Հելոուինի ծագման պատմությունը

Ի սկզբանէ այս տօնն այլ կերպ էր կոչւում՝ «Սամհայնի հսկումը» կամ «Սամհայնի արթուն մնալը»։ Ներկայիս այս տօնն ստացաւ «Հելոուին» անունը, որի իսկական իմաստն ու էութիւնը հասկանալու համար պէտք է աւելի լաւ ուսումնասիրել նրա ծագումն ու պատմութիւնը: Հին կելտերը[1] Նոյեմբերի 1-ը համարում էին մահուան օր, քանի որ տերեւները ծառերից ընկնում էին, օրերն աւելի կարճ էին, արեւն աւելի շուտ էր մայր մտնում, օդի ջերմութիւնը կտրուկ նուազում էր: Նրանք հաւատում էին, թէ իրենց արեգակի չաստուածն սկսում էր կորցնել իր ուժը՝ մահուան տիրոջ՝ Սամհայնի (անգլերէն՝ Samhain) աճող զօրութեան պատճառով: Կելտական քրմերը հաւատում էին, թէ Հոկտեմբերի 31-ին Սամհայնը հաւաքում է նախորդ տարիների մեռեալներին, որոնք, ըստ իրենց համոզմունքների, նախկինում վերամարմնաւորուած են եղել կենդանիների մարմինների մէջ՝ որպէս պատիժ իրենց չար գործերի: Ուստի, փառատօնի նախօրէին, այսինքն` Հոկտեմբերի 31-ին, ի պատիւ Սամհայնի՝ այդ ոգիներին թոյլատրւում էր այցելել ողջերին՝ վերադառնալով իրենց տները: Մարդկանց պաշտպանելու համար կելտական քրմերը խաւարային ու մոգական ուժերի համար կատարում էին դիւապաշտական ծէսի արարողութիւններ, որոնց ընթացքում զոհաբերւում էին ձիեր, սեւ կատուներ, սեւ գառներ, գոմէշներ ու նոյնիսկ՝ մարդիկ: Նրանք իրենց զոհը տեղադրում էին առանձին բջիջներում եւ ամբողջովին ողջ-ողջ այրում: Դա արւում էր մահուան տիրոջ՝ Սամհայնի հաճութիւնն ստանալու եւ իբր չար ոգիներից պաշտպանուելու համար: Ժամանակակից կախարդներն ու սատանայապաշտները դեռեւս երկրպագում են դեւերի չաստուածներին՝ կատարելով աներեւակայելի դիւապաշտական ծէսեր, այդ թւում՝ սեռական, իսկ որոշ խմբաւորումներ զոհաբերում են կենդանիներին եւ նոյնիսկ մարդկանց:

Ինչպէս յայտնի է, ամէն տարի Հոկտեմբերի 31-ի լոյս Նոյեմբերի 1-ի գիշերը նորից Արեւմուտքից վրայ է հասնում ու մեզ վրայ պարտադրւում այս ոջլոտ ու գարշելի «տօնը»: Հաւանաբար, շատերին տարբեր աղբիւրներից յայտնի են Հելոուինի զուտ հեթանոսական արմատները, թէեւ ձեւականօրէն տօնւում է «Տօն ամենայն սրբոց»-ի նախորդ երեկոյեան: Իրականում սա զուտ հեթանոսական ընծայաբերման արարողակարգ է՝ նուիրուած կելտերի մահուան չաստծուն՝ Սամհայնին: Անդենականից եկուորների ու չար զօրութիւնների բարեհաճութիւնը շահելու նպատակով կելտական քրմերը ընծաներ էին նախապատրաստում նրանց համար: Իսկ խաւարի իշխանին ծառայող մարդիկ տարբեր տեսակի սարսափազդու դիմակներ էին կրում՝ պատկերելով մեռեալներին, ովքեր վերադառնում էին իրենց տները, եթէ մեռեալների տէրը բաւարարուած լինէր նրանց ընծայաբերութեամբ:

