«Գարեգին Նժդեհի քրիստոնեությունը»

Մայիսի 17-ին Զորավոր Ս. Աստվածածին եկեղեցու «Զորավոր» երիտասարդաց միությունը, «Եկեղեցին մենք ենք» ծրագրի շրջանակներում, մասնակցեց «Գարեգին Նժդեհի քրիստոնեությունը» թեմայի շուրջ բանախոսությանը, որը վարեց պատմաբան Գագիկ Միքայելյանը: Հանդիպումը կազմակերպել էր «Զորավոր» երիտասարդաց միությունը և «Դիալոգ» ՀԿ-ն: Բանախոսությունը, երիտասարդաց միության պատասխանատու Տեր Վահան քահանա Առաքելյանի գլխավորությամբ, սկսվեց «Տերունական աղոթք»-ով: Բանախոսը նախ նշեց, որ ցեղակրոնության հետ կապված սխալ ընկալումներ կան, այն դիտվում է որպես հակաքրիստոնեական գաղափարախոսություն: Եվ անդրադառնալով «ցեղակրոնություն» բառի իմաստին՝ նշեց, որ ցեղակրոնությունն առաջին հայացքից որպես կրոն է դիտվում, բայց «կրոն» բառն այստեղ գործածվում է «կրել» իմաստով, այսինքն՝ ցեղի պատմությունը, մշակույթն ու ավանդությունը կրել, ինչպես օրինակ՝ կուսակրոն և խաչակրոն բառերն են:

Այնուհետև երիտասարդները տեղեկացան այն պատճառներին, որոնց հիման վրա Գարեգին Նժդեհը հիմնել էր ցեղակրոնության ուխտը. «Հայոց ցեղասպանությունից հետո սփյուռքի ձևավորման ընթացքում քրիստոնյա երկրներում գաղթած հայերի համար ձուլման վտանգ էր ստեղծվել, նիհիլիստական և աղանդավորական շարժումների կողմից քարոզվում էին հակահայրենասիրական գաղափարներ, և հայկականության վերացման խնդիր էր ստեղծվել»:

«Ցեղակրոնության ուխտի առաջացման արդյունքում արտասահմանում գործող շատ կուսակցական գործիչներ Նժդեհին մեղադրեցին նիցշեյականության և ֆաշիզմի մեջ: Ի պատասախան նրանց՝ Նժդեհը հանդես եկավ մի քանի հոդվածներով՝ մանրամասնորեն բացատրելով, որ ցեղակրոնությունը ոչ մի կապ չունի նման գաղափարների հետ, այլ այն ստեղծվել է դարեր առաջ, որի գաղափարական հիմքը դրել էին մեր հայրերը՝ սկսած Մամիկոնյաններից,- ասաց բանախոսը՝ նշելով Նժդեհի խոսքը՝ ցեղակրոնությունը մեր հայկական լեռներից, դաշտավայրերից եկող գաղափար է, որ կռել են մեր սուրբ մեռելները: - Ցեղակրոնության շարժման հաջորդ խոչընդոտը Գերմանիայում և Բուլղարիայում հանդես եկող պրոթուրքակական մամուլն էր, որ փորձում էր հայերին ներկայացնել որպես սիոնիստականներ՝ նրանց դնելով ոչնչացման վտանգի տակ: Նժդեհը, գնալով Գերմանիա, հայ և օտարազգի պատմիչներից մեջբերումներ կատարելով, ամեն կերպ ապացուցեց, որ հայերը ոչ մի կերպ չեն հարում սիոնիստական շարժմանը և արիական ծագում ունեն»:

Ըստ Նժդեհի՝ ցեղը գիտականորեն չբացատրվող երևույթ է: Նա ժողովրդին երեք մասի է բաժանում՝ ցեղ, ժողովուրդ և տականք: Ցեղը ժողովրդի այն մասն է, որ գիտի, թե ինչ արժեքներ է կրում, ժողովուրդը նա է, որ չի կողմնորոշվում, թե ինչի է պատրաստ հանուն հայրենիքի, իսկ տականքը հրաժարվում է իր բոլոր արժեքներից՝ դառնալով կոսմոպոլիտ՝ աշխարհի քաղաքացի:

Այնուհետև բանախոսն անդրադարձավ ցեղակրոնության մեջ հաճախ գործածվող «պաշտամունք» բառին, որն, ըստ հայկական բառարանների բացատրության, ոչ միայն Աստծո հանդեպ երկրպագություն է նշանակում, այլ՝ բացարձակ սեր և հարգանք: Եվ ցեղակրոնության մեջ «պաշտամունք» բառը գործածվում է այդ իմաստով, այսինքն՝ բացարձակ սեր և հարգանք արյան, հայրենիքի, հողի, լեզվի և մոր հանդեպ: «Օրինակ՝ մեռելապաշտությամբ, նա նկատի ուներ մեր սուրբ մեռելներից՝ Մեսրոպ Մաշտոցից, Սահակ Պարթևից, Եղիշեից և ուրիշներից չկտրվելը: Նժդեհն ասում էր, որ ինչքան էլ հիշես նրանց, բայց եթե չապրես նրանց վարքով, չունենաս նրանց գաղափարը՝ չես ունենա ապահով ապագա: Ցեղակրոնության հիմքում ընկած է սխալների և հաղթանակների ապրումը: Իսկ արյան պաշտամունքով Նժդեհը ցույց էր տալիս, որ խառնամուսությունները մեզ համար ոչ միայն անընդունելի են, այլև չարիք՝ մեջբերելով Հայոց պատմությունից մի շարք օրինակներ: Ինչպես նաև խառնամուսությունները նպատակաուղղված էին արյան գենետիկական հիշողության ջնջմանը, այդ պատճառով կոմունիստական շրջանում ոգևորում էին խառնամուսությունները: Իսկ լեզվի պաշտամունք ասելով՝ Նժդեհը պնդում էր, որ հայը պետք է հայի հետ խոսի բացարձակ գրական հայերենով, քանի որ լեզվի կորուստն արագացնում է ժողովրդի կործանումը՝ օրինակ բերելով խեթերին, բաբելոնացիներին, իսկ ասորիները, քրդերը, եզդիները, չունենալով պետություն, իրենց լեզվի միջոցով առ այսօր պահպանել են իրենց գոյությունը: Մայրապաշտությամբ Գարեգին Նժդեհը պնդում է, որ ազգերի ապագան պետք է տեսնել մայրերի ափի մեջ»,- ասաց Գագիկ Միքայելյանը:

Այսօր հեթանոսները կամ ցեղակրոնները Նժդեհին համարում են հեթանոս, այս մասին բանախոսը հետևյալ պարզաբանումը տվեց. «Այսօր միայն ցեղակրոնություն կարդալով և Նժդեհի խոսքը խեղաթյուրելով, մասամբ և կրճատ ներկայացնելով՝ նրան համարում են հեթանոս: Օրինակ՝ նրա «Մեր հեղափոխության արարիչը» հոդվածից խաչվող հայ ժողովրդին ուղղված անտարբեր աշխարհի Քրիստոսի և քրիստոնյայի դեմ ուղղված խոսքը վերագրում են Նժդեհին: Հեթանոսը չէր կարող նման քրիստոնեական մտքեր ասել, ինչպիսիք են՝ «Խղճմտանքեն զատ ես ճանաչում եմ երկու գերագույն դատավորների՝ Աստված և ժողովուրդ: Առաջինի դեմ գուցե և մեղանչել եմ, իսկ երկրորդի դեմ՝ երբեք», «Վախը դադարում է, վտանգը տեղի է տալիս, մահը մեռնում է, հենց որ մարդու որդին իր գիտակցությամբ և ամբողջ զորությամբ կրկնում է՝ ես էլ Աստծո որդին եմ», «Ներիր Տեր, ներիր ինձ, եթե հայրենիքիս օգտակար լինելու մտոք, մի օր մեղանչեմ կամքիդ դեմ, արդար է հայրենիքին ծառայել ամեն ինչում, բացի ստորությունից», «Քրիստոսի անձնական կյանքը պետք է դարձնենք ուղեցույց, եթե ուզում ես, որ Փոքր Ասիայում և Հայաստանում շարունակի մնալ քրիստոնեությունը», «Սկզբից ի վեր հայն ու քրիստոնեությունը ձուլվել են ի մի բնություն»»:

Երիտասարդ բանախոսն իր խոսքը եզրափակեց Նժդեհի հետևյալ հորդորով, որն ասում է՝ յուրաքանչյուրս մեր մեջ որևէ սուրբ նպատակի համար պետք է ուխտ ունենանք, քանի որ առանց ուխտի մարդը և երիտասարդությունը չի կարող ոչնչի հասնել:

Բանախոսության ավարտին Տեր Վահանը շնորհակալություն հայտնեց Գագիկ Միքայելյանին՝ Գարեգին Նժդեհին այլ լույսի ներքո տեսնելու, Հայոց ազգի պահպանության մեջ նրա գործուն և կարևոր դերակատարումը բացահայտելու համար: Բանախոսությունն ավարտվեց «Պահպանիչ» աղոթքով:

Կարինե Սուգիկյան