Ժամերգությունների մասին

Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու ժամերգությունները յոթն են` ըստ 118:164 սաղմոսի. «Օրվա մեջ յոթն անգամ Քեզ պիտի օրհնեմ»: Յոթ ժամերգություններն ունեն իրենց անվանումները` Գիշերային, Առավոտյան, Արևագալի, Ճաշու, Երեկոյան, Խաղաղական, Հանգստյան: Ճաշու ժամերգությունը բաժանվում է երեք մասի՝ երրորդ, վեցերորդ և իններորդ, որով ժամերգությունները նկատվում են նաև ինը հատ` համապատասխան հրեշտակների դասերի թվին: Այժմ հիմնականում առավոտյան և երեկոյան ժամերգությունները կատարվում են ամեն օր, արևագալի ժամերգությունը` Մեծ Պահքի ընթացքում, Ճաշու ժամերգությունը` Մեծ Պահոց շրջանում պատարագ մատուցված օրերին, ճրագալույցներին և Ավագ Հինգշաբթի Պատարագից առաջ, Խաղաղական ժամերգությունը` Մեծ Պահքի ընթացքում երեկոյան ժամերգության փոխարեն, Հանգստյան ժամերգությունը` Մեծ Պահքի ուրբաթ օրերին:

Ժամերգությունները սկսվում և վերջանում են Տերունական աղոթքով (Մատթ. 6.10-13, Ղուկ. 11.2-4):

Ժամերգությունները կատարվում են ի դեմս

Գիշերային ժամերգությունը կատարվում է ի դեմս Հայր Աստծո, Առավոտյանը` Որդի Աստծո, որ երևաց յուղաբեր կանանց, Արևագալը` Սուրբ Հոգու և Քրիստոսի Հարության, որ երևաց աշակարտներին:

Ճաշու երրորդ ժամերգությունը կատարվում է ի դեմս Սուրբ Հոգու իջման, նախամայր Եվայի ճաշակման և Քրիստոսով ազատության: Սուրբ Հովհան Օձնեցի Կաթողիկոսը (717-728) «Յաղագս կարգաց Եկեղեցւոյ» աշխատության մեջ նշում է, որ օրվա երրորդ ժամի համար այս ժամերգությունը կարգվեց, որովհետև, ինչպես ասում է Մարկոս Ավետարանիչը, Քրիստոս երրորդ ժամին (առավոտյան ժամը ինին) խաչվեց (15.25), և այդ ժամին էր, որ Եվան ենթարկվեց բանսարկուի հրապուրանքներին և ցանկացավ ճաշակել արգելված պտուղը:

Ճաշու վեցերորդ ժամերգությունը կատարվում է ի դեմս Հայր Աստծո և Որդի Աստծո չարչարանքների ու խաչելության: Ըստ Օձնեցու` այս ժամին նախամայրը պատվիրանը զանց առավ և ճաշակեց պտուղը, և այդ նույն ժամին նրա` մեղքի քաղցր ճաշակման փոխարեն Քրիստոս լեղիով խառնած քացախ ճաշակեց (Հովհ. 19.30)` ի բժշկություն պտղի դառնության:

Ճաշու իններորդ ժամերգությունը կատարվում է ի դեմս Որդի Աստծո մահվան և բանական հոգու ավանդման: Օձնեցին ասում է, որ այդ ժամին ելավ Ադամը դրախտից, և նույն ժամին Փրկիչը հոգին ավանդեց և Ադմին հանեց դժոխքից:

Երեկոյան ժամերգությունը կատարվում է ի դեմս Որդի Աստծո, որ իջեցվեց խաչից և պաստառով պատվելով դրվեց գերեզմանում: Օրվա ընթացքի անցուդարձից ու զբաղմունքից հոգնում է մարդը և այս ժամին խնդրում է, որ Աստված օգնի իրեն և բոլոր կարիքավորիներին, խնամքի կարոտներին: Խնդրում ենք, որ Տերն ազատի մեզ հոգսերից, ծանրակիր բեռներից և մենք, մեր հոգին սնելով աղոթքներով, սաղմոսներով, նաև մարմնապես զորանանք` գիշերային անկողնում հանգստանալով:

Խաղաղական ժամերգությունը կատարվում է ի դեմս Հոգի Աստծո, նաև Բանն Աստծո, որ դրվեց գերեզմանում և իջավ դժոխք ու խաղաղություն բերեց հոգիներին: Ժամագրքի սկզբում զետեղված ուղղափառ հավատքի դավանությունը պարունակող «Խոստովանիմք»-ում ևս նշվում է, որ Քրիստոսի մարմինը դրվեց գերեզմանում` աստվածությամբ միավորյալ, և Քրիստոս իջավ դժոխք հոգով` անբաժանելի աստվածությամբ, քարոզեց հոգիներին, ավերեց դժոխքը և ազատեց հոգիներին: Սա հաստատում է նաև Պետրոս առաքյալը (Ա Պետ. 3.18-19): Ժամերգությունը կատարվում է Մեծ Պահքի շրջանում: Ժամերգության երեք երգերն են «Շնորհեա մեզ Տէր», «Նայեաց սիրով» և «Ի քէն հայցեմք»: «Շնորհեա մեզ Տէր» երգի երկրորդ մասը` Ընդ մեզ Տէր Աստուած խոսքերից սկսյալ, քաղվածք է Եսայու մարգարեության 8-րդ և 9-րդ գլուխներից, երգի յուրաքանչյուր տանը ավելացված են զի Աստուած ընդ մեզ է - քանզի Աստված մեզ հետ է բառերը, որոնք դարձյալ Եսայու խոսքերն են (8.9, 10): Խոսրով Անձևացին ասում է, որ Սևանի միաբաններն այս երգը երգում էին սարակինոսների` արաբների թշնամությունից, հարձակումներից ազատվելու համար: Ժամերգության երկրորդ և երրորդ երգերի հեղինակը Ներսես Շնորհալին է: «Նայեաց սիրով» երգի տների սկզբնատառերը կազմում են Ներսեսի երգ բառերը: Մեծ Պահքի շաբաթ և կիրակի օրերին խաղաղական ժամերգություն չի լինում:

Հանգստյան ժամերգությունը կատարվում է ի դեմս Հայր Աստծո, որ Միածնի պահպանողական Աջով պահպանի մեզ խավար գիշերվա ընթացքում:

Ժամագրքի քարոզների և աղոթքների հեղինակներ

Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու արարողությունների հիմնադիրը Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչն է:

Սահակ Պարթև (387-436) - Գիշերային ժամերգության վերջին 4 քարոզների և աղոթքների հեղինակ:

Հովհաննես Մանդակունի (478 – 490) - Ժամագրքում նրան են պատկանում Զարթուցեալքս քարոզը, Զքէն գոհանամք աղոթքը:

Եզր Կաթողիկոս (631 – 642) - Արևագալի արարողության հեղինակն է:

Հովհաննես Սարկավագ (12-րդ դար) - Բարերար և Բազումողորմ աղոթքի հեղինակ:

Ներսես Շնորհալի (1166 – 1173) - հեղինակել է Յիշեսցուք, Աշխարհ ամենայն, Առավոտ լուսոյ, Նայեաց սիրով, Ի քէն հայցեմք երգերը և Հաւատով խոստովանիմ քսանչորս աղոթքները, որոնք ասվում են Հանգստյան ժամերգության ընթացքում:

Հովհան Օձնեցի (717 – 728) և Խոսրով Անձևացի (Ժ դար) - գրել են Ժամագրքի աղոթքների մեկնություններ:

Մաշտոց Ա Եղիվարդեցի (897 – 898) - Նրա անունով է Հայաստանյայց Եկեղեցու ծիսարանը, բայց Մաշտոցը ոչ թե ծիսական կարգեր հաստատեց, այլ դրանք ամփոփեց մեկ հատորի մեջ:

Որքան հեռու է արևելքն արևմուտքից

Առաքելական առաջին կանոնն է` եկեղեցում աղոթել դեմքով դեպի արևելք, որը լույսի խորհրդանիշն է, նաև Քրիստոսի երկրորդ գալուստը արևելքից է լինելու (Մատթ. 24.27): Եկեղեցիների գլխավոր մուտքը միշտ բացվում է դեպի արևելք, նաև գերեզմաններում ննջեցյալներին թաղում են դեմքով դեպի արևելք, որպեսզի Քրիստոսի երկրորդ գալստյանը` ընդհանրական հարության ժամանակ, ննջեցյալները հարություն առնեն դեմքով դեպի Քրիստոս: Եկեղեցու ներսում դեմքով դեպի արևմուտք են դառնում միայն սատանայից և նրա չար զորությունից հրաժարման ժամանակ, երբ արտասանում են համապատասխան «Հրաժարիմքը»: «Հրաժարիմքն» ասվում է Սուրբ Պատարագից առաջ, ինչպես նաև մկրտության արարողության ընթացքում: «Որքան հեռու է արևելքն արևմուտքից» (Սղմ. 102.12), հավատացյալն այնքան պետք է հեռանա մեղքից, սատանայական գայթակղություններից:

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան

«Քրիստոնեության իսկությունը» գրքից