահ­մա­նա­փա­կում են նո­րան ե­կե­ղե­ցու բա­րո­յա­կան ու կրոնա­կան նշա­նա­կու­թյան մեջ, Քրիս­տո­սին ան­ջա­տված են ճա­նա­չում` բնա­կան աշ­խար­հից նո­րան գրե­թե մի տեղ են հատկաց­նում, ըստ աստվա­ծյանց` երկն­քի մեջ, և նո­րա ա­մե­նու­րե­քու­թյունը հաս­կա­նում են մի­միայն իբ­րև մի նշա­նա­կա­կան ներ­գոր­ծու­թյուն և ու­րիշ ո­չինչ: Ու­րեմն և Քրիս­տոս աշ­խար­հի կա­տա­րու­մը չի կա­րող լի­նել, Փրկիչ չի լի­նիլ ա­մե­նայն ա­րա­րա­ծոց, հոգ­վոց և մարմ­նոց: Եվ ու­րեմն այս ա­ղան­դավոր­նե­րը վերս­տին ընկ­նում են Ե­բիո­նյան մո­լո­րու­թյան մեջ:

Միա­կող­մա­նի այս եր­կու մո­լո­րու­թյուն­նե­րից խու­սա­փե­լով` եր­կաբ­նա­կու­թյան դավա­նու­թյունը չի կա­րող հաշ­տվիլ Քրիս­տո­սի ա­մե­նու­րե­քու­թյան հետ, վասնզի մարդ­կա­յին տա­րո­րոշ բնու­թյունն ինչ­պե՞ս կա­րող է, ա­մե­նու­րեք չլի­նե­լով, Քրիս­տո­սի աստ­վա­ծու­թյան ա­մե­նու­րե­քու­թյան կցորդ լի­նել և ա­մե­նա­գի­տու­թյան մաս­նա­կից: Իսկ այդ չլի­նե­լով` բա­ժա­նումն կմտցնի Քրիս­տո­սի աստվա­ծա­յին ու մարդ­կա­յին գոր­ծու­նեու­թյան մեջ: Այս հա­կա­սու­թյունից խույս տալ չեն կա­րող ա­րևմ­տյան ե­կե­ղե­ցիք:

Հայաստանյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցին, ա­մուր պա­հե­լով Քրիս­տո­սի աստ­վա­ծու­թյան ու մարդ­կու­թյան միու­թյունն և այդ­պես մի բնու­թյուն, մի կամք ու մի ներ­գոր­ծու­թյուն դավա­նե­լով, այս­տեղ ևս ճշմար­տու­թյան հավա­տա­րիմ է մնում: Քրիս­տոս ինքն իսկ, երկ­րում գո­լով, ա­սում էր, որ երկն­քումն է և յուր կյան­քում միշտ հաստա­տում էր գոր­ծով յուր ա­մե­նա­գի­տու­թյունը: Այդ­պես և հարությունից հետո նա գոր­ծում է ա­մե­նայն սուր­բի մեջ (Գաղ., Բ 20), և ա­մե­նայն հավա­տա­ցյալ ոչ թե ինքն է կեն­դա­նի, այլ Քրիս­տոս է կեն­դա­նի յուր մեջ: Նա գոր­ծում է թե՛ յուր ե­կե­ղե­ցու ու թե՛ պատ­մու­թյան մեջ, ըստ ո­րում և նո­րա ներ­գոր­ծու­թյունը մենք նկա­տում ենք աշ­խար­հի ըն­թաց­քից, ո­րի մեջ սխալ ուղ­ղու­թյան հա­րված է տա­լիս և ճշմար­տու­թյան զարկ տա­լիս յուր փրկչա­կան ու թա­գավո­րա­կան զորու­թյամբ` հաստա­տե­լով ու հո­վա­նավո­րե­լով սրբու­թյունն ու ար­դա­րու­թյունը: Ժա­մա­նա­կի նշան­նե­րը մեզ միշտ մատ­նա­ցույց են ա­նում այն­տեղ, որ­տեղ Քրիս­տոս է ա­ռանձ­նա­պես ներ­գոր­ծում մեր մեջ, այն­պես որ ո՛չ ժա­մա­նակն ու ո՛չ տե­ղը նո­րան ար­գելք չեն լի­նում: Նա գոր­ծում է թե՛ ե­կե­ղե­ցում, թե՛ յուրա­քան­չյուր հավա­տա­ցյալի մեջ և թե՛ ամ­բողջ աշ­խար­հում, յուրա­քան­չյուրում` ըստ յուր ըն­դու­նա­կու­թյան ու բնա­կան հան­գա­մա­նաց, և ա­մեն­քին տա­նում է դեպի յուր ար­քա­յու­թյան կա­տա­րու­մը: Նա ա­մե­նու­րեք է և ամեն տեղ գոր­ծում է. ոչ ոք է նո­րա­նից դուրս, և ոչ մի տեղ նո­րա ա­ռաջ ար­գե­լված չէ, «այլ ա­մե­նայն եւ յա­մե­նայ­նի Քրիս­տոս» (Կող., Գ 11): Եվ ո­րով­հե­տև նա յուր աստվա­ծու­թյամբ ու մարդ­կու­թյամբ մեկ է, ուս­տի չենք կա­րող ա­սել, թե մարմ­նո՞վ է ա­մե­նու­րեք արդյոք, թե՞ աստվա­ծու­թյամբ, քա­նի որ միու­թյունն այդ­պի­սի տա­րո­րո­շու­թյուն չէ ճա­նա­չում: Նո­րա մար­մի­նը ծանր բնու­թյամբ չէ, այլ աստվա­ծա­յին պայ­ծա­ռա­ցյալ մար­մին է. նա Աս­տված է, բայց ա­ռանց մարմ­նի չէ: Նա իբ­րև Աս­տված ան­ճառ է, ան­ճա­ռե­լի է և նո­րա մար­մի­նը: Նա ա­մե­նա­գետ է և ա­մե­նու­րեք, նո­րա մար­մինն էլ նո­րա հետ ան­բա­ժան է: «Թա­գա­ւորն Յի­սուս, որ թա­գա­ւո­րէ` ըստ ա­րար­չա­կան զօ­րու­թեանն երկ­նի եւ երկ­րի, թա­գա­ւոր է ըստ մարմ­նոյ, զոր ընդ ա­րար­չա­կան բնու­թեանն միա­ցոյց», - ա­սում է Մամբ­րե Վեր­ծա­նո­ղը (69): Եվ որ մարդ­կա­յին բնու­թյունը մեկ է նո­րա հետ, այդ մեզ ե­րաշ­խիք է, որ մենք` Քրիս­տո­սի ժա­ռան­գա­բար եղ­բայր­ներս, պետք է մաս­նակ­ցենք նո­րա ե­րա­նու­թյան (Ե­ղի­շե, 306):

Նո­րա­նով ե­ղել ենք, նո­րա­նով փրկվել և Աս­տու­ծո հետ հաշտ­վել ենք. այժմ կա­րո­ղա­նում ենք «Հա­ւա­տովք ճա­նա­չել զնա եւ զզօ­րու­թիւն յա­րու­թեան նո­րա» (Փիլ., Գ 10): Նա հաղթեց մեղքն և խավա­րի իշ­խա­նու­թյունն ու, թա­գավո­րա­բար նստե­լով փա­ռաց բարձ­րու­թյան վրա[2], ճշմա­րիտ ա­զա­տու­թյուն է պար­գևում մեզ` ա­ճե­լու ու զար­գա­նա­լու նո­րա անս­պառ շնոր­հաց տակ[3], վասնզի Քրիս­տոս է մեր ան­զու­գա­կան թա­գավորն, ու նո­րան հավա­տա­ցող­ներս ենք նո­րա հաղթա­կան ար­քա­յու­թյան որ­դի­ներն ու ժա­ռանգ­նե­րը: Նա թա­գավո­րա­բար կա­ռա­վա­րում է յուր հոտն յուր Ս. Հո­գով, նո­րա ա­նվամբ են խո­նարհ­վում բո­լոր ծնկնե­րը[4] (Փիլ., Բ 10) և, նո­րա թա­գավո­րու­թյան հետ հա­ղորդ լի­նե­լով, կա­րող է ա­մե­նայն ոք և ա­մե­նայն ինչ այս աշ­խար­հում հարա­տևել[5]: Եվ այժմ ա­մե­նայն հավա­տա­ցյալ, որ խո­նարհ­վում է նո­րա ան­զու­գա­կան պա­տա­րա­գի ու խա­չի ա­ռաջ, բարձ­րա­նում է և նո­րա թա­գավո­րա­կան փա­ռաց տե­սու­թյան, ո­րի իս­կա­կան հա­յե­ցված­քին պետք է ար­ժա­նա­նանք, երբ մեր փրկու­թյան կա­տա­րո­ղը թա­գավո­րա­կան փառ­քով գա և ա­մե­նայ­նի վերջ­նա­կան կա­տա­րու­մը տա: