Մարկոսի կամ Զորության ավետարանը

«Պետրոսը բացեց բերանն ու ասաց… «Դուք ինքներդ գիտեք այդ խոսքը, որը տարածվեց Գալիլիայից սկսած ամբողջ Հրեաստանով մեկ. Հիսուսին, որ Նազարեթից էր. Աստված Նրան օծեց Սուրբ Հոգով և զորությամբ, և որը շրջեց՝ բարիք անելով ու սատանայից բռնված բոլորին բժշկելով, որովհետև Աստված Նրա հետ էր»» (Գործք Ժ 34, 37, 38): 

Ի՜նչ գեղեցիկ տեսարան են մեր առջև բացում Գործք Առաքելոցի ԺԲ գլխի 3-17 համարները: Այնտեղ նկարագրվում է Պետրոսի՝ բանտից հրաշքով ազատվելն ու նրա գիշերային այցը բարեպաշտ մի կնոջ՝ Մարիամի տուն: Գիշեր էր: Մարիամի տանը շատերն էին հավաքվել, որպեսզի աղոթեին Պետրոսի ազատման համար: Իսկ Պետրոսը, բանտից ազատվելով, եկել-կանգնել էր Մարիամի տան դռան շեմին և անհամբերությամբ բախում էր դուռը:

Վարդուհի անունով աղախինը, դուռը բացելուց առաջ, ականջ դրեց՝ հասկանալու համար, թե ով էր դուռը թակողը: Աղախինն անմիջապես ճանաչեց առաքյալի ձայնն ու, փոխանակ դուռը բանալու՝ ուրախությամբ վազեց իր տիրուհի Մարիամի մոտ՝ Պետրոսի գալը հայտնելու: Տանը եղողներից ոչ ոք չէր հավատում աղախնի ասածին, այլ ամենքն էլ ասում էին նրան. «Խե՞նթ ես, այս ժամին Պետրոսը որտեղի՞ց և ինչպե՞ս կարող էր գալ այստեղ. գուցե նրա հրեշտակն է եկողը»: Սակայն աղախինը իր ասածն էր պնդում, իսկ Պետրոսն էլ չէր դադարում դուռը բախելուց: Վերջապես, դուռը բացում են ու ամենքն էլ ապշած են մնում և, իրենց աչքերն, անշուշտ, ուրախության արցունքներով լցրած, ողջագուրվում են առաքյալի հետ:  

Այս դեպքի մանրամասնություններից պարզ է դառնում, որ Պետրոսը Մարիամի ընտանեկան շրջանակին շատ ծանոթ մեկն էր, այն աստիճան, որ աղախինը առաքյալի ձայնից իսկ ճանաչում է նրան: Ահա այս բարեպաշտ Մարիամի զավա՛կն էր Մարկոս Ավետարանիչը, որը նաև Հովհաննես էր կոչվում: Նա աշակերտն ու թարգմանիչն է եղել Պետրոս առաքյալի:

Մարկոսը, դեռ մինչև Պետրոսին աշակերտելը, զբաղվում էր թափիչի, այսինքն՝ վերարկու ճերմակեցնելու գործով (տե՛ս Մարկ. Թ 2): Պետրոսն իր թղթում հիշատակում է Մարկոսին՝ իբրև իր հոգևոր զավակը․ «Ձեզ ողջունում է Բաբելոնում գտնվող եկեղեցին, որ ընտրված է ձեզ նման, ինչպես նաև՝ իմ որդի Մարկոսը» (Ա Պետ․ Ե 13)։ Մարկոսը Բառնաբասի էլ եղբորորդին էր (տե՛ս Կող․ Դ 10)։ Բառնաբասը ղևտացի էր, հետևաբար նաև Մարկոսն էր ղևտական ցեղին պատկանում։

Մարկոսն ընկերացավ Պողոսին ու Բառնաբասին՝ դեպի Անտիոք ու Կիպրոս նրանց առաքելական ճանապարհորդության ժամանակ, բայց երբ Փոքր Ասիայի խորքերը գնալու անհրաժեշտություն եղավ, Մարկոսը թողեց իր երկու ընկերներին և վերադարձավ Երուսաղեմ։ Իսկ թե ինչո՞ւ հեռացավ նրանցից՝ մեզ հայտնի չէ։ Հավանաբար վտանգավոր ճամփորդություն լինելու պատճառով նա չկամեցավ ընկերանալ նրանց։

Այս է պատճառը, որ Պողոսը երկրորդ ճանապարհորդության ժամանակ հրաժարվեց Մարկոսին իրենց հետ վերցնելուց, ինչի հետևանքով էլ տխրառիթ գժտություն ծագեց Մարկոսի ազգականի՝ Բառնաբասի, և Պողոսի միջև, ու նրանք բաժանվեցին իրարից, և տեղի ունեցան առաքելական երկու ուղևորություններ՝ փոխանակ մեկի։ Բառնաբասը իր ազգական Մարկոսի հետ Կիպրոս գնաց, իսկ Պողոսը ընտրեց Շիղային և մեկնեց Կիլիկիա ու Ասորիք։

Սակայն ավելի ուշ տեսնում ենք, որ Պողոսի ու Մարկոսի միջև եղած թյուրըմբռնումը փարատվում է և նրանք, իբրև գերության ընկերներ, գործակցում են Հռոմում (տե՛ս Կող․ Դ 10)։ Ավելի ուշ շրջանում արդեն Պողոսը, Տիմոթեոսին գրելով, պատվիրում է իր հետ նաև Մարկոսին բերել․ «Մարկոսին վերցնելով՝ քեզ հետ բե՛ր, որովհետև նա ինձ պետք է ծառայության համար» (Բ Տիմ․ Դ 11):

Ուրեմն, Մարկոսը մի որոշ ժամանակ բնակվեց Հռոմում, որտեղ էլ հանդիպեց իր հոգևոր ծնողին՝ Պետրոսին, ու իբրև թարգմանիչ ծառայեց նրան մինչև վերջինիս նահատակության օրը։ Այդ շրջանում է, որ Մարկոսը, ընդառաջ գնալով Հռոմի հավատացյալների խնդրանքին, պատրաստում է իր Ավետարանը՝ ուղղակիորեն տեղեկություններ քաղած լինելով Պետրոսից։

Այդուհետ Մարկոսը մեկնում է Եգիպտոս, որտեղ խիստ հալածանքներ էին սկսվել հավատացյալների դեմ։ Նա մեծ հեղինակություն է ձեռք բերում հատկապես Ալեքսանդրիայում՝ առաքելական գործերի կատարման առթիվ։ Ուստի և վստահելի մի ավանդություն Ալեքսանդրիայի եկեղեցու հաստատումը կապում է Մարկոսի անվան հետ։ Հենց Ալեքսանդրիայում էլ Մարկոսը մարտիրոսվում է հավանաբար 68 թվականին՝ Ներոնի թագավորության 14-րդ տարում։ Նա, ով մի ժամանակ երկչոտ երիտասարդ էր, որը խուսափել էր Փոքր Ասիայի խորքերը գնալու առաքելական ծառայությունից, այնուհետ, սակայն, Հիսուսի քաջազուն զինվորն ու անվեհեր մարտիրոսը եղավ՝ ի պաշտպանություն այն արդարության, որի համար նա նվիրել էր իր կյանքը։

Մարկոսի Ավետարանի ծագման ու վավերականության մասին երկու հնագույն ու հավաստի աղբյուրներ ունենք։ Առաջինը Պապիասի վկայությունն է, որն ավելի արժեքավոր է, քանի որ նա իր վկայությունը Հիսուսի անմիջական աշակերտ Հովհան Երեցից է վերցրել։ Երկրորդ վկայությունը Կղեմես Ալեքսանդրացունն է, որն էլ ժամանակակիցն էր Երանոսի։

Հովհան Երեցը, որը ծնունդով պաղեստինցի ու Պապիասի դաստիարակն էր, Հովհանին այսպես է պատմել Մարկոսի Ավետարանի ծագման մասին․ «Մարկոսը՝ Պետրոսի քարտուղարը լինելով, ճշմարտությամբ գրի առավ՝ ըստ Պետրոսի պատմածի, բայց ո՛չ ժամանակագրական կարգով, քանի որ (Մարկոսը) անձամբ չէր ունկնդրել Հիսուսին և ոչ էլ նրա հետևորդներից էր եղել (*Հովհան Երեցի վկայությունը մինչև այստեղ է, իսկ մնացյալը Պապիասի բացատրությունն է), այլ նա Պետրոսի աշակերտն էր ու պարբերաբար նրանից էր լսել Քրիստոսի կյանքի պատմությունը։ Մարկոսը, թեև չկարողացավ կարգավորված շարադրել Քրիստոսի կյանքի պատմությունը, սակայն ինչ որ գրեց՝ իր լսածները գրեց, առանց որևէ փոփոխության, հապավման կամ հավելման» (ԵՎՍԵԲ․ Եկեղ․ Պատմ․ Գ 39)։

Երկրորդ վկայությունը, որ Կղեմես Ալեքսանդրացունն է, ամբողջացնում է Պապիասի վկայությունը։ Կղեմեսն ասում է․ «Երբ Պետրոսը Հռոմում Ավետարանն էր քարոզում, նրա բազմաթիվ ունկնդիրները խնդրեցին երկար ժամանակ Պետրոսին ընկերակցած ու վերջինիս բոլոր քարոզները լսած Մարկոսին, որպեսզի նա գրի առնի այդ պատմվածները»։ Նույն սուրբ հայրը նաև հավելում է․ «Մարկոսը, համաձայն նրանց խնդրանքի, գրեց ու նրանց հանձնեց Ավետարանը։ Պետրոսը, երբ իմացավ այս, հաստատեց ու թույլ տվեց, որ այն հրապարակայնորեն կարդացվի հավատացյալների բազմության մեջ»:

Այս երկու վկայություններից եզրակացնում ենք, որ Մարկոսի Ավետարանը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ՝ Պետրոսի կողմից պատմված՝ Քրիստոսի գործերի ու հրաշքների հավաքածուն։

***

Սրանք արտաքին վկայություններ էին և, անշուշտ, ամբողջական չէին լինի, եթե ներքին վկայություններ ի հայտ չգային ու չհաստատեին այդ արտաքին վկայությունները։ Եվ, նախևառաջ, դյուրին է հաստատել, որ երկրորդ Ավետարանի հեղինակը եթե ոչ ականատես, ապա առնվազն մի ականատես վկայի խոսքերը հավատարմորեն շարադրող մեկն է եղել, քանի որ Մարկոսի Ավետարանում հանդիպում ենք այնպիսի մանրամասնությունների, որոնք կարող էին միայն իրականությունից վերցված լինել։ Այսպես՝ օրինակի համար, այս Ավետարանը կարդալով է, որ մենք իմանում ենք, թե Գալիլիայի ծովակի վրա՝ փոթորկի ժամանակ, Հիսուս քնած էր նավի հետնակողմում՝ բարձի վրա․ «Նավախելի կողմը՝ բարձի վրա, ննջում էր» (Մարկ․ Դ 38)։

Երբ Հիսուս պիտի բժշկեր Դեկապոլսի համր ու խուլ մարդուն, աչքերը բարձրացրեց ու հառաչանք արձակեց (տե՛ս Մարկ․ Է 34)․ մի մանրամասնություն, որը մյուս ավետարանիչները չունեն։ Դարձյալ, երբ Հիսուս օրհնում էր մանուկներին, միայն նրանց օրհնելով չբավականացավ, այլ, ըստ ավետարանչի, խանդաղատանքով իր գիրկն առավ նրանց (տե՛ս Մարկ․ Ժ 16)։ Նաև, երբ Երիքովում կույր մուրացկան Բարտիմեոսը լսեց, որ Հիսուս իրեն է կանչում, դեն գցեց իր զգեստները և ցատկոտելով Հիսուսի մոտ գնաց. «Եվ նա, դեն գցելով իր զգեստները, վեր կացավ եկավ Հիսուսի մոտ» (Մարկ. Ժ 50): Մի մանրամասնություն, որը մյուս ավետարանիչները չեն ներկայացնում:

Երբ Գեթսեմանիի պարտեզում եկել էին Հիսուսին ձերբակալելու, մի երիտասարդ, որը գիշերանոցով գտնվում էր այդ պարտեզում, սրով ու մահակներով եկածներից վախենալով՝ իսկույն գիշերանոցը թողեց ու մերկ փախավ. մի դեպք, որը միմիայն երկրորդ ավետարանիչն է նկարագրում (Մարկ. ԺԴ 51-52):    

Այս մանրամասնությունները կարդալուց հետո մի՞թե կարելի է երևակայել, որ երկրորդ դարի հեղինակի կողմից հերյուրված ու հնարված կարող են լինել այս աննշան, բայց խիստ կարևոր կետերը. ականատես չեղող որևէ հեղինակ չէր կարող այսպիսի հնարանքներ երկնել:

Արդ, երբ ստիպված լինենք ընդունելու, որ երկրորդ ավետարանչի պատմությունները ականատեսի վկայություններ են, այդուհետ մեզ միայն կմնա ճշտել, թե ո՞վ կարող է եղած լինել այդ ականատես վկան: Այս հարցումի պատասխանը, կարծում եմ, կարող ենք գտնել՝ նկատի առնելով հետևյալ նշաններն ու պարագաները: Այս Ավետարանում մենք տեսնում ենք, որ հեղինակը լռությամբ անցնում է այն բոլոր հանգամանքների կողքով, որոնք Պետրոսի կյանքի փառքի մասին են խոսում: Եվ, ընդհակառակը, հեղինակը ավելի լայն տեղ է հատկացնում այն անցքերին, որոնք Պետրոսի տկարություններն են մատնանշում ու նրան ավելի դատապարտելի եղանակով են ներկայացնում:

Այսպես, օրինակի համար, ավետարանիչը Հիսուսի Այլակերպությունից վեց օր առաջ Պետրոսի հավատքի խոստովանությունն է հիշում՝ առանց հիշատակելու, սակայն, Հիսուսի այն խոսքը, որը Պետրոսի հավատքի խոստովանության մեծությունն ու ճշմարտությունն է հատկորոշում. «Դու վեմ ես, և այդ վեմի վրա պիտի շինեմ իմ Եկեղեցին»: Այս խոսքը, միանշանակ, գովասանք է և Պետրոսի փառքի մասին է վկայում, սակայն հիշատակված չէ այս Ավետարանի հեղինակի կողմից: Մինչդեռ Ավետարանիչը Պետրոսի անձնասիրական ոգու՝ խստիվ պախարակված լինելու հանգամանքը հիշատակում է իր այս խոսքով. «Ետև՛ս գնա, սատանա՛, որովհետև դու Աստծո բաները չես խորհում» (Մարկ. Ը 33):  

Դարձյալ, մի ուրիշ դեպքում էլ հիշատակված է Գալիլիայի ծովակի վրայով Հիսուսի քայլելը, սակայն զանց է առնված Հիսուսի հրամանով նաև Պետրոսի՛ քայլելու իրողությունը, մի պարագա, որը կրկին Պետրոսի փառքի մասին կվկայեր (տե՛ս Մարկ. Զ 50-51): Իսկ ահա Պետրոսի ուրացությունը, որը նրա կյանքի սև էջն է, այս Ավետարանում աքաղաղի՝ երկու անգամ կանչով է «ազդարարվում», մինչդեռ մյուս երեք Ավետարաններում մեկ կանչն է միայն հիշատակվում, մի հանգամանք, որը էլ ավելի աններելի է դարձնում Պետրոսի անկումը (Մարկ. ԺԴ 30, 68-72):

Այս նշաններն ու հանգամանքները կարող են ենթադրել տալ, որ մեր այս երկրորդ Ավետարանը Պետրոսի անձնական հակառակորդ մեկի գործն է, և կամ՝ վերևում հիշատակված նշաններից գուցե ոմանք էլ եզրակացնեն, թե Պետրոսն ի՛նքն է այս գրքի հեղինակը: Բնա՛վ, երբե՛ք, քանի որ Պետրոսից մեզ է ավանդվել վավերական համարվող մի թուղթ, որի ոճը բացարձակորեն նման չէ այս Ավետարանի ոճին: Բացի այդ էլ, շատ դժվար է կարծել, թե Պետրոս առաքյալը՝ գալիլիացի վաղեմի ձկնորսը, Հովհաննես Ավետարանչի նման մտածող և ուսումնասիրող մեկը եղած լինի՝ գրառել կարողանալու համար այսպիսի երկար մի գործ:

Արդ, ուրեմն, եթե Պետրոսի պատմություններն են, որ տեղ են գտել այս Ավետարանի մեջ, և քանի որ դրանք նրա ձեռքի գործը չեն, միայն մեկ տարբերակ է մնում, այն է՝ իր ունկնդիրներից մեկն է գրի առել առաքյալի պատմությունները: Իսկ ո՞վ է այդ անանուն մատենագիրը:     

Եթե Ավանդությունը մեզ չասեր էլ նրա անունը, ապա Պետրոսի առաջին թուղթը մեզ գուշակել կտար այն: Առաքյալն իր այդ թղթում ողջույն է հղում իր որդի Մարկոսի կողմից, անշուշտ, «որդի» բառը հոգևոր իմաստով կիրառելով: Հովհաննես անունը ստացած Մարկոսը որդին էր Մարիամ անունով կնոջ, որի տանը հենց բնակվում էր Պետրոսը: Առաքյալն այնքա՜ն ծանոթ էր այս տան անդամներին, որ աղախինը, առանց նրան տեսնելու իսկ, ձայնից ճանաչում էր նրան (Գործք. ԺԲ 12-17):

Առաքյալը Մարկոսին իր «որդին» է կոչում և այս անվամբ նրան հոգևոր ժառանգորդ է համարում Հիսուս Քրիստոսի գանձի: Ուրեմն, ուրիշ որևէ մեկի չի կարելի «ընծայել» Պետրոսի պատմությունները գրի առնելու գործը, եթե ոչ՝ իր հոգևոր որդուն՝ Հովհաննես-Մարկոսին: Եվ երբ մենք էլ իմացության այս կետին ենք հասնում, այդուհետ ինչպե՞ս չհակվենք ենթադրելու, թե այն երիտասարդ անձը, որի մասին քիչ առաջ խոսեցինք վերջինիս՝ Գեթսեմանիի պարտեզից մերկ փախչելը հիշատակելով, և որը մի շատ խորհրդավոր դեր է կատարում, հենց նույն ինքը՝ Մարկոսն է (տե՛ս Մարկ. ԺԴ 51-52):

Արդյոք ովքե՞ր էին այդ ժամանակաշրջանի այն ունկնդիրները, որոնց Պետրոսը նկարագրում էր Հիսուսի կյանքի պատմությունը: Արդյոք ովքե՞ր էին այն ընթերցողները, որոնց համար Մարկոսը հանձն առավ գրառելու իր Ավետարանը: Այս հարցումների պատասխանը, կարծում եմ, մենք կարող ենք գտնել հետևյալ նշանների մեջ: Ակնհայտորեն երևում է, որ Պետրոսի ունկնդիրներն ու Մարկոսի ընթերցողները միմիայն հռոմեացիները կարող էին եղած լինել, քանի որ հեղինակը ծագումով լատինական բառերի մասնահատուկ ընտրություն է կատարում: Այսպես, օրինակի համար, ավետարանիչը գործածում է հետևյալ լատինատառ բառերը.

Speculator= Ոստիկան, պահակ

Centuria= Հարյուրապետ

Xestes= Կուժ, թակույկ

Aules= Ատյան

Quadrant= Մետաղյա մանրադրամ

Իսկ եբրայեցերեն կամ արամերեն բառերն էլ հեղինակը միշտ բացատրում է, ինչպես, օրինակ՝ «Տալիթա. Կումի», որ նշանակում է՝ «Աղջի՛կ, ելի՛ր», «Եփփաթա», այսինքն՝ «Բացվի՛ր», «Աբբա», որ նույնն է, թե՝ «Հայր», «Էլի, Էլի, լամա սաբաքթանի», որ նշանակում է՝ «Աստված իմ, Աստված իմ, ինչո՞ւ թողեցիր ինձ»:

Մատթեոսի Ավետարանի մասին խոսելիս նշեցինք, որ Մատթեոսը, իր Ավետարանը հրեաների համար գրած լինելով՝ անհրաժեշտություն էր համարել Հիսուսի կյանքի գլխավոր իրադարձությունների առիթով 46 անգամ վկայություններ բերել Հին Կտակարանից: Երկրորդ Ավետարանի հեղինակը, սակայն, բացի իր Ավետարանի սկզբում հիշատակածից, Հին Կտակարանից որևէ վկայություն չի մեջբերում, քանի որ նա իր Ավետարանը հրեաների համար չէր գրում, այլ՝ հռոմեացիների, որոնց համար հրեական Սուրբ Գիրքը որևէ նշանակություն չուներ:

Նաև, երբ երկրորդ Ավետարանի հեղինակը Սիմոն Կյուրենացու մասին է խոսում, նրա՛, ով ագարակից վերադառնալու ժամանակ Հիսուսի խաչը տարավ, հայտնում է, թե այդ Սիմոնը հայրն էր Ալեքսանդրի և Ռուփոսի: Արդ, որտե՞ղ էին այս անձինք երկրորդ Ավետարանի գրման ժամանակ: Պողոս առաքյալի՝ հռոմեացիներին ուղղված թուղթը գալիս է լուսաբանելու այս հանգամանքը: Պողոսն իր նամակում բարևներ է հղում Ռուփոսին և նրան Տիրոջ ընտրյալ է անվանում. «Ողջունեցե՛ք Ռուփոսին՝ ընտրյալին ի Տեր, և նրա մորը, որ իմ մայրն էլ է» (Հռոմ. ԺԶ 13): Սիմոն Կյուրենացու որդիները այդ ժամանակ Հռոմում էին բնակվում և այդ թվականին, առհասարակ, շատ հրեաներ էին գաղթել այնտեղ:

Պողոսը, որն Արևելքում ճանաչել էր Սիմոն Կյուրենացու որդիներին, նրանց ողջույն է հղում իր նամակով: Մեր այս Ավետարանի հեղինակն էլ, որն իր աշխատությունը գրելու ժամանակ աչքի առաջ ունեցել է նրանց անունները, բնականաբար, կարիք է զգացել մեծարելու նրանց՝ հիշելով այն անզուգական դերը, որն իրենց հայրը կատարեց խաչի ողբերգության մեջ: Այս բոլոր նշաններից որոշակիորեն պարզ է դառնում, որ երկրորդ Ավետարանի հեղինակը նույն ինքը՝ Մարկոսն է, և որ այն ուղղված է հռոմեացիներին: Այս ամենը համահունչ է արտաքին վկայություններին և ավանդություններին:

Ըստ այսմ, Մարկոսը, իր Ավետարանը հռոմեացիներին հասցեագրելով, պարտավորված էր Հիսուսի կյանքը այնպիսի հասկանալի ոճով ու բացատրության այնպիսի եղանակով ներկայացնել, որպեսզի այդպիսով հնարավոր լիներ դյուրությամբ ճանաչեցնել Քրիստոսին ու Նրա ունեցած դերը:

Արդ, ինչպես հայտնի է, հռոմեացիները Զորությանը մեծապես կարևորություն տվող ժողովուրդ էին, և ինչպես որ հույները՝ Գեղեցկության, իսկ հրեաները՝ Սրբության պաշտամունքն ունեին, այդպես էլ հռոմեացիները պաշտում էին Զորությանը: Իրենց մեծամեծ հաղթանակները, իրենց անհամար բանակները, իրենց մեծազանգված միջոցառումները, իրենց հաղթական ու փառահեղ կամարները, իրենց հսկայական ամֆիթատրոնները, այս բոլորը ցույց են տալիս, թե նրանք ինչքա՜ն կարևորություն էին տալիս նյութական ուժին:

Արդ, ուրեմն, եթե Հիսուս հռոմեացիներին ներկայացվեր Իր աստվածային զորության տեսանկյունից, այդ, անշուշտ, շատ ավելի նպատակահարմար կլիներ և ժողովրդի ուշադրությունն էլ դյուրությամբ հնարավոր կլիներ սևեռել Հիսուսի վրա: Պետրոս առաքյալն այս սկզբունքը շատ լավ ըմբռնեց իր քարոզության ժամանակ, և Մարկոսն էլ, նրա նմանողությամբ, հետևեց այդ ուղղությանը իր Ավետարանը գրելու ընթացքում, ինչի շնորհիվ այդ Ավետարանը եղավ հոգևոր զորությունների դրսևորման մասին վկայող ամփոփ պատմությունների մի շարք: Այս իսկ պատճառով է, որ ես այս Ավետարանը կոչեցի «Զորության Ավետարան»:

Մարկոսի Ավետարանը բոլոր Ավետարանների մեջ ամենահամառոտն է: Այն բաժանված է տասնվեց գլուխների: Այնտեղ միայն Քրիստոսի հրաշքներն են պատմվում, քարոզության մասին շատ քիչ բան է գրված: Տասներկու անգամ Մարկոսը նկարագրում է Քրիստոսի գործած հրաշքների՝ ժողովրդի վրա թողած տպավորությունը:

Ես կարծում եմ, որ բոլոր ժամանակներից առավել՝ ա՛յժմ է անհրաժեշտ աշխարհին Զորության մի Ավետարան ցույց տալ: Ի նկատի ունեցեք, որ աշխարհը երբևէ այնքա՜ն կարիք չի ունեցել անպարտելի մի զորության, որքան որ այժմ: Հակառակ գիտական նորանոր հայտնությունների հետևանքով ձեռք բերված առաջադիմություններին, հակառակ նյութական զորության մեծամեծ հրաշալիքներին, 20-րդ դարի մարդն իրեն անհավատալիորեն տկար է զգում, և որքան որ նյութական աշխարհում «զորություններ» է ձեռք բերում, նույն համեմատությամբ էլ սոսկումով տեսնում է այդ զորությունները չեզոքացնող իր տկարությունների ու անզորության «հայտնությունը»:

Պետք է ասել, որ արդի քաղաքակրթության մեծազանգված և հսկայածավալ կառույցի բոլոր հիմքերը ցնցված ու խախտված են: Ատելավառ ու փոթորկահույզ կրքերը մռնչում են ամեն կողմում, ազգամիջյան պատերազմը դամոկլյան սրի պես կախված է քաղաքակիրթ աշխարհի գլխավերևում: Համընդհանուր հուսախաբություն է տիրում, և այն օրըստօրե ավելանում է: Մարդը տխուր է. նա ամենուր իրեն աննպատակ ու միայնակ է զգում և անիծում է իր ծնված օրը, քանի որ ապշությամբ տեսնում է, որ բոլոր ուղղություններում ինքը տկար է:

Մարդն ինքն իրեն մի պահ ուժեղ է կարծում, ինքն իրեն հսկա մի ուժ է համարում, սակայն մեկ էլ հանկարծ նկատում է, որ ինքը նման է կավե ոտքերով հսկա արձանի, որը դատապարտված է տապալվելու, ջախջախվելու: Արդյոք քրիստոնեական Եկեղեցին կարո՞ղ է աշխարհին տալ սրտապնդող ու մխիթարական գեթ մի բան: Առանց ուրանալու այն, ինչ Եկեղեցին արել է անցյալ դարերի ընթացքում և ինչ որ մինչ օրս էլ անում է աշխարհի փրկության համար՝ հարկ է ասել, որ ներկայումս Եկեղեցին մեծ ճիգ պիտի գործադրի՝ չարը իր արմատներով հանդերձ ոչնչացնելու համար, ինչի համար էլ մի մահացու հարված տալու անհրաժեշտությունը կա:

Արդ, Եկեղեցին ինչպե՞ս կարող է այդ ուժգին հարվածը հասցնել այս ժանտաժուտ չարին: Միայն Մարկոսի Ավետարանն է, որ կարող է պատասխան տալ այս հարցին. անհրաժեշտ է այդ Ավետարանի քարոզած ամենազոր Քրիստոսին մոտենալ, Նրան, ով Իր երկրավոր կյանքում ամենուր իր մեծամեծ զորություններով հանդես եկավ և բժշկումներով էլ սքանչացում պատճառեց ամենքին ու, չարի իշխանությունը խորտակելով, մարդկության մխիթարությունը եղավ: Չարը կենդանանում է, երբ Քրիստոսի փրկարար գործը չի շարունակվում: Չարը տարածվում է, երբ մարդու մեջ պակասում է հավատքը:

Աշխարհը իրապես զորավոր դարձնելու և փոխակերպելու համար հարկ է ունենալ ա՛յն հավատքը, որը Հիսուս Իր երկրային կյանքի ընթացքում պահանջեց բոլոր նրանցից, ովքեր տկար, քայքայված, տանջված ու հոգնաբեկ էին զգում իրենց: Հիսուս նույնիսկ Իր անձի մեջ տկար զգաց Իրեն, երբ հավատքի ուժը տկարացավ Իր շուրջն ու Իր ներսում (հմմտ. Մարկ. Զ 5-6):

Եվ ամեն անգամ, երբ Նա Իր ներսում Իրեն անհաստատ ու դյուրաբեկ էր զգում, ինչպես որևէ ուրիշ անհատ կարող էր այդպիսի զգացողություն ունենալ, անմիջապես Ինքն Իրեն հաղորդակցության և հարաբերակցության մեջ էր դնում Աստծու հետ ու այդպիսով պահպանում էր այն գերահրաշ զորությունը, որով Նա իրագործեց աշխարհի փրկությունը: Այդ զորությունը հենց իսկ Աստծո՛ւ զորությունն է: Քրիստոսի այս զորությունը ամեն բանից առաջ հոգեկան, բարոյական զորությունն է: Այն թեև նյութական զորության նման աչքի համար տեսանելի չէ, սակայն նյութական զորությունից գերազանցորեն տարբերվող հավիտենական արդյունքներ է բխեցնում:

Մարկոսի Ավետարանի միջոցով տեսնում ենք, որ Հիսուս մարդու մեջ երևան է հանում այն թաքուն պահված զորությունը, որը մինչ այդ ոչ ոք չէր կարողացել նշմարել: Այդ թաքուն մնացած հոգեկան զորության հայտնությունները նկարագրված են այս Ավետարանում. զորություն, որը կարող է խորտակել մինչև անգամ Երիքովի ամուր պարիսպները, զորություն, որը կարող է խաղաղեցնել օվկիանոսի ամեհի ալիքները, զորություն, որը կարող է նույնիսկ սանձել առյուծներին, զորություն, որը կարող է մինչև իսկ լեռները շարժման մեջ դնել:

Աղոթե՛նք, որպեսզի Երկինքը մեզ պարգևի այդ զորությունը.

«Տո՛ւր ԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆ Քո ծառային,

Փրկի՛ր Քո աղախնու որդուն

Եվ ինձ վրա դրոշմի՛ր

Բարության նշանը Քո:

Ամեն»:

 

 

Տեր Ղևոնդ վրդ. Դուրյան, «Պարզ քարոզներ», Գ հատոր, Փարիզ, 1925 թ.

Արևելահայերենի վերածեց Գևորգ սրկ. Կարապետյանը