Ստեփանոսը նախնական եկեղեցու ամենաշնորհալի դեմքերից մեկն է, կրկնակի անմահացած ոչ միայն որպես նրա մեծ գործիչներից մեկը, այլ նաև որպես առաջին քրիստոնյան, որն իր արյունը թափել է Քրիստոսի սիրո համար:

Առաջին անգամ նրա անվանը հանդիպում ենք, երբ քրիստոնյա եկեղեցին իր առաջին ընտրությունն է կատարում:

Սկզբնական շրջանում նախնական եկեղեցին փորձեց ընդհանրական կյանքով ապրել: Ընդհանուր գանձանակ և սեղան ունեին: Հավատացյալներն, իրենց ինչքը կամ ագարակները վաճառելով, Առաքյալների տնօրինությանն էին հանձնում դրամը: Իսկ հասարակական սեղանին առանց խտրության մասնակցում էին բոլորը: Երբ քրիստոնյաների խումբը մեծացավ այլևս դժվարացավ մատակարարության հարցը և բարդություններ առաջացան: Առաքյալները, որոնք այդ մատակարարման հոգսը իրենց վրա էին վերցրել, անդրադարձ կատարեցին, որ այդ հարցը խոչընդոտ է դառնում ավելի կարևոր՝ քարոզչական գործին, ուստի «Տասներկուսը կանչեցին իրենց աշակերտների բազմությանը և ասացին. «Ճիշտ չէ, որ մենք թողնենք Աստծո խոսքի քարոզչությունը և սեղանները սպասավորենք: Եղբայրներ, այս գործին կարգելու համար, ձեր միջից յոթ վստահելի մարդիկ ընտրեցեք, իսկ մենք պաշտամունքի և քարոզչության գործով զբաղվենք» (Գործք 6:1-7):

Հավատացյալներն արդարև յոթ մարդ ընտրեցին, որոնցից առաջինը Ստեփանոսն էր: Առաքյալները նրանց վրա «աղոթք արեցին և ձեռնադրեցին»: Եվ քանի որ նրանց պաշտոնը հասարակական սեղանը սպասարկելն էր, ուստի նրանց «Սպասավորներ» կոչեցին, հունարեն «Դիակոս»-ներ: Ժամանակի ընթացքում, երբ այս նյութական սեղանին փոխարինեց հոգևոր սեղանը, այս վերջին սեղանի սպասավորները նույնպես պահեցին նույն տիտղոսը և այսօրվա եկեղեցու Սարկավագները ևս:

Ստեփանոսն առաջին իսկ վայրկյաններից բնութագրվում է որպես «Ս. Հոգով և հավատքով լեցուն» կամ «Շնորհով և զորությամբ լեցուն մի մարդ», մինչև իսկ հրաշքներ սկսեց գործել: Հասարակական սեղանին սպասավորելուց ազատ ժամանակը տրամադրում էր քարոզչական գործին, որում իրեն շատ լավ էր դրսևորում և հատկապես քարոզում էր օտարությունից եկած հրեաներին: Սրանց առաջնորդները «չկարողանալով դիմադրել այն իմաստությանը և հոգուն, որով խոսում էր» զրպարտության դիմեցին և նրան ամբաստանեցին՝ ասելով. «Հայհոյական խոսքեր ասաց Մովսեսի և Աստծո դեմ», գրգռեցին ժողովրդին և նրանց մեծամեծները նրան բռնեցին և նրան դատելու համար իրենց բարձրագույն ատյանի առջև տարան: Եվ Գործք Առաքելոցի հեղինակը ավելացնում է. «Եվ բոլոր նրանք, որ նստած էին ատյանում, նրան նայելով՝ տեսան, որ նրա դեմքը հրեշտակի դեմքի է նման» (Գործք 6:15):

Բարձրագույն Ատյանում Ստեփանոսի արտասանած ճառը պահպանված է Գործք Առաքելոցում՝ 7-րդ գլխում, որը Հին Կտակարանի համադրությունն է, որտեղ Ստեփանոսը քայլ առ քայլ հաստատում է, որ խստապարանոց ժողովուրդ են եղել իրենք և իրենց հայրերը, որոնք. «նախ սպանեցին բոլոր նրանց, ովքեր նախապես պատմեցին Արդարի՝ Մեսիայի, Քրիստոսի գալստյան մասին, Որի մատնիչները և սպանողները դուք եղաք: Օրենքը հրեշտակների ձեռքով ստացաք և չպահեցիք այն»:

Ժողովականները, երբ այս հանդիմանական խոսքերը լսեցին, զայրույթվ լցվեցին և «իրենց ատամներն էին կրճտացնում», իսկ Ստեփանոսը, երբ աչքերը վեր բարձրացրեց «Աստծո փառքը տեսավ և Հիսուսին, որը Աստծո աջ կողմում էր կանգնած», և հայտարարեց. «Ահա տեսնում եմ երկինքը բացված և Մարդու Որդուն Աստծո աջ կողմում կանգնած»: Այս հայտարարությունից ներկաները սաստիկ գայթակղված ձևանալով, դերասանական ձևերով իրենց ականջները փակեցին, հարձակվեցին Ստեփանոսի վրա, նրան քաղաքից դուրս հանեցին և սկսեցին քարկոծել: Իսկ Ստեփանոսը, որ ամեն ինչի մեջ Քրիստոսի կատարյալ հետևորդն էր, նմանվեց Նրան նաև մահվամբ և թողություն խնդրեց իրեն քարկոծողների համար՝ ասելով. «Տե՛ր այս նրանց համար մեղք մի՛ համարիր», և ապա «Տե՛ր Հիսուս ընդունիր իմ հոգին» ասելով «ննջեց»: Սողոսը՝ ապագա Պողոսը, նրան սպանողներից մեկն էր:

Լինի, թե՛ Ստեփանոսի քարոզը, թե՛ նրա մահը խոր տպավորություն գործեցին Սողոսի վրա, որը չկարողացավ ազատվել դրանց ազդեցությունից, մինչև, որ ինքն էլ դարձի եկավ և շարունակեց Ստեփանոսի սկսած գործը, որի նպատակն էր անջատել Քրիստոնեությունը Հրեական կրոնի կաշկանդումներից և  նրան տալ ազատ և մարդկային ուղղություն, որը արդարև Պողոսի մեծագույն իրագործումը եղավ:

Ստեփանոսի տոնը կատարում ենք Ավագ Տոների շարքում, դեկտեմբերի 25-ին, կամ դրա հաջորդ օրերին, երբ դեկտեմբերի 25-ը կիրակի կամ պահոց օր է լինում:

«Աստվածաշնչական Սուրբեր», Շնորհք աչք. Գալուստյան, Շնորհք արքեպս. Գալուստյան, «ԳԱՆՁԱՍԱՐ» մատենաշար, Երևան 1997 

Արևելահայերենի փոխադրեց՝ Վաչագան սրկ. Դոխոլյանը