Խիստ ուսուցիչը

Պատմում են, որ հիվանդությամբ տառապող մի մարդ նայում էր սեղանին առատորեն դրված տարատեսակ ուտեստներին, խորտիկներին ու ավելի տառապանք ապրում, որովհետև հիվանդությունը թույլ չէր տալիս ուտել դրանցից և ցավով ասում էր, թե մեծ ախորժակով նայում էր այդ ամենին, բայց ոչինչ չէր կարողանում ուտել: Այս իրական պատմությունն ավարտվում է ցավալի վերջաբանով, որտեղ տվյալ անձն այդպես սովամահ է լինում: Այն կարող է շատ խիստ ու դաժան թվալ մեզ, թե ինչու Երկնային Նախախնամությունը թույլ տվեց, որ այդ անձը սովամահ լինի: Սակայն հաշվի չենք առնում այն հանգամանքը, որ այս երկրային կյանքը մի յուրօրինակ դպրոց է, որի միջով մարդն անցնում է, որպեսզի հավիտենական կյանք ունենա և հավետ երջանիկ ապրի, հատկապես այնպիսի կյանքով, որը համապատասխանում է հավերժության չափանիշներին, այլ ոչ թե քայքայվող այս աշխարհի օրենքներին:

20-րդ դարի մեծագույն սրբակյաց անձանցից մեկը՝ Իոհան Կրեստյանկինը, նշում է, որ Աստված տվել է մի ուսուցիչ, որը մեզ դաստիարակում է կյանքի այս դպրոցում, որպեսզի մարդը տեսնի ճշմարտությունը և ձգտի դեպի երկնային կատարելությունը, վեր բարձրանա կախվածություններից և ազատգրի իր հոգին մեղքի կապանքներից: Նա նշում է, որ մեր միտքն այնքան է մթագնել, որ չենք կարողանում տարբերել ճշմարիտ ու կենսալույս կյանքի ուղենիշը և շարունակում ենք ապրել խավարի մեջ, սակայն հիացմունքով խոսում ենք լույսի մասին, թերևս միայն խոսում ենք: Ռուս եկեղեցու սրբերից Սերաֆիմ Սարովացին մի անգամ նշում է, որ բոլորն էլ կարող են պատուհանից ցած նետել մեծ քարը, բայց այդ քարը նույն ճանապարհով վեր բարձրացնելը քչերն են պատրաստակամություն հայտնում: Արդ, նա ասում է, թե շատերն են խոսում քրիստոնեության և քրիստոնեական կյանքի կարևորության մասին, բայց քչերն են ապրում իրական հոգևոր կյանքով, կամ ձգտում դրան: Իսկ խոսքն ինչի՞ մասին է: Առաքյալները բազմիցս հորդորում են, ինչպես Պետրոս առաքյալը. «Դուք էլ ձեր ամբողջ կյանքով սուրբ եղեք, քանի որ գրված է, թե սուրբ եղեք, որովհետև սուրբ եմ ես» (Ա Պետր. 1.15-16): Բայց մեծամասնության համար սրբության ձգտումը և սուրբ լինելը դարձել է իրականությունից կտրված, խորթ, վերացական ու օտար երևույթ, իսկ մեղավոր ու մարմնավոր կյանքի շարունակականությունը` բնական  և հաճելի: Հետևապես, այդ «խիստ ուսուցիչը»` հիվանդությունը, որը ուղարկված է մեր կյանքի դաստիարակության համար, իր խստությամբ և անաչառությամբ արդարացիորեն սահմափակում է մեր բոլոր այն ձգտումները և ցանկությունները, որոնց վրա մենք կենտրոնացած ենք և թյուրիմացաբար այդտեղ ենք փնտրում կյանքի աղբյուրը, այլ ոչ թե դեպի իրական Կյանքը՝ Աստված: Եվ որքան մարդը գնում է սխալ ուղով, այնքան «խիստ ուսուցիչն» ավելի է բացահայտում իր խստությունն ու անաչառությունը:

Մի անգամ մի ծեր վանականի հարցնում են, թե ինչպես պայքարեն, պատերազմեն անբուժելի հիվանդության դեմ: Իսկ վանականը պատասխանում է, թե «ուսուցչի» դեմ չեն պատերազմում, հակառակվում, այլ ունկնդրում են, թե ինչ է ասում, մատնանշում ճիշտ ճանապարհով ընթանալու համար, որովհետև իրականում այն ցույց է տալիս, թե ինչ պետք է անել, որպեսզի ինքը հեռանա: Աշխարհիկ կյանքով ապրող մարդու համար այս խոսքերը կարող են տարօրինակ և ծանր թվալ, հատկապես նրանց, ովքեր հավատքին լուրջ չեն վերաբերվում, թերահավատորեն են մոտենում, ինչպես նաև կամա, թե ակամա ծուլանում, խուսափում են պահքից ու պահեցողությունից: Այդ դեպքում «խիստ ուսուցիչը» հաճախ թույլ չի տալիս ուտել և խմել այն, ինչ նրանք նախկինում շատ էին սիրում ուտել և խմել, և այդ մարդիկ հայտնվում են յուրահատուկ պահքի մեջ, որը կարող է ուղեկցել նրանց կյանքի ամբողջ ընթացքում: Այս բոլորն ազդակներ են, որ Աստված մեզ է ուղարկում այդ «ուսուցչի» միջոցով, որ Ինքը չի կարևորում այն արժեքներն այնպես, ինչպես մենք ենք կարևորում, և եթե ուզում ենք իսկապես ապրել, հավիտենական կյանք ունենալ, պետք է մեր հայացքն ուղղել դեպի ճշմարտությունը` Աստծուն, և Ճշմարտությունը մեզ կազատի բոլոր կապանքներից (Հովհ. 8.32): Ով համբերությամբ տանում է հիվանդությունը` գոհունակություն հայտնելով Աստծուն, համբերության միջոցով ստանում է իր հավիտենական փրկության պտուղները: Հիվանդության միջոցով մարմինն արդեն տկարանում է, երբ այն պահքի միջոցով պիտի տկարանար և հնարավորություն է տրվում հոգուն զորանալ և հոգևոր կյանքի մեջ ամրանալ: Հայր Նիկոդեմոս Աթոսացին ընդգծում է, որ չար ոգիները, երբ տեսնում են, որ մարդը սկսում է համբերություն սովորել և համբերատարությամբ հիվանդությունը տանել, սկսում են մարդուն մտքեր ներշնչել: Ուստի հակառակորդը, իմանալով, որ մարդն ամրանալու է համբերության շնորհի մեջ, ձգտում է փորձության ենթարկել նրան, որպեսզի խաթարի այդ մարդու ներքին խաղաղությունը: Սկսում է ներշնչել բարի գործեր անելու ձգտումը, որոնք հիվանդը կարող էր իրականացնել առողջ վիճակում: Եվ այդպիսիով համոզում է մարդուն, թե ինչքան հոգևոր ու բարի գործեր կարող էր անել մարդկանց և Աստծու առջև, եթե առողջանար կամ առողջ լիներ և թե ինչքան օգտակար կլիներ և´ իրեն, և´ շատ մարդկանց. կգնար եկեղեցի, հոգևոր զրույցներ կվարեր, կպատմեր, կխոսեր այն մասին, թե Աստված ինչպես է առողջացրել իրեն, ավելի շատ հոգևոր գրականություն կկարդար և այլն: Չարը, նկատելով, որ այդպիսի մտքերը ընդունվում են մարդու կողմից, ավելի հաճախ է սկսում նմանատիպ մտքերով հարձակում գործել, բազմապատկում է և ճոխացնում դրանք, հասցնում իրագործելու մեծ բաղձանքի` ցույց տալով, թե ինչքան լավ կլիներ, եթե հիվանդի ոտքերն ու ձեռքերը կապված չլինեին այդ հիվանդությամբ: Աստիճանաբար այդպիսի մտքերն ավելացնելով՝ սատանան աշխատում է մարդու հոգու ներսում ստեղծել անգոհունակություն, սպասումներ, վհատություն, հուսահատություն: Երբ մարդն ընկնում է այս ծուղակը, նախկին համբերությունն ու խաղաղությունն անցնում են, և հիվանդությունն այլևս չի արտահայտվում, դիտարկվում որպես Աստծու կողմից ուղարկված հոգու բժշկություն և համբերատարություն, այլ անհանդուրժելի իրողություն, և մարդը լցվում է դրանից միանգամից ազատվելու անկասելի ցանկությամբ, ծնվում է մի յուրօրինակ պահանջ Աստծու առջև, որ ազատվի հիվանդությունից այն պայմանով, թե երբ ազատագրվի, ինչքան շատ ծառայություն կբերի Աստծուն... Անգոհունակ այս տրամադրությունը մարդուն նետում է անհանգիստ վիճակի մեջ, ուժասպառ անում և իրականության ու ցանկության միջև ուժգին բախում ստեղծում անհատի հոգու ներսում: Եվ սատանան ուրախանում է, թե ինչպես կարողացավ խաթարել այդ խաղաղությունը և այդ մարդուն ուղղել Աստծու դեմ:

Հայր Նիկոդեմոս Աթոսացին նշում է, որ Աստված, թույլ տալով հիվանդությունը, քեզանից որևէ այլ բան չի սպասում, բացի նրանից, որ ինքդ քեզ պահես և գործես այնպես, ինչպես տվյալ հնարավորությունն է թույլ տալիս և սովորես իսկապես ապաշխարել ու համբերել: Նա ասում է՝ թե հիվանդ ես, ուրեմն, համբերի´ր. Աստված բացի համբերությունից քեզանից այլ բան չի պահանջում: Նա առանց մեզ էլ կարող է իրականացել այն բոլոր բարի ու մեծ հոգևոր գործերը, թե´ Իր ամենակարողության միջոցով, թե´ հրեշտակների, թե´ այլ մարդկանց միջոցով կամ այլ իրողություններ օգտագործելով: Արարիչը չի կամենում, որ շարունակես առաձնացնել և կարևորել քո ես-ը, այլ այդ «խիստ ուսուցչի» միջոցով սովորես Աստծու առաջ հնազանդության, խոնարհության և համբերության իմաստությունը: Սրբակյաց Թադեոս Վիտովնիցկին նշում է, որ Երկնավոր Հայրն այնքան ներդաշնակ է ստեղծել մեր օրգանիզմը, որ առանց մեր հրամանների ու ծրագրերի այն ներդաշնակ ու համաչափ աշխատում է, սակայն մենք ի՞նչ ենք անում, մեր մտքերով ու ցանկություններով ավերում ենք այդ ներդաշնակությունը: Պատկերացրեք, եթե Աստված յուրաքանչյուրին գերբնական իշխանությամբ օժտեր, արդեն քանի անգամ էինք ավերել և ոչնչացրել մեր մոլորակն ու տիեզերքը… Նա նշում է, երբ արթնանում եք, ուշադրություն դարձրեք կենդանիներին, թռչուններին, որոնք ամեն առավոտ իրենց օրը սկսում են գոհություն և գոհաբանություն հայտնելով Աստծուն: Իսկ մենք արթնանալով մեր օրը սկսում ենք դժգոհությամբ, հոգսաշատ մտքերով, ուրիշներին դատելով, թերագնահատելով: Չէ՞ որ այդ բոլորն արդեն ազդում է առողջության վրա ու խաթարում այն գեղեցիկ ներդաշնակությունը, որն Արարիչը դրոշմել է մարդու էության մեջ: Եվ մենք, փոխանակ պայծառացնելու ու ծաղկեցնելու մեր ներքին յուրօրինակ այդ հրաշքը, ավերում ենք ինքներս մեզ՝ հենվելով հողեղեն խաթարված աշխարհի ու մեղքի հույսի տապալվող սյան վրա: Արդ, միշտ գոհություն հայտնենք Աստծուն և աստվածային սիրո զորությամբ լցվենք, որպեսզի վերականգնվի մեր ներքին խաղաղությունն ու ներդաշնակությունը:

Հովհաննես Մանուկյան