Աշխարհի երեսին իր սրբությամբ առանձնացող Սուրբ Երկիրը՝ Երուսաղեմը, դարեր շարունակ իր երկնառաք օրհնությունն է բաշխում իր ուխտավորներին: Տիրոջ Հարության հոգենորոգ օրհնությանը բաժնեկից դառնալու բաղձանքն էր Զորավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցու համայնքից թվով քսանվեց ուխտավորների առաջնորդել դեպի Սուրբ Երկիր: Ուխտավորները, ԱՀԹ առաջնորդական փոխանորդ Գերաշնորհ Տ. Նավասարդ արք. Կճոյանի օրհնությամբ և հոգևոր հովիվ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյանի գլխավորությամբ, ապրիլի 2-ից տասնօրյա ուխտագնացությամբ առիթ ունեցան Տերունական սրբավայրերում Հուլյան (հին) տոմարով նշելու Տիրոջ հրաշափառ Հարության տոնը՝ նախ մասնակից դառնալով Ավագ կամ Չարչարանաց շաբաթվա արարողություններին:
Պատմության մեջ կարևորագույն հետք թողած Սուրբ Երկիրը աշխարհի քրիստոնյաների համար հոգևոր խաչմերուկ է հանդիսանում, որտեղ յուրաքանչյուր ուխտավոր, հաղորդ դառնալով Տերունական սրբավայրերին, վերապրում է Տիրոջ երկրային կյանքի ողջ ուղին: Տիրոջով սրբագործված սուրբ հողն առատ պտուղներն է տվել. զորավոր հավատքը զորավոր տաճարներ է երկնել, ուր զօր ու գիշեր չեն դադարում աղոթք ու Պատարագ: Ի թիվս մյուս ուխտավորների՝ Զորավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցու ուխտավորները ևս փառաբանում էին Տիրոջը պարգևած օրհնությունների համար՝ խոկմամբ և աղոթքով իմաստավորելով իրենց ներկայությունը սուրբ հողի վրա: Նրանց ամեն մի ջանքը՝ վաղ առավոտյան արթնանալը, ծոմապահությամբ մասնակից լինելը ժամերգություններին, առավոտյան և գիշերային Ս. Պատարագներին, Տիրոջ կողմից վարձատրվում էր անբացատրելի խաղաղությամբ և ուրախությամբ:
Ուխտավորները Երուսաղեմի Հայոց Պատրիարքարանում հանդիպում ունեցան պատրիարք Տ. Նուրհան արքեպիսկոպոս Մանուկյանի հետ և ստացան Սրբազան Հոր հայրական օրհնությունը: Պատրիարքը բարի գալուստ մաղթեց ուխտավորներին և իր ուրախությունը հայտնեց նրանց՝ Երուսաղեմում ուխտավորաբար գտնվելու առթիվ: Այնուհետև ուխտավորների և Նուրհան Սրբազանի միջև Երուսաղեմի պատրիարքության վերաբերյալ զրույց ծավալվեց: Հանդիպման ավարտին Տեր Գրիգորը Նուրհան Սրբազանին փոխանցեց ԱՀԹ առաջնորդական փոխանորդ Գերաշնորհ Տ. Նավասարդ արք. Կճոյանի եղբայրական ողջույնը և շնորհակալություն հայտնեց ընդունելության կապակցությամբ:
Տասնօրյա ուխտագնացության ընթացքում Զորավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցու ուխտավորների խմբին ուղեկցում էին Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքության միաբաններ՝ 
Թեոդորոս վարդապետ Զաքարյանը և Աշոտ սրկ. Ղազարյանը՝ ներկայացնելով սրբավայրերի վերաբերյալ պատմություններն ու ավանդությունները:
Ս. Հարության, Ս. Կույսի գերեզմանի վրա գտնվող Ս. Աստվածածնի և Բեթղեհեմի Ս. Ծննդյան տաճարներում ուխտավորները մասնակցեցին Ս. Պատարագի՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյանի մատուցմամբ: Քրիստոսի գերեզմանի, Գողգոթայի խաչելության վայրի, Խաչգյուտի քարայրի և մի շարք այլ սրբավայրերի վրա կառուցված Ս. Հարության տաճարում ուխտավորներն առավել անմիջականորեն էին զգում Տիրոջ զոհաբերվող սիրո ջերմությունն ու մահվան դեմ տարած հաղթանակի ուրախությունը: Բազմիցս խնկարկված ու երկրպագված Տիրոջ թափուր գերեզմանն այդ անասելի ուրախության լուռ վկան էր:
Ապրիլի 9-ին ուխտավորներն արժանացան մասնակիցը լինելու տարին մեկ անգամ Ս. Զատկի տոնի հաջորդ օրը մատուցվող Ուխտավորաց Ս. Պատարագին և մեծահանդես թափորին, որ տեղի ունեցավ Ս. Հակոբյանց տաճարում՝ պատրիարք Տ. Նուրհան արքեպիսկոպոս Մանուկյանի հանդիսապետությամբ: Այդ օրը արարողությանը մասնակից յուրաքանչյուր ուխտավոր հնարավորություն ունեցավ հաղորդակից լինելու Երուսաղեմի Հայոց սրբություններին:
Ամեն մի սրբավայրում՝ Ս. Հարության և Ս. Աստվածածնի տաճարներում, Սրբոց Հակոբյանց Մայրավանքում, Բոլոր ազգերի և «Հայր մեր» եկեղեցիներում, Բեթղեհեմի Ս. Ծննդյան տաճարում, Ս. Հրեշտակապետաց վանքում, Սիոն լեռան, Գալիլիայի ծովակի, Ձիթենյաց և Թաբոր լեռների սրբավայրերում, ամեն տեղ հայ ուխտավորները միասնական աղոթք էին վերառաքում առ Տեր և փառաբանում Տիրոջը՝ Սուրբ Երկրում կյանքի ավետիսին հաղորդ դառնալու համար:
Երուսաղեմը և հայերը
Տիրոջ նախախնամությամբ առաջին աստվածապաշտ ժողովրդի՝ հայերի առնչությունը Երուսաղեմի և ընդհանրապես Սուրբ Երկրի հետ սկիզբ է դրվել դեռևս շատ վաղուց: Քանի որ աշխարհահռչակ քաղաք Երուսաղեմը՝ խաղաղության բնակավայրը, քաղաքների մեջ հնագույնը և նշանավոր Ավետյաց երկիրը, նախկինում Սաղեմ կոչված, ըստ բազմաթիվ ուսումնասիրողների, այդ թվում նաև Վարդան Արևելցու, հայոց նահապետ Հայկ-Մելքիսեդեկն է կառուցել և այնտեղ թագավորել որպես աշխարհիկ և հոգևոր տիրակալ: Տպավորիչ է, որ հնուց մինչ օրս՝ Երուսաղեմի տեղաբնակ հայերն իրենց անվանում են ոչ թե երուսաղեմացիներ, այլ սաղիմահայեր: Հիշենք, որ դեռևս հայոց անդրանիկ հավատացյալ թագավոր Աբգար Առաջինի դարձից հետո, նրա բարեպաշտ կինը` Հեղինեն, մատուռներ էր կառուցել և՛ Գլխադիր կոչված Խորանին (Ս. Հակոբյանց վանք), և՛ այլ տեղերում, որտեղ առ այսօր հայկական վանքեր ու եկեղեցիներ կան: Չորրորդ դարում, երբ Ս. Գրիգոր Լուսավորիչը գտնվում էր Երուսաղեմում, նրա աղոթքներով Ս. Հարության տոնին առաջին անգամ իջավ երկնառաք հուրը, որը դարձավ ավանդույթ: Այդ ժամանակ էր, որ տարբեր Եկեղեցիների առաջնորդներն աղոթքով իրենց խնդրանքը Տիրոջ առջև բերեցին և վիճակ գցեցին, թե ում ինչ սրբություններ պիտի բաժին հասնեն Սուրբ Երկրում. և Հայոց աշխարհին վիճակվեցին բազմաթիվ սրբատեղիներ, որոնց մեջ նաև՝ Գողգոթան և Սիոնում՝ Ս. Հակոբ Տեառնեղբոր տունը՝ քրիստոնեության առաջին Պատրիարքարանը, որտեղ մինչև օրս գտնվում է Հայոց Պատրիարքարանը: Չորրորդից մինչև իններորդ դարերը Երուսաղեմում և նրա շրջակայքում գործում էր մոտ 90 հայկական վանք (այժմ՝ կանգուն և ավերված հայկական 74 եկեղեցիներ և վանքեր) (Աշոտ դպիր Արևշատյան «Հայաստան. Արարչագործությունից մինչև Երկրորդ Գալուստ»):
Իսկ թե ինչպես էր պատրաստվում Երուսաղեմ ուխտի գնալ մեր առաջին կաթողիկոսը` Ս. Գրիգոր Լուսավորիչը, ահա մի քանի հին ավանդություններ և նրանց վրա խարսխված պատմագրական հիշատակություններ. «Ս. Գիրգոր Լուսավորիչը, առանձնանալով Սեպուհ լեռան վրա, կամենում է Երուսաղեմ ուխտի գնալ: Իր ուխտը, սակայն, ցանկանում է իրականացնել ոչ թե քայլերով, այլ երեսն ի վայր ու ծնկների վրա գնալով: 1439թ. գրված մի «Յայսմաւուրք»-ում ասվում է, թե իր ճգնության այրից, երբ այսպես լեռն ի վար իջնում է ներքև ու վեր ելնում մի ձորակով, կենդանի նահատակին երևում է Տիրոջ հրեշտակը և թույլ չի տալիս նման տաժանելի կերպով շարունակել ուխտագնացությունը: Ի պատիվ հրեշտակի երևման՝ Լուսավորիչն այստեղ մի խաչ է կանգնեցնում, որն ուներ հրաշագործ զորություն: Սերովբեք է կոչվում նաև այնտեղ գտնվող գյուղը: Հասնելով Երուսաղեմ` Լուսավորիչն իրեն արժանի չի համարում մոտենալու Տիրոջ գերեզմանին և յոթ տարի ճգնում է Խաչգյուտի եկեղեցում, որն այսպես է անվանվում, քանի որ, համաձայն ավանդության, այստեղ է Կոստանդիանոս կայսեր մայրը` Հեղինե թագուհին, գտել Քրիստոսի Խաչափայտը: Յոթնամյա ճգնությունից հետո Զատկի ճրագալույցին, երբ Լուսավորիչը մոտենում է Տիրոջ գերեզմանին, վառվում են այնտեղ կախված բոլոր կանթեղները, և Ս. Գրիգորը երգում է «Լոյս Զուարթ»-ը: Ասվում է, թե ի հիշատակ կանթեղների հրաշալի այս վառվելուն է մեր Եկեղեցում ամեն շաբաթվա ճրագալույցին երգվում «Լոյս Զուարթ»-ը» (Վարդան Դևրիկյան «Երուսաղեմի Հայ Ուխտավորը»):
Այսպիսով, դեպի Երուսաղեմ հայոց ուխտագնացության ժամանակագրությունը սկիզբ է դրվել դեռևս շատ վաղուց, ապա այն շարունակել են մեր առաջին հայրապետը, մեր թարգմանիչ վարդապետները, եկեղեցու հայրերը, հայոց արքաներն ու իշխանները, ինչպես նաև հայ ժողովրդի մնացյալ խավերն ու դասերը` կազմելով հայոց ուխտագնացության ոսկե շղթան, որը շարունակվում է առ այսօր:
Կարինե Սուգիկյան
Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի