Կրակե մարգարե՝ կրակի պես այրող և մաքրող: Մի այլ «գագաթ» Հին Կտակարանում և ամենահզոր դեմքը մարգարեներից: Արտաքին տեսքից ահազդու է և գործերով ահեղ, Աստծո արդար զայրույթի մարմնացումը երկրի վրա: Ապրում էր քաղաքակրթության այլասերիչ ազդեցությունից հեռու՝ բնության մեջ:

Ոչ մի խոսք չկա նրա կյանքի սկզբի մասին: Եվ հանկարծ Աստվածաշնչյան ասպարեզ է իջնում արդեն կայացած Աստծո մարդը՝ Եղիան:

Եղիայի օրերի Երուսաղեմի թագավոր Աքաաբը ընդհանուր առմամբ վատ թագավոր չէր, բաց նրա չար «մասը» իր թագուհին էր՝ Փյունիկեցի կռապաշտ Հեզաբելը: Այս կինն իր հարսանեկան օժիտի և նաժիշտների հետ Իսրայել էր բերել նաև իր երկրի չաստվածներին և քուրմերին, որոնց թիվը հազարի էր հասնում: Արքունիքից սկսած ամբողջ երկիրը թաթախվել էր Իսրայելի պատմության մեջ ամենածանր կռապաշտությունով: Այս ահավոր կացության դեմ պայքարելու համար Աստված ասպարեզ հանեց Ահավոր Եղիային:

Հանկարծ ներկայանալով Աքաաբին՝ հետևյալ միտքն է հայտնում. «Երկիրը կռապաշտությամբ ողողեցիր և հետևաբար Աստծո բարկությունն էլ քո վրա բերեցիր: Ոչ մի կաթիլ անձրև չպիտի տեղա այս երկրի վրա մինչև իմ հաջորդ այցը քեզ» (հմմ Գ. Թագ. 17): Նույն հանկարծակիությամբ էլ անհետանում է թե՛ թագավորի մոտից և թե՛ երկրից: Եղիան գիտեր, որ սպանելու համար պիտի փնտրեն իրեն, ուստի հեռանում է երկրի հյուսիսային սահմանները՝ Փյունիկեցիների, Սարփթա քաղաքը, որտեղ որոշ ժամանակ մի այրի կնոջ հյուրասիրությունն է վայելում, որի սափորի ալյուրը և պնակի յուղը այդ երաշտի տարիներին չեն վերջանում և որի զավակին էլ հարություն է տալիս:

Երաշտի երրորդ տարում Եղիան ներկայանում է Աքաաբին, որը նրան հետևյալ բառերով է ընդունում.

- Այդ դու՞ ես, Իսրայելի ավերող:

- Ավերողը դու և քո հոր տունն է,- պատասխանում է Եղիան,- որ մոռացաք ձեր Աստծուն և սկսեցիք պաշտել Բահաղներին: Արդ մարդիկ ուղարկիր և ամբողջ Իսրայելի մարդկանց հավաքիր Կարմելոս լեռան վրա, կանչիր նաև Բահաղի և Աստարտեի քուրմերին որոնք Հեզաբելի սեղանից են կերակրվում:

Արդարև, այսօրվա Հայֆա քաղաքի մոտ գտնվող Կարմելոս լեռան վրա էր, որ տեղի ունեցավ այդ դրամատիկ պայքարը Եհովայի և Բահաղի միջև, ի դեմս Եղիայի և Բահաղի քուրմերի, իսկ թագավորը և բազմահազար ժողովուրդը եղան այդ դրամայի հանդիսատեսը:

Եղիան իր հսկա հասակով կանգնեց բոլորի դիմաց և ասաց.

- Մինչև երբ պիտի երկու ոտքից կաղաք՝ հակվելով մե՛կ Աստծո, մե՛կ Բահաղի կողմը: Եթե Եհովան է ճշմարիտ Աստվածը ապա հետևե՛ք Նրան, իսկ եթե Բահաղն է՝ կապվեք նրա հետ: Իբրև Տիրոջ մարգարե միայն ես եմ, իսկ Բահաղը և Աստարտեն ունեն ինը հարյուր հիսուն մարգարեներ: Այժմ տվեք մեզ մեկական եզներ՝ մեկը ինձ մյուսը նրանց: Դրանք պատրաստենք և մեզնից յուրաքանչյուրը թող իր զոհը իր զոհասեղանին դնի և Այն աստվածը, որը երկնքից կրակ կուղարկի և կայրի Իր զոհը, Նա է ճշմարիտը:

Բոլոր ներկաները միասնաբար համաձայնվեցին Եղիայի առաջարկի հետ:

Բահաղի քուրմերը իրենց եզը մորթելով դրեցին իրենց կառուցած բագինի վրա: Առավոտից մինչև երեկո հանգերգելով գոռացին-կանչեցին «Բահաղ լսի՛ր մեզ»: Եղիան չկարողանալով պահել իր հեգնանքը բարձրաձայն ասաց.

- Ավելի բարձրաձայն գոչեք, քանզի վերջ ի վերջո աստված է, երևի գործեր ունի, կամ զբոսանքի է գնացել, կամ ճանապարհորդության, կամ գուցե քնած է և նրան պետք է արթնացնել…:

Ինը հարյուր հիսուն քուրմերի դեմ մեն-մենակ կանգնած լինել և այդպիսի խոսքեր ասել՝ հասարակ մահկանացուի արարք չէ; Բահաղի քուրմերը, իրենք իրենց գերազանցելով, զոհասեղանի շուրջ ծիսական պարեր էին պարում և իրենց աստծո գութն արթնացնելու համար իրենց մարմինները սրերով և նիզակներով վիրավորում էին:

Արդեն կեսօրն անցել էր և հասել էր երեկոյան իսրայելյան զոհ մատուցելու կանոնական ժամը. Եղիան ասաց.

- Այլևս մի կողմ քաշվեք, հերթը իմն է:

Եվ տասներկու քարերով սարքեց Տիրոջ զոհասեղանը: Վրան դասավորեց փայտը և դրա վրա էլ իր պատրաստած զոհը և իրեն շրջապատողներին ասաց.

- Ջուր բերե՛ք և լցրե՛ք զոհի վրա,- բերեցին և չորս սափոր ջուր լցրեցին և ասաց- կրկնե՛ք, երրորդ անգամ էլ արե՛ք,- այդպես արեցին:

Ջուրը ողողեց զոհին, փայտերը, ամբողջ սեղանը և լճացավ սեղանի մոտ փորված փոսի մեջ:

Եղիան այսպես աղոթեց. «Տեր Աստված, Աբրահամի, Իսահակի և Հակոբի, թող այսօր ամեն մեկը հասկանա, որ Դու ես Իսրայելի Աստվածը և ես էլ Քո ծառան: Տեր կրակով լսիր ինձ…»

Հազիվ էր ավարտել իր աղոթքը, երբ «Տիրոջից կրակ իջավ և կերավ ողջակեզը, փայտի շերտը քարերը և հողը և լափեց սեղանի շուրջը եղած, փոսում լճացած ջուրը» (Գ. Թագ. 18:38): Երբ ժողովուրդը տեսավ այս «իրենց երեսի վրա ընկան և ասացին՝ արդարև Տերն է ճշմարիտ Աստվածը»: Եվ Եղիան օգտագործելով հոգեբանական պահը գոչեց.

- Բռնեք Բահաղի քուրմերին, նրանցից ոչ մեկն ապրելու արժանիք չունի:

Նրանց բռնելով իջեցրին մոտական հեղհեղատը և նրանց կոտորելով մարմինները գետը նետեցին: Ապա Եղիան աղոթեց և տեղաց երեք ու կես տարիներ սպասված անձրևը:

Բնականաբար կատաղեց Հեզաբելը և այսպիսի լուր ուղարկեց Եղիային. «Եթե դու Եղիան ես, ես էլ Հեզաբելն եմ և թող աստվածները պատուհասեն ինձ, եթե վաղը նույն վիճակին չարժանանաս, ինչ վիճակին, որ իմ քուրմերին արժանցրիր»:

Եղիան, հակառակ իր խիզախության և հրաշագործ կարողության, «մեր նման մարդ էր՝ չարչարելի» ասում է Հակոբոս առաքյալը (5:17), հետևաբար Հեզաբելի սպառնալիքներից «վախեցավ Եղիան և առանձնացավ», այս անգամ գնալով երկրի հարավային կողմը՝ մինչև Սինա լեռը և այնտեղ, գրեթե հուսակտուր, առանձնացավ մի այրում  և սպասեց Աստծո հետագա պատգամներին: Իբրև Աստծո ներկայության նշան մի հողմ բարձրացավ՝ «մեծ և ուժգին մի հողմ, որ լեռներն էր առանձնացնում և ժայռերը խորտակում, դրան հաջորդեց երկրաշարժ և կրակ» ճիշտ դրանից 500 տարի առաջվա պես, Մովսեսի օրերի նման: Սակայն այս բոլորի հետ մեկտեղ Եղիան չզգաց Աստծո ներկայությունը: Ապա լսվեց «մի մեղմ օդի ձայն» և Եղիան զգաց Աստծո ներկայությունն այդ խաղաղ զեփյուռի մեջ, գլուխը ծածկելով իր մաշկեղեն ծածկոցով, վեր կացավ, կանգնեց իր քարայրի մոտ: Ձայնը ասաց նրան.

- Ի՞նչ գործ ունես այստեղ, Եղի՛ա:

- Վառվեցի Ամենակալ Տիրոջ նախանձախնդրությամբ, քանզի Իսրայելի որդիները մոռացան ուխտդ, քանդեցին զոհասեղաններդ, մարգարեներիդ կոտորեցին և ես միայնակ մնացի, այժմ էլ վերացնելու համար ինձ են փնտրում:

Աստվածային ձայնն ասաց. «Վերադարձիր երկիր»: Եվ նոր հրահանգներ տրվեցին Եղիային, որոնց նպատակն էր, նախ հաստատել այն ճշմարտությունը, թե ջարդով ոչինչ չենք կարող շահել, ինչպես, որ ինքն էր արել, կոտորելով Բահաղի քրմերին, այլ անհրաժեշտ է գործունեություն ծավալել: Այս գործունեության մաս էր կազմում Իսրայելի մեջ հեղափոխական շարժում կազմակերպելով՝ նոր թագավոր օծել և Հեզաբելին ու իր չարագործությունները երկրից վերացնել: Սրա մաս էր նաև, իրեն հաջորդ ընտրելը, որը իրենից հետո կշարունակեր իր գործը, քանզի արդեն հասել էր ասպարեզը զիջելու ժամանակը:

Եղիան իրեն հաջորդ ընտրեց Եղիսե անունով մի մեծահարուստ հողագործի: Երբ սա իր տասներկու եզներով և օգնականներով արտ էր վարում՝ Եղիան իր մաշկեղեն պատմուճանը նրա վրա գցեց: Եղիսեն, հասկանալով այս անխոս արարքի իմաստը, հրաժեշտ տալով ընտանիքին, նույն տեղում եզներից երկուսին մորթեց և գութանի փայտերով եփեց և իբրև մատաղ բաժանեց բոլորին ու հետևեց Եղիային (Գ. Թագ. 19:19-21)

Եղիան, զգալով իր վախճանի մոտ լինելը, մեկ առ մեկ այցելեց մարգարեների խմբերին, Եղիսեին նրանց ներկայացրեց և վերջինիս հանձնարարեց, որ նրանց հետ մնա, քանզի Աստված իրեն այլ տեղ է կանչում: Սակայն Եղիսեն պնդեց, որ մինչև վերջին վայրկյանը նրանից չպիտի հեռանա: Հորդանանը հրաշքով անցնելուց հետո, երբ զրուցելով գնում էին «Հանկարծ  մի կառք և հրեղեն երիվարներ երևացին և մրրիկի միջոցով երկինք վերացավ» (Դ Թագ. 11): Այսպիսով եղավ  Ենովքից հետո Աստվածաշնչի երկրորդ անձը, որ երկրի վրա մահ չճաշակեց այլ երկրից երկինք տեղափոխվեց:

Անսովոր վախճան ունեցող Եղիայի համար անսովոր տոնակատարություն է սահմանել մեր Եկեղեցին: Մինչ բոլոր մյուս սուրբերի տոնակատարությունը տոնում ենք շաբաթվա ուտիք օրերին, Եղիան բացառապես հիշատակվում է հոգեգալուստին հաջորդող կիրակի օրը, որը նաև սկիզբն է պարզ հարության կիրակիների:

Եղիան բոլորովին նախօրինակն էր Հովհաննես Կարապետի՝ ոչ միայն զգեստներով և արտաքին կերպարանքով, այլև կենցաղով, բարքով և նախանձախնդրությամբ (հմմ. Դ. Թագ. 1:8, Մտթ. 3:4)

Եղիայի հիմնական հատկանիշներն են նախանձախնդրությունը, համարձակությունը և արդարության պաշտպանությունը, որը հատկապես դրսևորվեց, երբ Հեզաբելի մեքենայություններով և զրպարտություններով սպանվեց Նաբովթ անունով մի հասարակ քաղաքացի և նրա այգին արքունական կալվածքների մեջ առնվեց: Եղիան ներկայացավ թագավորին և խիստ խոսքերով հանդիմանեց նրան, անարգ մահ կանխագուշակելով թե՛ թագավորի և թե՛ թագուհու համար, ինչը որ, ի վերջո, կատարվեց (Գ. Թագ 21)

Եղիան ապրել և գործել է մինչ Քրիստոս 9-րդ դարի առաջին կեսերին:

«Աստվածաշնչական Սուրբեր», Շնորհք արքեպս. Գալուստյան, «ԳԱՆՁԱՍԱՐր» մատենաշար, Երևան 1997 

Արևելահայերենի փոխադրեց Վաչագան սրկ. Դոխոլյանը: