Աստվածաշնչի ընթերցանությունն ըստ ճաշոց գրքի սկզբունքների

Հա­յաս­տան­յայց Ա­ռա­քե­լա­կան Սուրբ Ե­կե­ղե­ցում հաս­տատ­ված կար­գով ա­մեն օր ժա­մեր­գություն­նե­րի, տո­նա­կան և կի­րա­կի օ­րե­րին մա­տուց­վող ս. պա­տա­րա­գի ըն­թաց­քում դպի­րը, սար­կա­վա­գը և քա­հա­նան Ս. Գրքից հատ­ված­ներ` ըն­թերց­վածք­ներ են կար­դում: Սուրբգ­րա­յին հատ­ված­ներ ըն­թեր­ցե­լու կար­գը սկզբնա­վոր­վել է Իս­րա­յե­լում հնա­գույն ժա­մա­նակ­նե­րից: Հի­սուս Իր ա­ռա­քե­լության ըն­թաց­քում ժո­ղո­վա­րա­նում ներ­կա­նե­րի հա­մար կար­դաց և մեկ­նեց Ս. Գրքից մի հատ­ված (տե՛ս ­Ղուկ. Դ 16-21):

Քրիս­տո­նեության տա­րա­ծու­մից հե­տո սուրբգ­րա­յին ըն­թեր­ցում­նե­րը Ե­կե­ղե­ցու ընդ­հան­րա­կան աստ­ված­պաշ­տության ան­քակ­տե­լի մա­սը դար­ձան, ին­չը ժո­ղովր­դին «վար­դա­պե­տությամբ խրա­տե­լու և բա­րին հոր­դո­րե­լու հա­մար է, նաև` նա­խա­գու­շակ և վկա Տի­րոջ տնօ­րի­նության»(1): Ա­ռա­քե­լա­կան Ը կա­նո­նում կար­դում ենք. «Ա­ռաք­յալ­նե­րը կար­գե­ցին և հաս­տա­տե­ցին, որ Ե­կե­ղե­ցում ըն­թերց­վեն Գրքե­րը. Հին Կտա­կա­րա­նը` Օ­րեն­քը և Մար­գա­րե­նե­րը, և Նոր Կտա­կա­րա­նը (ո­րոնք լի­նեն մեր Փրկչի չար­չա­րանք­նե­րի մա­սին), ա­վե­տա­րա­նիչ­նե­րի գործն ու խոս­քը ճշմա­րիտ Բա­նի և Փրկչի ա­շա­կերտ­նե­րի վար­դա­պե­տության մա­սին: Սրա­նից ա­վե­լին թող չըն­թերց­վի բե­մից»:

Սուրբգ­րա­յին այս ըն­թերց­վածք­նե­րը նախ­կի­նում կար­դաց­վում էին Ճա­շու ժա­մեր­գության ըն­թաց­քում, այդ պատ­ճա­ռով էլ ըն­թերց­վածք­նե­րի այս ժո­ղո­վա­ծուն կոչ­վեց Ճա­շոց գիրք կամ պար­զա­պես Ճա­շոց: Բա­ցի Ճա­շո­ցից, կազմ­վե­ցին նաև այլ գրքեր` Ա­տե­նի, Յու­ղա­բե­րի, Ճա­շու Ա­վե­տա­րան­ներ: Ճա­շո­ցի ըն­թերց­վածք­նե­րի հեր­թա­կա­նությու­նը ներ­կա­յաց­ված է հետևյալ ե­ռա­կար­գությամբ` Հին Կտա­կա­րան, Ա­ռաք­յալ­նե­րի թղթեր, ա­պա` Ա­վե­տա­րան: Այս հեր­թա­կա­նությու­նը խոր­հուրդ ու­նի: Ս. Գր. Տաթևա­ցին այս­պես է մեկ­նում այդ կար­գը. «Ա­սենք, որ մար­գա­րե­նե­րը, իբրև կան­խա­սաց­ներ, նա­խա­պես պատ­մե­ցին Բա­նի մար­դե­ղության և մարդ­կանց փրկության մա­սին, իսկ ա­ռաք­յալ­նե­րը, իբրև ա­կա­նա­տես­ներ, վկա­յե­ցին: Իսկ կան­խա­սե­լը նա­խոր­դում է վկա­յե­լուն:

Դարձ­յալ` մար­գա­րե­նե­րը` հեռ­վից, իսկ ա­ռաք­յալ­նե­րը մո­տի­կից տե­սան մարմ­նա­ցած Բա­նին: Այդ իսկ պատ­ճա­ռով փո­խում ենք տե­ղե­րը` մար­գա­րե­նե­րից կար­դում ենք Ե­կե­ղե­ցու մեջ, իսկ ա­ռաք­յալ­նե­րից` բե­մի մոտ:

Մար­գա­րե­նե­րը սեր­մա­նե­ցին, իսկ ա­ռաք­յալ­նե­րը հնձե­ցին: Մար­գա­րե­նե­րը կան­խա­սե­ցին, իսկ ա­ռաք­յալ­նե­րը կա­տա­րե­ցին: Դարձ­յալ` նախ` օ­րի­նա­կը, ա­պա` ճշմար­տությունն ենք սո­վո­րում այս­տեղ, ա­պա այն­տեղ` ան­մի­ջա­կա­նո­րեն Տի­րո­ջից, ինչ­պես որ աս­վում է. «Եվ ա­մեն­քը Աստ­ծուց ու­սած կլի­նեն» (Հովհ. Զ 45)»(2):

Այ­նու­հետև Գր. Տաթևա­ցին գրում է, որ միշտ կի­րա­կի օ­րե­րին Ե­սա­յի մար­գա­րեի գրքից է ըն­թերց­վում, ո­րով­հետև մար­գա­րե­նե­րից միայն նա աստ­վա­ծա­բան կոչ­վեց Քրիս­տո­սի տնօ­րի­նություն­նե­րի մա­սին մյուս­նե­րից ա­ռա­վել խո­սե­լու պատճառով: Այդ­պես է նաև Պո­ղոս ա­ռաք­յա­լի պա­րա­գա­յում: Քա­նի որ հրեա­նե­րի և հե­թա­նոս­նե­րի քա­րո­զի­չը պատ­մում է Փրկչի բո­լոր տնօ­րի­նություն­նե­րի մա­սին, ուս­տի «բո­լոր տո­նե­րին, պահ­քի, ու­տի­քի, շա­բաթ և կի­րա­կի օ­րե­րին նրա­նից ենք կար­դում»:

«Ա­վե­տա­րա­նի ըն­թեր­ցա­նությու­նը,- գրում է Հովհ. Ար­ճի­շե­ցին,- սո­վո­րեց­նում է, թե որ­քան ա­ռատ և ան­չափ է Հոր սե­րը մարդ­կանց հան­դեպ, քան­զի տվեց ոչ միայն խա­ղա­ղություն, այլև Իր Միած­նին` պես-պես տնօ­րի­նություն­նե­րով հան­դերձ, ո­րոնք են մար­դե­ղությու­նը, վար­դա­պե­տության խոս­քե­րը, սքան­չե­լի գոր­ծե­րը և այս բո­լո­րից ա­ռա­վել` խա­չե­լությու­նը, թա­ղու­մը և հա­րությու­նը: Այս բո­լոր ե­րախ­տիք­ներն է պատ­մում Ա­վե­տա­րա­նը, ո­րոնք լսե­լով` ամ­բողջ ժո­ղո­վուր­դը հիա­նա­լով փառք է տա­լիս Աստ­ծուն` ա­սե­լով. «Փա՜ռք ­Քեզ, Տե՛ր­ Աստ­ված մեր»»:

Ճա­շոց գիր­քը սկսվում է զատ­կա­կան ըն­թեր­ցում­նե­րով և նե­րա­ռում ամ­բողջ Նոր Կտա­կա­րա­նը (բա­ցա­ռու­թյամբ Հայտ­նության գրքի(3) և մա­սամբ` Հին Կտա­կա­րա­նը:

Բա­ցի սուրբգ­րա­յին այս հատ­ված­նե­րը Ե­կե­ղե­ցում ունկնդ­րե­լուց, հա­վա­տաց­յալ­նե­րին խոր­հուրդ է տրվում ըն­թեր­ցել դրանք տա­նը: Այդ նպա­տա­կով «Տօնք, պահք և ըն­թեր­ցո­ւածք Հա­յաս­տա­նեայց Սուրբ Ե­կե­ղեց­ւոյ» օ­րա­ցույ­ցում նշված են յու­րա­քանչ­յուր օր­վա ըն­թերց­վածք­նե­րը:

Ըն­թեր­ցա­նության այս շա­հե­կան ե­ղա­նա­կը ոչ միայն պա­տե­հություն է ըն­ձե­ռում խո­րունկ և ուղ­ղա­փառ ձ­ևով հաս­կա­նալ Ս. Գիրքն իր Հին և Նոր Կտա­կա­րան­նե­րի միաս­նության մեջ, այլև տես­նե­լու նրա առն­չությու­նը Ե­կե­ղե­ցու աստ­ված­պաշ­տա­կան տա­րե­կան շրջա­նի յու­րա­քանչ­յուր օր­վա հետ: Այս­պես, ս. Հով­հան­նես Մկրտչի ծննդյան տոնին իր խորհր­դով հա­մա­հունչ են այդ օր­վա ըն­թերց­վածք­նե­րը` Ա­ռակ. Ը 4-11, Մա­ղաք. Դ 5-7, Ե­սա­յի Խ 3-5, Գործք ԺԳ 25-33, Ղուկ. Ա 57-80: Իսկ Ա­վագ ուր­բա­թի թաղ­ման կա­րգին հա­մա­պա­տաս­խա­նող հատ­ված­ներն են` Ե­րեմ. ԺԱ 18-ԺԲ 8, Ե­սա­յի ԾԲ 13-ԾԳ 53, Ի­մաստ. Բ 1-22, Զա­քար. ԺԲ 8-14, Ա Պետ. Գ 17-20, Մատթ. ԻԷ 56-61:

Ե­պիս­կո­պոս Ֆեո­ֆա­նը այս կա­պակ­ցու­թյամբ գրում է. «Ա­մեն ոք չէ, որ կա­րող է ան­գիր ա­նել Աստ­ծու խոս­քը, սա­կայն ա­մեն ոք կա­րող է կար­դալ այն ա­մեն օր: Ե­կե­ղե­ցում ըն­թերց­վում են կարճ հատ­ված­ներ կամ ըն­թերց­վածք­ներ. տա­նը կա­րե­լի է ա­վե­լի շատ կար­դալ: Հո­գե­շահն այն չէ, թե քա­նի էջ ես կար­դում, այլ կարևորն այն է, որ կար­դաց­վա­ծը հո­գու մեջ մտնի, սիր­տը շար­ժի այն­պես, որ ցան­կա­նաս ա­վե­լի եր­կար մտա­պա­հել, նրա­նով քաղց­րաց­նել սիր­տը: Այդ պատ­ճա­ռով չպետք է փու­թով կար­դալ: Ա­վե­լի լավ է հաս­կա­նաս և սրտով յու­րաց­նես այն, ինչ սահ­ման­ված է ըն­թերց­ել Ե­կե­ղե­ցում: Ուս­տի լավ է նաև կար­դալ կար­գով հաս­տատ­ված օր­վա ըն­թերց­ված­քի մեկ­նությու­նը»: