Լինել հոգևոր անձնավորություն

Հոգևոր մարդը նվիրում ունի կրոնական արժեքների հանդեպ և կապված է դրանց: Սա ճի՞շտ բացատրություն է:

Քրիստոնեական տեսակետն այլ կերպ է ներկայացվում: Պողոս առաքյալը կորնթացիներին ուղղված առաջին թղթում ասում է, որ նրանց հետ չկարողացավ խոսել` իբրև հոգևորների,այլ իբրև մարմնավորների, քանի որ նրանց մեջ կան կռիվ ու նախանձ (3.1-2): Պետք է նկատի ունենալ, որ այն ժամանակ կորնթացիները հայտնի էին իրենց շնորհներով, լեզվախոսությամբ, մարգարեությամբ (26-27, 31-32), բայց առաքյալը նրանց դեռևս հոգևոր չի համարում, քանի որ նրանցում կան բացասական հատկանիշներ, որոնք վայել չեն քրիստոնյաներին: Նաև Քրիստոս ասում է, որ Իրեն Տե՜ր Տ՜եր են կանչելու, Իր անունով մարգարեանալու, դևեր են հանելու, զորավոր գործեր անելու, բայց Ինքը նրանց պիտի մերժի (Մատթ. 7.22-23, Ղուկ. 13.25): Հետևաբար, հրաշքներ գործելու, շնորհներ ունենալու հատկությունը դեռևս մարդուն հոգևոր չի դարձնում: Հոգևոր լինելու համար նախևառաջ պետք է հոգով աղքատ կամ հոգով հարուստ լինել, ինչը նույն իրողությունն է հետևյալ բացատրությամբ. Մատթեոսի Ավետարանի 5-րդ գլխում Քրիստոս ասում է. «Երանի հոգով աղքատներին, որովհետև նրանցն է Երկնքի արքայությունը» (3): Հոգով աղքատները ձգտում են հոգևոր իմացության, գիտելիքների, փորձառության, Աստծո հետ հաղորդակցության և որքան ունենում են դրանք, այնքան ավելին են ցանկանում: Սա առավել հասկանալի է բնության օրինակով: Երբ կրակի մեջ այրվելու հատկություն ունեցող իրեր են գցում, կրակն ավելի է բորբոքվում, մեծանում, բայց չի հագենում, ինչքան վառելիք տան, այնքան կրակը կկլանի: Նաև ջուրը գետի, լճի կամ ծովի ձևով անընդհատ կլանում է. եթե դրա մեջ քարեր կամ առարկաներ գցեն, ջրի մակարդակը կբարձրանա, բայց չի լիանա, այլ միշտ կկլանի և չի հագենա: Այս նմանությամբ էլ հոգով աղքատը միաժամանակ նաև հոգով հարուստ մարդն է և հոգևոր դառնալու նախապայմաններից մեկը հոգով աղքատ լինելն է:

Այն մարդուն, ով տնտեսական, ֆինանսական կամ գործարար հարցերում մեծ փորձ և հմտություններ ունի, անվանում են գործարար մարդ: Անձը կարո՞ղ է հոգևոր համարվել հոգևոր հարցերում իր հմտությունների համար:

Հոգևորությունը գիտելիք չէ, որ սովորեն և դառնան այդպիսին: Այն գիտելիքից վեր փորձառություն է, կենդանի ապրում, գիտակցություն: Հնում փիլիսոփաները բանավիճում էին, թե կարելի՞ է արդարություն սովորելով` արդար լինել, և համեմատում էին բժշկության հետ: Բժշկություն սովորած մարդը բժիշկ է, նա ունի այդ գիտելիքները և կարող է կիրառել: Սակայն արդարության մասին իմացող մարդը կարող է և արդար չլինել, քանի որ այն պահանջում է մարդու վերափոխում, կենսակերպ, գիտակցություն ու զգացում և միայն գիտելիք չէ: Այսպես է նաև իրողությունը հոգևոր լինելու կամ դառնալու համար: Քրիստոնական սերն է այն հիմքը, որի վրա հաստատվելով` անձն ի զորու է հոգևոր դառնալ: Քրիստոս ասում է. «Պիտի սիրես քո Տեր Աստծուն քո ամբողջ սրտով, քո ամբողջ հոգով, քո ամբողջ մտքով և քո ամբողջ զորությամբ: Այս է մեծը և առաջին պատվիրանը. և երկրորդը սրա նման է. պիտի սիրես քո ընկերոջը, ինչպես քո անձը» (Մատթ. 22.37-39, Մարկ. 12.30-31, Ղուկ. 10.27): Ուրեմն, զուգահեռ և ուղղահայաց սերն է նաև անհրաժեշտ հոգևոր լինելու համար` սեր առ ընկերը, մերձավորը և սեր առ Աստված:

Մերձավորի կամ ընկերոջ գաղափարը Քրիստոս մեծապես ընդլայնեց` այն ներկայացնելով բարի սամարացու մասին առակում (Ղուկ. 10.29-37): Ավազակներից կողոպտված ու վիրավորված մարդուն նրա մոտով անցնողներից ոչ ոք չի օգնում, սակայն բարի սամարացին, տեսնելով, որ մարդը խնամատարության ու հոգատարության կարիք ունի, օգնում է նրան: Քրիստոնեական սերը մարդկանց չի բաժանում ռասսաների, ազգերի, կրոնների, այլ վերաբերում է բոլորին, որոնց վրա կարող ենք տարածել մեր սերը, խնամքը, հոգատարությունը:

Հոգևորը կարևոր տեղ է զբաղեցնում կյանքում: Հոգևոր կարիքները բավարարող մարդը կարո՞ղ է երջանիկ լինել արդեն դրանով:

Պետք է հասկանանք, թե ինչ ենք ընկալում` երջանկություն ասելով: Մեկի համար երջանկությունը նյութական բավարարվածությունն է, մյուսի համար իր զավակների բարօրությունը և այլն: Սակայն իրականում բոլորն էլ ուզում են ինչ-որ ձեռքբերումով հասնել ներքին երանելի զգացողության: Հետևաբար, երջանկությունը նաև հոգու խաղաղ ու ներդաշնակ վիճակն է, իսկ այդ երջանկությունն ստանալու համար պետք է մոտենանք երջանկության աղբյուրին, որ է Աստված: Հոգևոր կարիքների բավարարումը նախադրյալն է երջանկության, որովհետև մարդն իր հոգու խորքում ունենում է այնպիսի հոգևոր ուրախություն, երանություն, խաղաղություն, որը ոչ ոք չի կարող նրանից բաժանել: Սա բացատրենք Սուրբ Հովհան Ոսկեբերանի կողմից բերված օրինակով: Ճիշտ է, Ոսկեբերանի օրինակն ուղղակիորեն չի վերաբերում այս հարցին, բայց մեծապես օգնում է դրա ընկալմանը: Խոսելով Սուրբ Գրքի մեկնության մասին` Ոսկեբերանն ասում է, որ Սուրբ Գիրքը նման է գեղեցիկ ծովի, որի պատկերով ու հատկություններով հիանում ենք, սակայն այդ ծովի խորքում այնքան գանձեր ու գեղեցկություններ կան, որ դրանք դուրս են բերում և ներկայացնում Սուրբ Գրքի մեկնիչները: Այսպես նաև մենք կարող ենք արտաքին աշխարհի տարբեր իրողություններից վշտեր, տխրություն, թախիծ ապրել, բայց մեր հոգու խորքում եղող հոգևոր ուրախությունը, Աստծո հետ լինելու գիտակցությունն ու զգացումը անսասան են մնում և օգնում են հաղթահարել մակերևույթի ալեկոծությունները և վերստին խաղաղություն գտնել:

Հոգևոր անձնավորություն լինելու վերաբերյալ տեսակետները տարբեր են: Շատ գրքերում խոսվում է այդ մասին, բայց չկա հստակ պատասխան: Ինչպե՞ս կարելի է դառնալ իսկապես հոգևոր անձնավորություն:

Միայն անցյալի վրա հիմնված հավատքը մեռած հավատք է: Ինչպես որ ըստ Հակոբոս առաքյալի խոսքի` հավատքը մեռած է առանց գործերի (Հակ. 2.20, 26), այդպես էլ առանց ներկայի հոգևոր փորձառության, ներկայի զգացողության, միայն անցյալին վերաբերող հավատքը մեռած հավատք է: Իրապես, հավատացյալ լինելու համար բավական չէ հավատալ, որ ինչ-որ մի երկու հազար տարիներ առաջ երկրի վրա ապրել է Քրիստոս, ունեցել առաքյալներ, ուսուցանել իր վարդապետությունը, որի սկզբունքներով պետք է մենք էլ ապրենք: Այլ անհրաժեշտ է ներկայի փորձառություն, կապ Աստծո հետ աղոթքով, հոգևոր ապրումներով: Ներկան է հատկապես, որ արժևորում է քրիստոնեությունը: Պողոս առաքյալն ասում է. «Ահա հիմա է ընդունելի ժամանակը, ահա հիմա է փրկության օրը» (Բ Կորնթ. 6.2): Հինդուիզմի հետևորդները, օրինակ, հավատում են, որ ճիշտ ապրելու դեպքում հետագայում` երկրավոր կյանքի վերջնական ավարտից հետո կլինեն Աստծո հետ, կձուլվեն աստվածայինին: Մինչդեռ քրիստոնեության մեջ դա հնարավոր է դառնում ներկայում, երբ մարդն ապրում է Աստծո հետ միասնությամբ, աստվածային ներկայության մշտական զգացողությամբ: Քրիստոս ասում է. «Աստծո արքայությունը ներսում, ձեր մեջ է» (Ղուկ. 17.21), և դա Աստծո հետ լինելու երանության զգացումն է ու բերկրանքը: Քրիստոս նաև ասում է. «Աղաչում եմ բոլոր Ինձ հավատացողների համար, որպեսզի ամենքը մի լինեն. ինչպես դու, Հա՛յր, Իմ մեջ, և Ես` Քո մեջ, որպեսզի նրանք էլ մեր մեջ լինեն» (Հովհ. 17.20-21): Աստծո հետ միասնության ու միավորության զգացումն է նախադրյալը հոգևոր անձնավորություն լինելու: Այս միավորության զգացումն առավել չափով ունեցել են հիմնականում սրբերը, ովքեր իդեալներ են մեզ համար:

Մեր եկեղեցիներում նախկինում կարդացվում էր Հայսմավուրքը, որով ներկայացվում էր սրբերի վարքը: Հայսմավուրք նշանակում է այս օրը` յասմ աւուր, և բոլոր ընթարցվածները սկսվում էին այս օրը տոնն է այսինչ սրբի, ու համապատասխան ընթերցումներով հավատացյալները ծանոթանում էին սրբակենցաղ մարդու կյանքին ու գործերին: Այսօր մեր հասարակության մեջ մատուցվում են բոլորովին այլ իդեալներ կամ ավելի ճիշտ կարելի է ասել, որ իրական իդեալների բացակայություն է զգացվում: Հեռուստատեսային ֆիլմերն ու սերիալները տարածում են այնպիսի մարդկանց գաղափարներն ու օրինակները, որոնք, մեղմ ասած, շատ հեռու են քրիստոնեական բարոյականության սկզբունքներից ու ընկալումներից: Բացասական հերոսները ներկայացվում են դրական լույսի ներքո, որով դրանք վերածվում են կրկնօրինակման ենթակա օբյեկտների: Եթե հասարակությունը սպանում է իր վեհ իդեալները, ապա այդ հասարակությունը կամ ժողովուրդը չի կարող լինել վեհ ու առաքինի առանց վսեմ օրինակների: Հետևաբար, հոգևոր դառնալու համար պետք է նաև հետևել հոգևոր անձանց օրինակներին ու կենցաղավարությանը:

Կրոնական արժեքներով հետաքրքրվող ու առաջնորդվող մարդուն կարելի՞ է համարել հոգևոր անձնավորություն:

Անգամ կրոնական արժեքներով առաջնորդվող մարդը չի կարող հոգևոր անձնավորություն լինել: Առանձնացնենք երեք վիճակներ` հավատացյալ, կրոնական արժեքներով առաջնորդվող և հոգևոր մարդ: Հավատացյալն սկսում է առաջնորդվել հոգևոր արժեքներով, որովհետև դրանք համարում է կարևոր սկզբունքներ իր կյանքի համար: Սակայն հավատացյալ են նաև դևերը, ինչպես Հակոբոս առաքյալն է ասում, դևերն էլ են հավատում և դողում (Հակ. 2.19): Դևերի հավատքն այս իմաստով նույնիսկ ավելի ամուր է, քան մարդկային հավատքը, որովհետև նրանք հոգևոր իրականությունից են և հաստատ գիտնեն դրա գոյության ու առկայության մասին, մինչդեռ մենք չգիտենք, այլ միայն հավատում ենք: Պողոս առաքյալն ասում է. «Եթե խոսեմ մարդկանց լեզուները և հրեշտակներինը, բայց սեր չունենամ, կնմանվեմ մի պղնձի, որ հնչում է, կամ` ծնծղաների, որ ղողանջում են: Եվ եթե մարգարեություն անելու շնորհ ունենամ և հասկանամ բոլոր խորհուրդներն ու ամբողջ գիտությունը, և եթե ունենամ ամբողջ հավատը` մինչև իսկ լեռները տեղափոխելու չափ, բայց սեր չունենամ, ոչինչ եմ: Եվ եթե իմ ամբողջ ունեցվածքը տամ աղքատներին և իմ այս մարմինը մատնեմ այրվելու, բայց սեր չունենամ, ոչ մի օգուտ չեմ ունենա (Ա Կորնթ. 13.1-3): Ուրեմն, ո՛չ հավատացյալ լինելը, ո՛չ էլ կրոնական արժեքներով առաջնորդվելը մարդուն չեն դարձնում հոգևոր անձնավորություն, այլ սերն ու քրիստոսանմանությունն է, որ բերում են այդ հատկությունը:

Կարծիք կա, որ հոգևոր լինելը կապ ունի ոչ թե կրոնի, այլ ներքին խաղաղություն ունենալու և իմաստալից կյանքով ապրելու ցանկության հետ: Այսինքն` հոգևոր անձնավորություն լինելու համար կարիք չկա՞ որևէ կրոնի պատկանելու:

Այսօրվա տարածված մոլորություններից մեկն այն է, որ բոլոր կրոնները հավասարապես ընդունելի են, բոլորն էլ պաշտում են միևնույն Աստծուն, բայց տարբեր անուններով: Քրիստոնեական տեսակետից սա խիստ դատապարտելի է: Քրիստոնեությունը հայտնի է իբրև սիրո, համերաշխության կրոն: Սակայն քրիստոնեությունն անհանդուրժող է այլ կրոնների, հավատալիքների նկատմամբ: Սուրբ Գիրքն ասում է. «Չկա ուրիշ Աստված, բացի միակ Աստծուց, թեպետև… կան բազում աստվածներ և բազում տերեր» (Ա Կորնթ. 8.4-5), «Երանի այն ազգին, որի օգնականը Տեր Աստված է, երանի այն ժողովրդին, որին Իր համար Նա ժառանգություն ընտրեց» (Սաղմ. 32.12): Սա ցույց է տալիս, որ քրիստոնեության համար անընդունելի են այլ կրոնների հավատալիքները, որոնց հանդեպ պետք է անհանդուրժող լինել` սխալ ուսմունքներն ու հավատալիքները չընդունելու իմաստով: Անհանդուրժողականությունը չի տարածվում այդ կրոնների ներկայացուցիչների վրա, որոնց հետ կարող ենք լավ մարդկային հարաբերություններ պահպանել, սակայն անհանդուրժողականություն պետք է դրսևորել կրոնական ուսմունքի հանդեպ` հաղորդակից չլինելով սխալ գաղափարներին ու պատկերացումներին: Եթե կրոնի պատկանելությունը հաշվի չառնենք հոգևոր լինելու համար, ապա հոգևոր կարող ենք համարել նաև սատանայապաշտներին, որոնք կրոնական մի ուղղության հետևորդներ են և կապված են իրենց պաշտամունքի առարկային: Այսպիսով, հոգևոր անձ լինելու համար պետք է հիմնված լինել ոչ միայն սիրո, այլև ճշմարտության վրա:

Ո՞ր տարիքում է սկսվում մարդու հոգևոր զարգացումը: Արդյո՞ք այն կախված է արտաքին, գենետիկ-ժառանգական, կրթական կամ այլ գործոններից:

Երեխայի հոգևոր զարգացումը սկսվում է գիտակցական տարիքից, քանի որ գիտակցական ընկալումը պետք է կրոնի գաղափարներն ընդունելու և հավատքի զգացումը հասկանալու համար: Բայց երեխաների պարագայում կարելի է նշել, որ հոգևոր զարգացումն սկիզբ է դրվում դեռևս նրա լույս աշխարհ գալուց էլ առաջ: Դրա համար է հղի մայրերին խորհուրդ տրվում հաճախակի այցելել եկեղեցի, մասնակցել պատարագներին, որովհետև մոր հոգևոր խաղաղությունը, հանգիստ հոգեվիճակը դրական են անդրադառնում երեխայի զարգացման վրա: Բացի դրանից, երեխան ծնվելուն մոտ ժամանակաշրջանում կարողանում է արտաքին աշխարհի ձայները լսել, և եկեղեցական արարողությունների ու երաժշտության բարերար ազդեցությունը կանդրադառնա նաև նրա վրա:

Հոգևոր գիտելիքներ ստանալով է, որ երեխան կատարում է իր առաջին քայլերը հավատքի մեջ: Ինչպես ասում է Պողոս առաքյալը, հավատքը լսվածից է, և լսվածը` Քրիստոսի խոսքից (Հռոմ. 10.17): Նաև մեծապես կարևոր է մկրտությունը: Մկրտության հետ կապված տարբեր դիրքորոշումներ կան բողոքականության և ուղղափառ, առաքյալների կողմից հիմնադրված եկեղեցիների մեջ: Բողոքականներն ասում են, որ երեխաները պետք է մկրտվեն ավելի մեծ տարիքում, որպեսզի հասկանան և սեփական ընտրություն կատարեն: Մինչդեռ ինչպես ծնողները հոգ են տանում երեխայի մարմնավոր խնամքի համար, այդպես էլ առավել ևս պետք է հոգ տանեն երեխայի հոգևոր խնամքի և դաստիարակության համար: Նաև մկրտությամբ է մարդու մեջ ծագում հավատի շնորհը, մկրտությամբ է մարդը դառնում Երկնքի արքայության ժառանգորդ` ստանալով Սուրբ Հոգու շնորհները: Հետևաբար, այս ամենից պետք չէ զրկել երեխաներին: Երեխաները մեծանալով` կարող են իրենք որոշել` շարունակելո՞ւ են դավանել այն հավատը, որին կոչվել են, թե՞ այլ ընտրություն են կատարելու, քանի որ քրիստոնեությունը պարտադրանքի կրոն չէ և կարևորում է մարդու ազատ ընտրությունը: Բայց ծնողները պետք է երեխային բավականաչափ հիմք տան հոգևոր գիտելիքների ու ապրումների, որպեսզի երիտասարդն արդեն կարողանա համեմատելու բան ունենալ այլ կրոնի հակվելու դեպքում և վերջնական ընտրություն կատարել: Լինում է, որ ծնողներն իրենք կրոնական կյանքի միայն ձևական կողմը պահելով` միայն մշուշոտ պատկերացումներ են ունենում քրիստոնեության վերաբերյալ, երեխաներին չեն տալիս անհրաժեշտ գիտելիքներ ու արժեքներ, և դրանից է, որ երիտասարդներն ընկնում են աղանդավորության մեջ կամ նույնիսկ կրոնափոխ լինում: Հետևաբար, պետք է մեծ ուշադրություն դարձնել երեխաների հոգևոր դաստիարակությանը և կրոնական գիտելիքներ մատուցելուն:

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան