22 Հոկտեմբեր, Գշ Սուրբ Թեոդիտոն քահանայի, Զենոն զինվորի, Մակարի, Եվդոքսեայի և Ռամելասի հիշատակության օր

Թէոդիտոն կամ Թեոդորիտոս քահանա

Մեր տոնացույցում Թեոդիտոն անունով մի քահանա կա, սակայն ո՛չ մեր Հայսմավուրքներում և ոչ էլ լատին, կամ հույն տոնացույցներում չհանդիպեցինք նմանատիպ անուն կրող քահանայի: Փոխարենը կա Թեոդորիտոս անունով մի քահանա, որին Թորգոմ Պատրիարքը նույնն է համարում մեր Թեոդիտոն Քահանայի հետ: Նույնը անում ենք նաև մենք: Սակայն այսուհանդերձ մի փոքր խնդիր է առաջ գալիս այն պատճառով, որ լատին տոնացույցի մեջ հիշատակվում են երկու Թեոդորիտոս քահանաներ, երկուսն էլ Անտիոքից, մեկը տոնվում է հոկտեմբերի 23-ին, մյուսը՝ հաջորդ օրը: Երկուսն էլ նահատակվել են 362թ.-ին Հուլիանոս Ուրացողի հրամանով: Մենք որդեգրում ենք հոկտեմբերի 24-ին տոնվողին:

Ըստ այդմ այս Թեոդորիտոն քահանան ավագերեց է Անտիոքի մեծ եկեղեցում: Հուլիանոս Կոմսը, որը ներկայանում է որպես Ուրացողի հորեղբայրը և Արևելյան նահանգների կառավարիչ, հրամայում է, որ բոլոր եկեղեցականները աքսորվեն, որպեսզի ավելի դյուրությամբ կողոպտի եկեղեցական գանձերը: Թեոդորիտոսը, որը միաժամանակ նաև հանդիսանում էր Անտիոքի մեծ եկեղեցու սպասքների և անոթների պատասխանատուն, չի հեռանում եկեղեցուց և մերժում է եկեղեցական սպասքները հանձնել ու միաժամանակ շարունակեց սովորական դարձած աստվածային պաշտամունքը և քարոզչութունը: Հուլիանոս Կոմսը հրամայում է ձերբակալել և ատյան տանել նրան: Սովորության համաձայն նախ չարչարանքների է ենթարկվում:

- Այս ամենին հակառակ ես թշնամուն պարտության պիտի մատնեմ, – ասաց երանելի քահանան:

- Եվ ո՞վ է այդ թշնամին,- հարցրեց բռնակալը:

- Դևն է, որին ծառայում եք դուք և որի համար պայքարում եք: Հիսուս Քրիստոսը՝ աշխարհի Փրկիչը, Նա է, որ ինձ պիտի պարգևի այդ հաղթանակը, իսկ դու, ահավոր չարչարանքների ենթարկվելով, պիտի մահանաս: Քո տերն էլ (ակնարկելով Հուլիանոս Ուրացողին) պիտի պարտվի՝ մի անծանոթ ձեռք պիտի սպանի նրան:

Սրա վրա գլխատման վճիռ արձակվեց, նույն տեղում էլ գլխատվեց և նահատակության պսակը ստացավ: Իսկ նրա նախատեսությունները տառացիորեն իրականացան: Հուլիանոս Կոմսը մի անհայտ հիվանդությամբ վարակվելով՝ չարաչար մահացավ, իսկ Ուրացողը պարսիկների դեմ իր կազմակերպած պատերազմի ժամանակ մի անհայտ նետից խոցվելով մահացավ:

Հայերս նրա հիշատակը տոնում ենք Ս. Խաչին հաջորդող վեցերորդ կիրակիից հետո եկող երեքշաբթի օրը:

 

Եվդոքսիոս, Զենոն, Մակարիոս և Ռամելաս

Սրանք միասնաբար են տոնվում ինչպես մեզ, այդպես էլ հույների մոտ: Մենք նրանց հիշատակում ենք Ս. Խաչին հաջորդող Զ կիրակիից հետո եկող երեքշաբթի օրը, հույները՝ սեպտեմբերի 6-ին: Իսկ լատինները առաջին երեքին և «իրենց 1104 ընկերներ» հավելադրությամբ առանձին են տոնում և նահատակված են համարում Դիոկղետիանոս կայսեր օրոք Մալաթիայում: Իսկ Ռամելասին, «Հռոմոլոս» անվան տակ, նահատակված են համարում Տրայանոսի օրոք (97-117թթ.-ին), Հռոմում: Դրությունը խառն է նաև մեր Հայսմավուրքներում: Իսկ Թորգոմ Պատրիարքի «Սուրբք և Տոնք»-ի մեջ (էջ 71) Ռամելասի փոխարեն ավելացված է «Անդրեաս», որն ըստ մեր ենթադրության՝ ձեռագրի, կամ ընթերցման վրիպում է: «Լիակատար»-ը, հետևելով լատինական տարբերակին, ընդարձակ վկայաբանություն ունի Եվդոքսիոսի մասին (էջ 724) և միայն ուղղակի հիշատակում է, որ նրա հետ նահատակվել են նաև Զենոնը և Մակարիոսը, որոնք նրա որդիներն է համարում: Իսկ Ռամելասին, հետևելով լատինական Հայսմավուրքներին, առանձին է հիշատակում: Մենք իհարկե պիտի ընդունենք հունական տարբերակը, քանի որ այս սուրբերը միայն նրանց կողմից կարող էին հասնել մեզ: Ըստ այդմ նրանք Գաղիայում գտնվող մի բանակի գլխավորներն էին: Սակայն, երբ հայտնի է դառնում, որ բանակում գրեթե բոլորը քրիստոնյա են դարձել, ուղարկվում են Մալաթիա, որտեղ տեղի կայսերական ներկայացուցիչը բոլորին հրավիրում է կռապաշտության: Միասնաբար մերժում են և միասնաբար էլ նահատակվում են Բ դարի սկզբներին:

 

«Համաքրիստոնեական Սուրբեր», Շնորհք արքեպսԳալուստյան, «ԳԱՆՁԱՍԱՐ» մատենաշարԵրևան1997 

Արևելահայերենի փոխադրեց՝ Վաչագան սրկԴոխոլյանը

Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․