Հելոուինը թէեւ համարւում է ժամանակակից տօն, բայց նրա արմատները հին են, որոնք յայտնուել են Մեծ Բրիտանիայի, Հիւսիսային Իռլանդիայի ու Հիւսիսային Ֆրանսիայի (Գաղիայի) հեթանոս կելտական ցեղերի շրջանակներում՝ դեռեւս նախաքրիստոնէական ժամանակաշրջանի աւանդութիւններից: Կելտերը Եւրոպա գաղթեցին Ասիայից ու այնտեղ էլ հաստատուեցին: «Britannica» հանրագիտարանում նշուած է. «Կարելի է տեսնել որոշակի նմանութիւններ քրմութեան (անգլերէն՝ Druidism, դրուիդիզմ) եւ հնդկական կրօնների միջեւ: Կելտական քրմերի[2] հոգեւոր կարգը ներկայացնում է որոշ սկզբունքներ, գաղափարներ եւ արարողութիւններ, որոնք նման են հնդկական կրօնի սովորութիւններին: Մեկուսացուած որոշ կելտեր եւ Հնդկաստանի ժողովուրդը նոյնպէս կիսում են լեզուական ու մշակութային ինչ-ինչ նմանութիւններ՝ այդպիսով շեշտելով իրենց ընդհանուր ժառանգութիւնը։ Ինչպէս հինդուիզմը, այնպէս էլ կելտական քրմերը հաւատում են վերամարմնաւորմանը (reincarnation), մասնաւորապէս հոգիների վերաբնակեցմանը, որը սովորեցնում է, թէ մարդիկ կարող են վերածնուել կենդանիների կերպարանքով»[3]: Իսկ “World Book” հանրագիտարանը յայտնում է. «Եւրոպայում հարիւրաւոր տարիներ առաջ առաջացան գուշակութեան ու բախտորոշման նշանակալից մեթոդներ, որոնք կազմեցին Հելոուինի կարեւոր մասը»[4]:

Ապագայում՝ Մեծ Բրիտանիայի եւ Իռլանդիայի քրիստոնէացումից յետոյ, կելտերը թէեւ հրաժարուեցին Սամհայնը նշելուց, սակայն դրա հետ կապուած սովորութիւններն ու սնահաւատութիւնները դեռեւս կենսունակ մնացին։ Հին ժամանակներում կելտերը Հոկտեմբերի վերջում նշում էին Սամհայնի փառատօնը, երբ, ըստ իրենց, հէնց այդ ժամանակ ուրուականներն ու դեւերն աւելի յաճախ էին շրջում երկրի վրայ։ Հեթանոս կելտերը հաւատում էին, թէ կեանքը ծագում է մահից: Նոր տարուայ եւ նոր կեանքի սկիզբը, ընդհանուր առմամբ, նշում էին ուշ աշնանը՝ Հոկտեմբերի 31-ից Նոյեմբերի 1-ի գիշերուայ ընթացքում, երբ սկսւում էր ցրտի, խաւարի ու մահուան ժամանակը։ Ինչպէս արդէն նշեցինք, այդ գիշերը փառաբանւում էր հեթանոսական չաստուած Սամհայնը, որն իրենց կողմից պաշտւում էր որպէս մահուան «տէր»։ Ամանորի տօնակատարութեան նախօրէին կելտական քրմերը մարում էին տան բոլոր լոյսերն ու լապտերները, որպէսզի մարդիկ իրենց տների կրակը նորոգէին Սամհայնի խարոյկից: Յաջորդ երեկոյեան նրանք վառում էին հսկայական խարոյկ, որի վրայ զոհաբերութիւններ էին կատարում խաւարի ու մահուան իշխանին: Քրմերը հաւատում էին, թէ Սամհայնի բարեհաճութիւնը կարելի է շահել ընծայաբերական գործողութիւններով, ինչը թոյլ կը տայ, որ հանգուցեալ հոգիներն այդ օրն այցելեն նախապէս ապրած իրենց տները: Այստեղից են ծագում հեթանոսական աշխարհում արմատաւորուած այն սովորութիւնները, թէ Հելոուինի գիշերը կախարդների, վհուկների, ուրուականների, հրէշների ու դժոխային դիմակներով ու տարազներով մարդիկ ազատօրէն շրջում են փողոցից փողոց, որը խորհրդանշում է անդրշիրիմեան եւ անդրաշխարհային չար ոգիների հետ հաղորդակցութիւնը:

Ամերիկեան հանրագիտարանում նշւում է. «Հելոուինի տօնակատարութեան հետ կապուած սովորութիւնները փոխառնուել են դրուիդների՝ հին կելտական քրմերի ծիսակատարութիւններից, դեռեւս քրիստոնէական ժամանակներից շատ առաջ։ Կելտերն ունէին երկու գլխաւոր չաստուածների՝ արու չաստծու ու մեռեալների չաստծու տօները, որոնք նշւում էին Նոյեմբերի 1-ին՝ կելտական Նոր տարուայ սկզբին։ Մեռեալների չաստծու այս տօնն աստիճանաբար դարձաւ «քրիստոնէական»[5]։

Կելտերը հաւատում էին, թէ Հոկտեմբերի 31-ի երեկոյեան հանգուցեալներն ու չար ոգիներն անցնում էին արգելապատերն ու մտնում ողջերի երկիրը: Ըստ կելտական քրմերի աւանդութեան՝ դժոխք գնալը ժամանակաւորապէս դադարեցուած է, եւ հոգիները չեն մտնում անդրշիրիմեան աշխարհ։ Այս անորոշ վիճակը նաեւ թոյլ է տալիս, որ ուրուականներն ու չար ոգիներն այցելեն երկրի վրայ ապրող ողջերին։ Դա մի ժամանակ է, երբ յատկապէս տարածուած է կախարդութիւնն ու գուշակութիւնը։ Ըստ կելտական քրմերի՝ այդ գիշեր երկիր էին վերադառնում նաեւ նախորդ տարի մահացած մարդկանց հոգիները՝ ահաբեկելու, զոհաբերութիւններ ընդունելու, իրենց հետ կենդանի մարդկանց էլ տանելու: Տօնի պարտադիր կատարման պայմաններից մէկն է նաեւ կախարդների, վհուկների, ուրուականների, վամպիրների, կմախքների եւ դեւերի տեսքով տարբեր դիմակներ ու զգեստներ կրելը։ Հելոուինի հիմնական թեմաներն են մահը, չարը, կախարդութիւնը, հրէշները, սարսափը եւ այլն։ «Խորհրդաւոր համարուող այս գիշերը համարւում էր ամենասարսափազդուն, քանի որ կելտական քրմերը հաւատում էին, թէ այդ գիշեր գրեթէ վերանում է մարդկանց եւ իրենց հանդէպ բացասաբար տրամադրուած կախարդների եւ վհուկների միջեւ առկայ պատնէշը, ինչի արդիւնքում իբր սիդերը[6] ներխուժում էին կելտական քաղաքներ, իսկ մարդիկ անակնկալ կորչում էին` յայտնուելով սիդերի աշխարհում»[7]։ Կելտերը նաեւ հաւատում էին, թէ դեգերող ոգիներն ու հանգուցեալների հոգիները կարող են տանջել ողջերին: Այդ օրը նորածինները գողացւում էին եւ ընծայւում չար զօրութիւններին։ Սպանութիւնը եւ ինքնասպանութիւը շատանում էին: Կատարւում էին բարբարոսութեան (վանդալիզմի) զանազան դրսեւորումներ, անկարգութիւններ ու վայնասուն։ Ոչնչացւում էին մշակելի բոյսերը եւ սպանւում գիւղատնտեսական կենդանիները: Բայց այս ամէնը միայն առիթ էին հաղորդակցուելու չար զօրութիւնների եւ անդրաշխարհի հետ: Ըստ կելտական աւանդութեան՝ հանգուցեալների հոգիները մտնում էին խաւարի ու մահուան աշխարհը՝ երկկողմանի հաղորդակցութիւն հաստատելու Սամհայնի՝ «մեռեալների տիրոջ» հետ եւ ենթարկուելու նրան: Ըստ կելտական պատկերացման՝ հանգուցեալների հոգիները վերադառնում էին իրենց նախկին կացարանները՝ տաքանալու ու սնուելու նպատակով: Բայց միայն հանգուցեալների հոգիները չէին անդրաշխարհից վերադառնում ողջերի երկիր, այլեւ ամէն տեսակի չար ուժեր, որովհետեւ այդ օրը բացւում էին աստենականի եւ անդենականի դռները:

Վաղ քրիստոնէական Եկեղեցու Հայրերն ու վարդապետները, փորձելով մերժել կելտերի հեթանոսական աւանդութիւնները, նոյն օրուան զուգադիպելով հաստատեցին քրիստոնէական տօն՝ ի յիշատակ բոլոր սուրբերի, որտեղից էլ ծագում է “Halloween” բառը, այսինքն՝ “The all Hallows’”, որ նշանակում է՝ «Ամենայն սրբոց նախօրէ»: Ցաւօք, մարդկանց անտեղեակութեան կամ տգիտութեան պատճառով այս հեթանոսական տօնը, որ նշւում է միեւնոյն օրը, ինչպէս եւ քրիստոնէական «Տօն ամենայն սրբոց»-ը, Արեւմուտքում սխալմամբ սկսեցին կոչել Հելոուին (Halloween)։ 7-րդ դարում հռոմէական Կաթողիկէ եկեղեցին յիշատակում էր վաղ քրիստոնեաներին, ովքեր մարտիրոսացել էին իրենց հաւատքի համար: Այն կոչւում էր «Տօն ամենայն սրբոց»: 900 թուականից յետոյ այդ օրը փոխադրուեց Նոյեմբերի 1-ին: Հոկտեմբերի 31-ը յայտնի էր որպէս «Տօն ամենայն սրբոց»-ի նախօրէ: Փոփոխութեան պատճառն այն էր, որ փորձ էր արւում մարդկանց խրախուսել, որպէսզի այդ չար տօնակատարութիւնը փոխարինեն սուրբ տօնով: Լատին եկեղեցին աստիճանաբար միաձուլեց Հելոուինի հեթանոսական սովորութիւնները եւ «Տօն ամենայն սրբոց»-ը։ Արդէն 835 թ. Հռոմի Գրիգոր Դ. Պապի օրհնութեամբ Արեւմտեան եկեղեցին հաստատեց «Տօն ամենայն սրբոց»-ի յիշատակումը կատարել Նոյեմբերի 1-ին, ինչի համար Հոկտեմբերի 31-ի լոյս Նոյեմբերի 1-ի գիշերն սկսեց կոչուել “All Hallows Eve”: Որոշ ժամանակ անց բառը կրճատուեց եւ ի վերջոյ դարձաւ “Halloween”: Ըստ Օքսֆորդեան անգլերէն բացատրական բառարանի՝ բառի կրճատ շոտլանդերէն ձեւը, որ  կարդացւում է որպէս «Հելոուին», առաջին անգամ յիշատակուեց 16-րդ դարում: Հեթանոսական ու քրիստոնէական տօների ամսաթուերի այս համընկնումն ակամայից պատճառ հանդիսացաւ, որ «Տօն ամենայն սրբոց»-ը բուն եւ փոխաբերական իմաստներով զգեստաւորուի կելտական Սամհայնի տարրերով՝ հասնելով մինչեւ նոր ժամանակներ։ 19-րդ դարում իռլանդացի ներգաղթողների ալիքի հետ այդ տօնը բերուեց ԱՄՆ, որտեղ աստիճանաբար սկսեց ժողովրդական դառնալ: ԱՄՆ-ում այն սկսեց նշուել 1846 թուականից եւ արագ տարածում գտաւ միասեռականների համայնքի շնորհիւ: 1970 թ. Սան Ֆրանցիսկո քաղաքի միասեռականների թաղամասերում յայտնի դարձան այլասերուած սեռափոխների (տրանսվեստիտների) ցուցադրումները: Նրանք հագնում էին վառ թատերական, բեմական զգեստներ ու սարսափազդու հրէշների դիմակներ կրելով՝ փողոցներում կազմակերպում էին շքերթներ: Ժամանակ անց նման միջոցառումներ սկսեցին անցկացուել ամենուրեք երեխաների ու դեռահասների մասնակցութեամբ: Ներկայումս Հելոուինն աւելի շատ նպաստում է միասեռականութեան ընդունելութեանն ու տարածմանը, քան թէ ցանկացած որեւէ այլ իրադարձութիւն: Միասեռականների՝ Հելոուինի փողոցային հսկայական անհանդուրժողականութեան շքերթները Նիւ Եօրքի, Վաշինգտոնի, Ջորջթաունի, Նոր Օռլէանի ու Սան Ֆրանցիսկոյի փողոցներում, գրեթէ իւրայատուկ պայթիւն դարձան միասեռականութեան տարածման գործում: «Միասեռականների համայնքն էր, որ առաւելապէս բացայայտեց Հելոուինի հնարաւորութիւնները՝ որպէս օրինազանցութեան փառատօն»[8]:

“Collier’s” հանրագիտարանում գրուած է. «Հելոուինը գալիս է դրուիդների՝ Սամհայնի օրը տօնելու ծէսից, երբ մահուան տէրը հաւաքում է մահացած ամբարիշտների ոգիները, որոնք մեռան նախորդ տարուայ ընթացքում: Բերքահաւաքի թեման, որն անց է կացւում ժամանակակից Հելոուինի տօնակատարութեան ժամանակ, գալիս է ինչպէս հին դրուիդական տօնակատարութիւնից, այնպէս էլ հին հռոմէական պտղի չաստուածուհու՝ Պոմոնի պատուին նուիրուած փառատօներից, որոնք Բրիտանիա բերուեցին հռոմէական բռնատիրման ժամանակ»[9]: “A Dictionary of Days” հանրագիտարանում նշւում է. «Հին կելտերի համար դա [Հելոուինը] հին տարուայ ու բոլոր կախարդների գիշերն էր»[10]:

“Britannica” հանրագիտարանում նշուած է, թէ Հելոուինի տօնը հիմնականում արգելուած էր նախկին ամերիկեան գաղութներում: Սակայն աւելի ուշ Հելոուինի գիշերն անգլիախօս երկրներում վերածուեց տարուայ երկրորդ կամ երրորդ խոշոր տօնակատարութեանը Ամանորից եւ Սուրբ Ծննդեան տօներից յետոյ: 20-րդ դարի վերջերին տօնն սկսեցին նշել ոչ միայն անգլիախօս երկրներում, այլ նաեւ Չինաստանում, Սինգապուրում, Հարաւային Կորէայում, Ճապոնիայում, Աւստրալիայում, Նոր Զելանդիայում, եւրոպական երկրներում, նախկին Խորհրդային տարածքում: Իսկ Հայաստանում արդէն մի քանի տարի է, ինչ Հելոուինը նշւում է հիմնականում երիտասարդների կողմից, որոնք այն կազմակերպում են երեւանեան ակումբներում[11]։

Արեւմտեան հասարակութեան կապուածութիւնը Հելոուինի փառատօնին վկայում է այն մասին, թէ այս հեթանոսական տօնը քրիստոնէական տօնով ու հայեցակարգով փոխարինելու՝ լատինական եկեղեցու բոլոր փորձերը ոչ մի յաջողութիւն չունեցան: Հելոուինը, առաջնային տօն դառնալով, աստիճանաբար նորից սկսեց փոխարինել «Տօն ամենայն սրբոց»-ին: Հելոուինը ոչ մի կապ չունի քրիստոնէութեան հետ. այն զուտ կռապաշտական-հեթանոսական տօն է: Իսկ իւրաքանչիւր քրիստոնեայի համար նոյնիսկ ձեւական մասնակցութիւնը այս հեթանոսական ծիսակարգին` դաւաճանութիւն է Քրիստոսի հանդէպ: Մեզ փորձում են գրաւել բոլորովին խորթ մշակոյթով ու գաղափարախօսութեամբ, որոնք օտար են մեզ, մեր կրօնին եւ ազգութեանը: Ճշմարիտ քրիստոնեան չի կարող մասնակցել կռապաշտական-հեթանոսական արարողութիւններին: Յայտնի է, թէ այս «տօնը» եկել է իռլանդական եւ կելտական պաշտամունքից՝ տարածուած լինելով անգլիախօս երկրներում: Իսկ սա ինչո՞ւ է մեզ պէտք: Անձնապէս մասնակցելով հեթանոսական, էզոթերիկ[12] եւ գաղտնուսոյց աւանդութիւններին, նոյնիսկ ձեւականօրէն եւ նրանց հանդէպ առանց որեւէ հաւատի, տօնը չի կարող անցնել ի զուր եւ ապարդիւն: Մարդիկ իրենց սրտի դարպասները բացում են չար ոգիների առաջ, իսկ երեխաները փորձում են խաղալով նրանց նմանուել՝ հագնելով դեւերի, արնախումների (վամպիրների) եւ այլ չար ոգիների դիմակներ:

Այս տօնի աւանդութիւնները, որոնք ներկայացւում են որպէս «անվնաս» եւ «հաճելի զուարճանք», իրականում մեռեալների հնագոյն ծէսերի ընդօրինակումն ու նմանակն են, ինչպէս ընծայաբերումը չար ոգիներին, որոնք անմիջականօրէն կապ ունեն սատանայի հետ: Այսպիսով, մարդկանց տրւում է հազուադէպ հնարաւորութիւն՝ զգալու որպէս դեւ ու հանդէս գալու նրա կերպարանքով: Դիւայինի հանդէպ հետաքրքրութիւնը չի կարող անցնել առանց որեւէ հետք թողնելու: Իրօք, առաջին հայեացքից թւում է, թէ նման արնախումների, վհուկների, կախարդների, դեւերի, կմախքների եւ այլոց դիմակահանդէսը աւելին չէ, քան պարզապէս մի զուարճանք, քանի որ այս կերպ մարդիկ ծաղրում են գաղնագիտութեան եւ ոգեհմայութեան դրսեւորումները: Սակայն մանուկների մաքուր մտքում ամրագրւում է յարմարուողութիւն կախարդական եւ գաղտնագիտական աշխարհի հանդէպ:

Հելոուինի ժամանակ դեւեր ծաղրելու սովորութիւնը ոչ այլ ինչ է,  քան պարզապէս նրանց ներկայութեանը յարմարուելու, նրանց յաւիտենական դժոխքից ետ հրաւիրելու ու մարդկանց սիրելի դառնալու ճիգ: Սատանան, որ պատմութեան սկիզբից մարդասպան է, այսպիսով դառնում է համակրանքի արժանի: Այսպիսով, այստեղից բացւում է ուղիղ ճանապարհ դէպի գնոստիցիզմ[13], էզոթերիզմ, մոլագարութիւն, մոլուցք, դիւային համակերպում, սեւ մոգութիւն, կախարդութիւն, սատանայական ծիսակատարութիւն, ծիսական սպանութիւն, ինքնասպանութիւն, հոգեկան հիւանդութիւն, յանցագործութիւն: Հետեւաբար, մարդու համար մահացու այս բռնութիւնը մտնում է մեր հասարակութիւն՝ «զուարճանքի» կերպարանքով:

Իրեն քրիստոնեայ համարող անձն արդեօ՞ք պէտք է որեւէ կապ ունենայ այս հակաքրիստոնէական խրախճանքի հետ: Մարդիկ այսօր կարող են միամտօրէն եւ ուղղակիօրէն ընդօրինակել հին կելտերի այս սովորութիւնը, բայց անուղղակիօրէն նրանք մասնակցում եւ տօնում են ինչ-որ չար բան: Ինչո՞ւ է այս հեթանոսական պաշտամունքը, որը յստակօրէն հակասում է մեր հաւատքին, այդքան խորն արմատանում քրիստոնեաների շրջանակներում: Պատճառները հիմնականում կապուած են քրիստոնեաների հոգեւոր անկման եւ անտարբերութեան հետ, որոնք տանում են անհաւատութեան, հաւատուրացութեան եւ աստուածամերժութեան: Տգէտ հասարակութիւնը փորձում է համոզել, թէ Հելոուինը, չնայած իր ակնյայտ կռապաշտական-հեթանոսական ծագմանը, անվնաս ու անմեղ է: Սակայն այն, խափանելով մեր բարոյական հիմքերը, նպաստում է անհաւատութեան եւ անաստուածութեան տարածմանը: Հելոուինը խարխլում է Եկեղեցու հիմքերը, որոնք ամրապնդուել են նահատակների արեամբ, ովքեր հրաժարւում էին որեւէ կերպ երկրպագել հեթանոսական կուռքերին: Սուրբ Եկեղեցին ընդդիմանում է նման երեւոյթներին: Մեր բոլոր գործողութիւններն ու համոզմունքները կարող են լինել կա՛մ յօգուտ Աստծու, կա՛մ էլ ընդդէմ Նրա: Չկայ միջին կամ չէզոք ճանապարհ:

Կարո՞ղ է արդեօք Հելոուինն ամբողջութեամբ անմեղ սովորութիւն լինել: Այլ կերպ ասած՝ արդեօ՞ք կարող են քրիստոնեաները մասնակցել Հելոուինին: Երբ խօսքը վերաբերում է ընտրութեանը, թէ արդեօ՛ք մասնակցել Հելոուինին, մեր խորհուրդն է ձեռնպահ մնալ Հելոուինից՝ ու հաւատարիմ մնալ Աստուածաշնչի վարդապետութեանը: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ չնայած Հելոուինի խորհրդանշանների ամբողջութիւնն ու կիրառումը այսօր տեխնիկապէս որոշ չափով տարբերւում են իրենց հնագոյն սովորութիւններից, հիմնականում շարունակում են պահպանել իրենց հիմքում ընկած այն ծածուկ խորհուրդներն ու կապակցութիւնները, որոնց համար նրանք նախատեսուած էին: Եթէ մենք միամտաբար մասնակցում ենք մի բանի, որը հոգեւոր ոլորտում եղել է ու շարունակում է իր կապը չար ուժերի հետ, ուրեմն արդեօ՞ք կարող ենք վստահ լինել, թէ սա մեզ վրայ երբէք չի կարող ազդեցութիւն թողնել: Հելոուինին մասնակից լինելով արդեօ՞ք մենք տգիտօրէն չենք ներգրաււում այն գործողութիւններին, որոնք անպատւում են Աստծուն: Արդեօ՞ք մենք չենք ընկերակցում բոլոր այն բաներին, որոնք ատում է Աստուած: Ինչպէ՞ս մենք կարող ենք անտեսել այն պատմական փաստերը, որոնք վկայում են, թէ Հելոուինը հէնց այն նոյն օրն է, որը խաւարի չար ուժերը, սկսած հնագոյն հեթանոսական կրօնի սպասաւորներից՝ քրմերից, մինչեւ ժամանակակից քրմերը, կախարդներն ու սատանայապաշտները, առանձնացրել են բոլոր միւս օրերից՝ այն ընտրելով որպէս իրենց յատուկ «սրբազան» օր: Ցաւօք սրտի ճիշդ է նաեւ, թէ ժամանակակից քրիստոնեաների մեծ մասը նոյնիսկ չի գիտակցում այդ փաստերին:

Գիտակցելով Հելոուինի հեթանոսական ու դիւային ծագումը՝ մենք չենք կարող հիմնուել չիմացութեան կամ անտեղեակութեան վրայ: Որպէս քրիստոնեայ ծնողներ՝ մենք պատասխանատուութեան զգացում պէտք է ունենանք եւ որոշում կայացնենք՝ մեր երեխաներին թոյլ չտալու մասնակցել Հելոունի գաղտնուսոյց ու դիւական խրախճանքին, որը փառաբանում են խաւարային ուժերը: Հելոուինի սովորութիւններին մասնակցելով, լինի՛ զուարճանքի համար, թէ տգիտութեամբ՝ մենք շարունակում ենք մասնակցել այն չարագործութեանը, որ ծառայում է միայն սատանայապաշտութեանը: Տիրոջը սիրող մարդիկ պէտք է իրենց բաժանեն այսպիսի բաներից ու չգնան որեւէ փոխզիջման: Հելոուինի գիշերը քրիստոնեաները կարող են հաւաքուել եւ ուսուցանել հեթանոսական չար սովորութիւնների եւ գաղտուսոյց ուսմունքների վտանգների մասին՝ հնարաւորութիւն ընձեռելով աղօթելու եւ այդ խաւարային ժամերի ընթացքին հոգեւոր պատերազմ մղելու չար ուժերի դէմ: Կարելի է երկրպագել, փառաւորել ու գովաբանել Աստծուն՝ Իր ընձեռած յաղթանակի համար ընդդէմ սատանայի, մահուան ու դժոխքի: