Աստվածային և մարդկային իմաստություն

«Որպեսզի ձեր հավատը չլինի մարդկանց իմաստությամբ» (Ա Կորնթ․ 2։5)։

Իմաստուն մի խրատ, որ դարերի խորքից թրթռալից ոգևորությամբ հնչում է մեր ականջներում։ Հաստատուն համոզում ունեցող և ժայռի պես ամուր կանգնած դյուցազունի հրամանն է սա։ Ա՛յն գործչի հրամանը, որն իր իրականացրած աստվածային առաքելության լիուլի գիտակցությունն ունեցավ ու նաև քրիստոնեական գիտակից հավատքի կազմակերպիչը եղավ։

Այդ ուժգին ու հեղինակավոր ձայնը Եփեսոսից է գալիս։ Քրիստոնեության մեծն առաքյալն է խոսում Կորնթոսի իր Եկեղեցու հետ, խոսում է՝ զգուշացնելու համար այն վտանգներից, որ նաև իրենն են։

Հունական թերակղզու այս նոր կենտրոնատեղին Կենքրայի նավահանգստից ելնող տարբեր ազգերի պատկանող օտարականների խուռն բազմության հանապազօրյա կայանատեղին էր։ Միջերկրականի բնակչության այս խառնարանը իրենից ներկայացնում էր բարքերի մի կույտ, որից վաղուց արդեն հեռացել էր հելլենական երբեմնի իրապես վեհ նկարագիրը՝ քաղաքը թողնելով անպատրվակ անբարոյականության լպիրշ կենցաղավարության մեջ։

Հասարակական վերոնշյալ կացության անմիջական պտուղներն էին հերձվածները, հակադիր խմբավորումները և անդադրում կռիվները։ Անպատկառ ու անձնապաստան վարքը մարդկանց ճակատից ջնջել էր ազնվության ու սրբության դրոշմը, և մտավոր առաջադիմության կեղծ անվան տակ համարձակ ու ընդարձակ գործածություն էին ստացել առօրյա, վաղանցիկ վարդապետությունները։ Ամեն լրջախոհ մտքի հանդեպ ծաղրածուին հատուկ դառն ու սառը ժպիտները գարշելի հոգիների ոհմակ էին հիշեցնում։

Ահավասիկ այսպիսի միջավայրի բնակիչների ազդեցության ներքո էր գտնվում Կորնթոսի Եկեղեցին։ Արտաքին՝ հեթանոս աշխարհի նման կացությունը, բնականաբար, պիտի առաջ բերեր այնպիսի երևույթներ, որոնց չենք հանդիպում քրիստոնեական ուրիշ ոչ մի Եկեղեցում։

Խոհուն ժողովրդի հետնորդներ լինելով՝ հելլենները, առհասարակ, սկզբից ի վեր իրենց իմաստասերների հայտնած ու պաշտպանած գաղափարներից միշտ էլ մեծապես ազդվել են սեփական կենցաղավարությունը ձևավորելիս։ Ոչ մի ժողովուրդ այդքան մոտիկից չի հաղորդակցվել նմանատիպ իմաստասիրական մտքերի, ոչ մի ազգ այդքան չի ջանացել իր իմաստունների արտահայտած գաղափարներով ուղղել իր ընթացքը, որքան դա արել են հելլադացիները։

Եվ արդյո՞ք ժողովրդինն էր հանցանքը, որ հետագայում այդ ժողովրդին առաջնորդողները վերոնշյալ բարի ընթացքը չարի էին վերափոխում։ Առաքյալն իր՝ Կորնթոսում բնակվելու ժամանակամիջոցում հնարավորություն ունեցավ մանրամասնորեն քննելու ժողովրդի ներքին կյանքի խոր շերտերը՝ ներթափանցելով նրանց բարոյական եղծումի պատճառների մեջ։

Առաքյալի քննող հայացքից միանշանակ չէր կարող վրիպել այն ոչ խրախուսելի դերակատարությունը, որն ուներ ժամանակի հունական փիլիսոփայությունը, որը փոխանակ ի նպաստ Ճշմարտության ու Բարու պաշտամունքի թարմ և առողջ ուժեր արթնացնելու՝ ընդհակառակը, ջլատում էր արդեն իսկ գոյություն ունեցող ազնիվ մղումները։

Դա այն փիլիսոփայությունն էր, որը մի ժամանակ Աթենքում ընդդիմացել էր առաքելական քարոզությանը։ Հունական իմաստասիրությունն ինքնին, անշուշտ, արհամարհելի չէ։ Ո՞վ կարող է ուրանալ այն փաստը, որ անցյալում բազմաթիվ հոյակապ դեմքեր այդ փիլիսոփայության ներկայացուցիչներն են եղել։ Սակայն ցավալին այն էր, որ բարի սկզբունքները նյութապաշտների ձեռքն էին ընկել, և այժմ այստեղ՝ այս նոր կենտրոնատեղիում, իմաստասերների փոխարեն իմաստակներն էին վխտում։

Սրանք՝ այս նորընծաները, առանց նախորդների իրական արժանիքներն ունենալու, անտեղյակ կրոնի իսկությանը՝ է՛լ ավելի մեծ մխիթարություն, հոգեկան առավել «արժեքավոր» բավականություն էին ցանկանում գտնել գեղեցկության դիցուհու՝ Աստղիկի տռփական խորհրդակատարությունների ու պաշտամունքների մեջ, քան թե այն կրոնում, որը մարդկանց հորդորում էր նմանվել երկնավոր Հոր կատարելություններին։

Պողոսին ամենից շատ զայրացնում էր Կորնթոսի հեթանոսների այն թշնամական դիրքորոշումը, որ նրանք ցուցաբերում էին իրենց քրիստոնյա համաքաղաքացիների նկատմամբ: Հելլենական թեթևամտությունը լծորդելով իմաստակ ունայնամտությանը՝ նրանք ծաղրում էին այն գերբնական հայտնությունը, որն «աչքը չէր տեսել, ականջը չէր լսել և մտքով իսկ չէր անցել» (Ա Կորնթ. 2։9): Ծաղրի առարկա էին դարձնում Քրիստոսի բերած նոր վարդապետությունը՝ Խաչի քարոզությունը, հարության հույսը, նորոգության սերը՝ այդ ամենը «հիմարություն» կոչելով:

Տարակույս չկա, որ մարդկությունը բոլոր ժամանակներում էլ նման տկարություններ ունեցել է: Եթե Պողոսի ապրած ժամանակահատվածում գտնվեցին մարդիկ, որ Քրիստոսի Խաչի քարոզությունը հիմարություն համարեցին և իրենց բիրտ համառությամբ ճշմարտության դեմ դուրս եկան, այսօր ևս քիչ չեն այդպիսիք, որոնք կամենում են հանուն իմաստասիրության քրիստոնեական հավատքի՝ սրտերի վրա ունեցած ազդեցությունը չեզոքացնել:

Եթե առաքյալը մոտ հազար ինը հարյուր տարի առաջ անհրաժեշտ համարեց Կորնթոսի քրիստոնյաներին զգուշացնել ու պատվիրել, որ կանգնած մնան հավատքի ամուր հիմքերի վրա, արդյո՞ք այժմ էլ անհրաժեշտություն չկա նույն առաքյալի այդ պատվերը կրկնել չլսող ականջների համար:

Բարեբախտաբար մեր ժամանակի փիլիսոփայական նորագույն գրություններից շատերն այլևս այդ ոգով չեն առաջնորդվում: Այսուհանդերձ տակավին երբեմն չե՞նք հանդիպում աչքերը բաց երազողների, որոնք, առանց Ավետարանը կարդացած լինելու, առանց Ավետարանի քարոզած կրոնի և նրա պատմական դարավոր դերի վերաբերյալ կատարյալ իմացություն ունենալու, ձևավորել են այն համոզումը, թե «հավատքը մի անմեղ պատրանք է լոկ, կամ էլ այն միայն մի գեղագիտական արժեք ունի և ոչ ավելին»:

Հարցրե՛ք նրանց, թե արդյոք նրանք իրենց կյանքում երբևէ զգացե՞լ են հավատքի բարերար ազդեցությունն իրենց էության վրա: Աներկյուղ վստահությամբ հարցրե՛ք նրանց, թե Աստծու սփոփանքի երջանկարար շիթը երբևէ կաթիլվե՞լ է նրանց հոգու խորքերում կամ աստվածային ճաճանչների մի նշույլը գոնե մեկ անգամ սահե՞լ է նրանց մտքով:

Համաձայն նրանց կանխակալ կարծիքի, անշուշտ, գիտությունը և հավատքը երկու անհաշտելի հակառակորդներ են, որոնցից մեկին տրված կարևորությունը մի բան է պակասեցնում մյուսից: Այս սխալ ըմբռնումն ունենալով՝ նրանք իրենց բովանդակ կյանքում խուլ ու ամուլ պայքար են մղում:

Այդ պայքարը երկար է տևել և դեռ երկար կտևի, այնքան ժամանակ, քանի դեռ մարդիկ չկարողանան զանազանել ներքին, իրական արժեքներն արտաքին, կեղծ արժեքներից, որքան ժամանակ որ շարունակեն շփոթել ռամկական ինքնաստեղծ, սնոտիապաշտ ավանդամոլությունը Եկեղեցու պաշտոնական, կենդանի լույս-հավատքի հետ:

Եվ արդեն հավատքի ու գիտության հակառակությունը հակառակվում է ճշմարիտ Բանին, քանի որ այլապես մարդկային բնությունը կամ հոգին, որն իրականում մեկ է, պետք է երկուսի բաժանեինք: Մարդու ներսում միաժամանակ ապրում են երկու աշխարհներ՝ մտավոր և հոգեկան: Սրանցից յուրաքանչյուրն իրեն հատուկ պայմաններն ունի. առաջինը սնվում է գաղափարով, երկրորդը՝ հայեցողությամբ, սակայն այս երկուսի գործակցությունն է, որ մեր մեջ ծնում է «հոգեկան խաղաղություն» կոչվող բաղձալի, բեղմնավոր և քաղցր վիճակը:

Հայեցողությունն առանց գաղափարի ոչ մի արժեք չունի, և նույնն է նաև փոխադարձ հարաբերությունների պարագայում: Զվարթ կյանքը դառնության հավիտենական տանջանքի է վերափոխվում, երբ գործում է միայն արտաքին աշխարհի գիտությունը:

Գիտությունը, որի իրական նպատակն է իրերի և նրանց փոխհարաբերությունների մասին հիմնարար ծանոթություն ունենալը, ի՞նչ լուրջ պատճառ կարող է ունենալ հոգևոր գիտակից հավատքին հակառակվելու համար: Մարդ ուզում է գիտենալ. ոչ ոք դա նրան չի արգելում: Բանականություն ունի, թող օրինավորապես գործածի այն: Մարդ գիտակցություն ունի, ուստի կարող է ամբողջապես նվիրվել գիտությանը: Իր մեջ պարտականություններ է զգում, ուրեմն թող գտնի ու բացահայտի այն, ինչ արժեքավոր է համարում:

Քրիստոնեական հավատքը բնավ չի խուսափում քննությունից: Եկեղեցին հաշտություն է փնտրում ամենուրեք: Առեղծվածներին լուծում տալը չի փոխում Եկեղեցու ընթացքը: Ճշմարիտ գիտությունն իմաստությունն է, որը մշտապես կառուցում է և բնավ չի ավերում. «Իմաստությամբ տուն կառուցիր» (Առակ. 24։3):

Ինքնին անզոր է այն առարկությունը, թե իբր գիտությունը քրիստոնեության կողմից խրախուսանքի չի արժանանում: Սակայն պետք չէ մոռանալ, որ Ավետարանն ամեն բանից առաջ հոգով ու բարոյականությամբ զբաղվեց՝ առանց խոչընդոտներ հարուցելու նյութական համարվող օրենքների և իրողությունների ուսումնասիրության ճանապարհներին:

Ավետարանի քարոզությունը նպատակ չուներ որևէ կերպ խոչընդոտելու երկրային օրինավոր, անհրաժեշտ հարաբերությունները: Ավետարանին բնորոշ վեհությունն իր ժամանակի անցողիկ աշխարհայեցության հետ չնույնանալն էր: Քրիստոս մեր բարոյական ընթացքի համար իբրև նպատակակետ է սահմանել մի տեսլական բարձրություն: Մինչդեռ մենք՝ մարդիկս, առհասարակ վարժվել ենք ամեն բան դատել ըստ աշխարհային, ներկա պահի կարիքների ու ըստ անհատական կյանքի բազմավրեպ հայացքների:

Բայց ո՞վ է ասել, որ առօրյա, ամեն մի գռեհիկ հետաքրքրության պետք է գոհացում տրվեր տիեզերական ա՛յն Մատյանի «թույլտվությամբ», որը սահմանված էր երկա՜ր դարեր տևելու և հարատևելու համար: Կրոնա-բարոյական բացարձակ սկզբունքները հավետ նույնանման օրենքներ ունեն, և մշտապես ծնունդ են տալիս որոշակի երևույթների: Դրանք սահող վայրկյանին կապելը, տվյալ վայրին հատուկ պարագաների մեջ սահմանափակելը՝ դրանց կենսական ջիղը խեղդել է նշանակում:

Մարդկային ծանոթությունները, արվեստներն ու մտածելու եղանակներն ամեն օր նոր փոփոխությունների են ենթարկվում. այսօրվա գիտությունը վաղվա առասպելն է: Իրերի այս հարափոփոխ դրության պարագայում գիտական ո՞ր տեսակետը կկարողանար պահպանել միևնույն մեծությունն ու արժեքը և հատկապես քսան դար շարունակ անընդհատ ծավալումներ ունենալ:

Ավետարանն իր մշտակա մեծությունը՝ այդ հավիտենական արժեքը վերցնում է մի Կերպարի՝ երկրի վրա իրապես ապրված կյանքի օրինակից, Նրա՛, Ում ուսուցումները համաշխարհային բարոյական զարգացման պսակն ու հիմնաքարն են:

Ապագա մարդկությունը երբևէ այլ հավատք չպիտի ունենա: Քրիստոնեական հավատքը զուտ իր սկզբունքներով, իր բարոյական մաքրագույն անեղծությամբ մշտապես բարձրում պիտի մնա՝ իբրև կրոնների կատարելության լրումը. սա գիտական աշխարհի անկեղծ խոստովանությունն է:

Հանապազօրյա համաշխարհային մամուլը ապշեցուցիչ արագությամբ գիտական ու իմաստասիրական նույնքան գործեր է լույս ընծայում, որքան կրոնական հեղինակավոր աշխատություններ, և կրոնների պատմության գիտության շնորհիվ կրոնական այդ բոլոր աշխատություններն իրենց նպաստն են բերում ավետարանական գիտությանը, և այդ գործընթացը տեղի է ունենում քրիստոնյա մտածողների միջոցով:

Համաձայն այս տեսության, ուրեմն, անհրաժեշտ է քրիստոնեական հավատքի ներդաշնակումը և գործակցությունն արտաքին գիտության հետ, որին, սակայն, հայտնապես ընդդիմանում էր հեթանոսների առաքյալն իր «ձեր հավատքը մարդկանց իմաստությամբ չլինի» խոսքով:

Արդ, ո՞րն է այս հակասության պատճառը: Արդյո՞ք պետք է եզրակացնել, որ քրիստոնեությունը փոխել է իր սկզբունքները և այսօր հաստատում է այն, ինչը հերքել էր իր նշանավոր քարոզչի շուրթերով ու այսօր ընդունում է այն, ինչ անցյալում մերժել էր: Մեծապես անհրաժեշտ է, որ մենք զանազանություն մտցնենք «գիտություն» ընդհանուր անվան տակ մեզ ներկայացվող իրերի մեջ: Ըստ առաքյալի՝ երկու տեսակի գիտություն կամ իմաստություն կա. աստվածային և մարդկային: Մարդկայինն էլ ինքն իր մեջ բաժանում ունի, և դրա լավագույն մասը զատվում, զտվում է և գնում է՝ միանալու աստվածային իմաստությանն ու ձուլվելու վերջինիս: Իսկ մյուս մասը շարունակում է գոյատևել «մարդկային իմաստություն» անվան տակ՝ իբրև հոռեգույն իմաստություն, իբրև հակադրություն աստվածային իմաստությանը:

Մարդկային իմաստությունը մտքի սեփական «արտադրանքն» է և ճշգրտորեն կրում է իր «ծնող»-ի՝ մարդու նկարագիրն իր հարաբերական բոլոր կատարելություններով, ինչպես նաև, միևնույն ժամանակ, իր բացարձակ թերություններով հանդերձ:

Ահա թե ինչու մարդկային գիտությունը չի կարող տեղեկատվության շղթայավորված, հավիտենական իմաստություն դարբնել: Այլ բան է, եթե դրան զուգորդվի աստվածային գիտությունը: Այդ ժամանակ երևույթը կփոխվի, և արդյունքը կտարբերվի, քանի որ այդ նոր տարրը կիշխի «մահկանացուի անստույգ և անհաստատ մտածումների» վրա (Սող. 9։14):

Եթե մարդկային իմացողությունն այնքան տկար է, որ հազիվ է կարողանում նշմարել երկրային երևույթները և իր առջև եղող առարկաների գաղտնիքների փակ վարագույրին լոկ մատի ծայրով է հպվում, ապա ո՞վ պիտի քննի այն, ինչ անտեսանելի է, և ո՞վ պիտի ներթափանցի Աստծու խորհուրդների մեջ, «եթե Նա իմաստություն չտա և Իր Սուրբ Հոգին չառաքի բարձունքներից» (հմմտ. Սող. 9։16-17):

Ճշմարիտ, «բովանդակ իմաստությունը Տիրոջից է, և այն հավիտյան կմնա Նրա հետ» (Սիր. 1։1): Մինչդեռ աշխարհի իմաստությունները անհունապես բազմապատկվում են, սակայն միայն հաստատուն ստուգանիշի բացակայության պատճառով հակասում են իրար և այդպիսով տկարանում ու շարունակ անկում են ապրում:

Ահա մարդկային այդ իմաստությունն է, որ հակառակվում է Ավետարանին և որի դեմ է, որ սուրբ առաքյալը կամենում է հավատքին նվիրված հոգիներում արթուն պահել բոլոր ժամանակների քրիստոնեական գիտակցությունը:

Քրիստոնյայի հավատքը երբևէ չպետք է ոտնատակ արվի, քանի որ մարդ լոկ իր ուժերով ու կարողություններով չի կարող մշտապես արժեքավոր ու փրկարար որևէ բան արտադրել. հարկ է, որ իր մեջ աստվածային տարր գոյություն ունենա: Մեզնից ո՞վ համոզված չէ, թե որքա՜ն սահմանափակ են մարդկային կարողությունները, որքա՜ն աղոտ է մարդու բանականության լույսը, որքա՜ն թույլ է նրա կամքը, ինչպիսի՜ վատթար ունակություններով է նա վարակված, ամեն ակնթարթ ինչպիսի՜ ահեղ վտանգներ են պաշարում նրան:

Այդ ամենից ինքն իրեն պաշտպանելու համար մարդն ի՞նչ ունի. իր մարդկային գիտությունը: Սակայն առաջադիմության դարավոր պատմությունը ցույց է տալիս, թե հաճախ որքա՜ն ցավալի մոլորությունների են հանգեցրել մարդկության կատաղի մրցավազքերը և ասպարեզից դուրս եկող սրարշավ ընթացքները, որ դեպի անծանոթ կատարելություններ են տանում:

Արդարև, մարդը մեծ է, քանի որ «հրեշտակներից փոքր-ինչ միայն ցածր է ստեղծվել և փառքով ու պատվով է պսակվել» (Սաղմոս), բայց նաև մարդը ենթակա է շեղումների: Նա պահպանում է իր մեծությունն այնքան ժամանակ, քանի դեռ ցանկանում է մնալ իր խոնարհության մեջ, որը մի օր պիտի իր բարձրանալու երաշխիքը դառնա (Մատթ. 23։12):

Իսկ երբ մեկ անգամ միայն փորձում է թոթափել այդ թեթև ու քաղցր լուծը, երբ ձայնում ու արթնացնում է իր ներսում գտնվող ամբարտավանությունը, երբ մոռանալով իր անեղծության կոչումը՝ ինքն իրեն հոժարակամորեն զրկում է Աստծու որդեգրության շնորհներից ու պղծում է այն շունչը, որն իր կրծքի տակ օրհնության անսպառ աղբյուր պիտի դառնար, և երբ, վերջապես, խզվում է ամեն տեսակի հարաբերություն արարածի ու Արարչի միջև, հենց այդ ժամանակ է, որ «Աստծու ոգին վերցվում է մարմնավոր մարդկանց միջից» (հմմտ. Ծննդ. 6։3): Եվ այդժամ մարդը նմանվում է դաշտերում աճող վայրի շուշանի կամ դալար խոտի, որը ենթարկվելով քամու սառը շնչին՝ ցամաքում է ու հետքն էլ չի մնում (Սաղմ. 102։16):

Որքա՜ն հեղհեղուկ են մարդկային հանճարի բարձունքներն ու նվաստացումները: Առհասարակ մարդկային մտքի գերիշխանությունը մշտապես էլ մեկօրյա կյանք է ունեցել: Երեկվա իմաստունը վաղվա հիմարն է եղել, մեկ երկրի փիլիսոփան մյուս երկրի համար տխմար է հռչակվել, «քանի որ գրված է. «Պիտի կործանեմ իմաստունների իմաստությունը և հանճարեղների մտածումները պիտի արհամարհեմ»» (Ես. 29։14, Ա Կորնթ. 1։19):

Այդկերպ աշխարհիկ իմաստասիրությունները հաջորդաբար կործանվելով՝ ամենուրեք միայն ավերակներ են թողնում, քանի որ ավազի վրա կառուցված տունը օրհնության չի արժանանում: Նրանց պատերն ու այդ պատերի տակ պատսպարվածները խոցվում են հիմարության ոգուց: Նրանց տաճարների կաճառներում «ո՛չ իմաստուն կա, ո՛չ բանիմաց մեկը, ո՛չ էլ այս աշխարհը քննող» (հմմտ. Ա Կորնթ. 1։20): Ամենքն էլ իրենց իմաստության մեջ հիմարացած են, իրենց խորհուրդների մեջ՝ լուռ, իրենց խոսքերում՝ կարկամած:

Այնուամենայնիվ ստույգ է և այն, որ այսօր դժվար չէ գտնել իմաստասիրական բազմաթիվ դրույթներ, որոնց ճշմարտացիությունը համապատասխանում է առողջ դատողության ոգուն, որոնց հայտնությունն իրական արժեք է ունեցել ճշմարիտ գիտության և ապրող հավատքի համար, որոնք քաջաբար լուսաբանում են մտքերը, բնությունն ու ժողովուրդներին «տնօրինող» մեծ և համընդհանուր օրենքները՝ միևնույն ժամանակ ամրացնելով մեր հավատքը կյանքի, բարոյականության ու փրկության անհրաժեշտությունների հիմքի վրա:

Այդ դրույթներն այլևս դադարում են աշխարհիկ գիտություններ, «աշխարհի իմաստություններ» լինելուց, փոխում են իրենց անվանումը և քրիստոնեական ըմբռնման համաձայն՝ մտնում են աստվածայինի սահմանի մեջ, քանի որ մեկ այլ, տարբերվող շնչով են ջերմացել, գիտական այլատիպ զորությամբ են գործել և ուրիշ ոգով են կենդանացել:

Այդ շունչը, այդ զորությունն ու ոգին բուն իմաստությունն է՝ մի մասնիկը Աստծու ծավալուն, «մարդասեր Հոգուց, որը լցրել է տիեզերքը» (Սող. 1։7): Այն մշտնջենավոր լույսի շող է, ճաճանչ, որ ճառագայթում է Աստծու զորությունից (Սող. 7։25): «Աստվածային իմաստությունն ավելի շարժուն է բոլոր շարժումներից և իր հստակության պատճառով թափանցում ու անցնում է ամեն ինչից ներս» (Սող. 7։24), քանի որ այն «նուրբ է և սուրբ»:

Արարածական աշխարհի «անվրեպ գիտությունը»՝ մարդկային իմաստությունը, Աստծու շնչի ներքո է հասունանում: Նա է, որ մարդուն խելամուտ է դարձնում՝ ներթափանցելու տարրերի բաղադրության, դարերի փոփոխման, ժամանակների հոլովումների, կյանքի զարգացման ու կենսական օրենքների կազմության մեջ՝ դրանց ճշգրիտ գնահատականը տալով:

Հանճարն Աստծուց է անխարդախ կաթ ստանում, իսկ անմեղությունը Նրա ազնվագույն զավակն է, որ անարատ մարմին է հագել (Սող․ 8։19)։ Մանուկները «մտավարժ» լինելու համար պետք է Նրան փափագեն, և երիտասարդները պետք է Նրա գեղեցկությունը ցանկանան ու Նրանով հարստանան, քանի որ Նա «գիտություն, հանճար և արդարություն է ուսուցանում, իսկ դրանցից առավել պիտանի բան չկա մարդու կյանքում» (Սող․ 8։7)։

Այս «երկնային Իմաստությունը» մարդուն զորացնում է իր տկարությունների մեջ։ Լացով լույս աշխարհ եկող էակը, կյանքի պայքարի դժվարությունները տեսնելով, սիրո գգվանքի կարիք է զգում։ Մեղքով պղծված հոգիները մի կաթիլ սփոփանք են հայցում իրենց ներքին տառապանքը խաղաղացնելու համար։

Մարդկային իմաստությունը չի կարող ամոքել հուսահատության վերքերը։ Դարձյալ աստվածային Իմաստությունն է գթության ձեռք կարկառում բարոյապես ընկածին, բժշկում է նրա ցավերը, իմաստնացնում է «ըստ աշխարհի հիմարին», զորացնում է ըստ մարդկային պատկերացման տկար եղողներին, «ընտրության անոթ» է դարձնում՝ նրա միջոցով «մարմնի տկարության մեջ» Աստծու զորությունը հայտնելու համար (Բ Կորնթ․ 12։9), որպեսզի այդպիսով «ամաչեցնի աշխարհի հզորներին» (Ա Կորնթ․ 1։27)՝ քարոզելու համար Աստծու իմաստությունը՝ մտքի հիմարության մեջ և ամաչեցնելու աշխարհի իմաստուններին (Ա Կորնթ․ 1։28)։

«Երկնային իմաստությո՜ւն»․ բոլոր դարերում այն հեղվում է բովանդակ մարդկության վրա իբրև «ի վերուստ՝ երկնքից իջնող աստվածային շնորհ», որը զորացնում է ձկնորսին՝ նրան առաքյալ դարձնելով։ Այն ունելիով կրակ է վերցնում և դրանով սրբում է խոսել չիմացող մանկան շուրթերը՝ նրան մարգարեանալու կարողությամբ օժտելով (Ես․ 6։6-7, Եր․ 1։6-7)։

Այն հրեղեն լեզուներով է պատկերվում, ուժգին հողմերի մեջ է որոտում, բոցավառվում է գլխավերևում և իրեն սպասողներին լեզվախոսության պարգևն է շնորհում։ Այն «հոգեղեն ցող» է դառնում վարդապետների լեզվի տակ՝ Եկեղեցու բուսականությունն ավետարանական քարոզության ցողով դալարացնելու համար, արդարությամբ պարարտացնելու դաշտերը և մաքրամաքուր կույսերով գեղեցկացնելու մենաստանները։

Եվ վերջապես, այն անսպառ բխումով հորդում էր թարգմանիչների մեջ՝ հոգևոր, նոր վերածնունդի կենսականությամբ ողողելով ազգերին (Ավետարան, Գործք առաքելոց, Առաքելական նամակներ, Շարականներ)։

Մեր Հայ եկեղեցին էլ է վայելել այդ «շնորհների առատ հեղումները»։ Այդ «յոթնարփյան շնորհները»՝ Աստծու և Խորհրդի հոգին, հեզության ու զորության հոգին, իմաստության և գիտության հոգին, աստվածպաշտության «երկյուղի հոգին» (Շարական) բոլոր ժամանակներում մեր սուրբ նախնիների գավազանների վրա, գրչի ծայրին ու սրտի խորքերում են հանգչել։

Այդ նույն հոգով Եկեղեցու իշխանները՝ մարգարեները, առաքյալներն ու հայրապետները խոսեցին ժողովուրդների հետ։ «Նրանք բոլորն էլ իմաստությունը քարոզեցին, ա՛յն իմաստությունը, որն այս աշխարհից չէ, ոչ էլ այս աշխարհի (գիտության)՝ կործանման սահմանված իշխանների իմաստությունն է, այլ Աստծո՛ւ իմաստությունը, որն Աստված սահմանել էր մեր փառքի համար նախքան հավիտյանները» (հմմտ․ Ա Կորնթ․ 2։6-7)։ Եվ հոգ չէ, որ «շնչավոր մարդիկ Աստծու հոգու ճշմարտությունները չընդունեցին, քանի որ նրանց աչքին այդ ճշմարտությունները հիմարություններ թվացին» (Ա Կորնթ․ 2։14), քանի որ դրանցում չկար մարդկային ուսուցման անվիճելի ճարտարությունը (Ա Կորնթ․ 2։13)։

Այդ հոգին դարերի խորքից առաջնորդում է սերունդներին՝ լուսավորության ջահը ձեռքին ամուր բռնած՝ իր անվրդով, վեհ ընթացքով ճանապարհ բացելով բոլոր նրանց համար, ովքեր ցանկացան և պիտի ցանկանան իմաստուն լինել։ Իմաստուն՝ հավասարապես թե՛ աշխարհային հարցերում, թե՛ հոգևոր բնագավառում։

Մեզ՝ հավատացյալներիս համար նրանք դաստիարակ սրբեր են, որոնցից մենք պետք է սովորենք, թե որքա՜ն սքանչելի ներդաշնակությամբ կարող են միանալ երկնային և երկրավոր իմաստություններն ու թե ինչպես այդ երկուսը՝ «աստվածային Իմաստություն» լայնիմաստ անվան ներքո պետք է հիմնաքար դառնան մեր միամիտ և միևնույն ժամանակ խորագետ հավատքի համար (Մատթ․ 10։16)։

 

Շահե ծ․ վրդ․ Գասպարյան, «Դպրեվանքյան քարոզներ», Փարիզ, 1929 թ.

Արևելահայերենի վերածեց Գևորգ սրկ. Կարապետյանը