Մյուռոնօրհնեք, պատմական ակնարկ

 Հին և Նոր Կտակարաններ, ավանդություն

Գիտենք, որ Մովսես Մարգարեն` Սինա լեռան վրա, աստվածային պատգամով ստացավ օծության յուղի պատրաստման կերպը (Ելք Լ 22-25):

Ձիթենու յուղը իբրև օծանելի շատ հին ժամանակներից գործածելի է եղել: Մարմնի օծումը տեղի էր ունենում լվացումների հետ, երբ զարդարվում էին (Հռութ Գ:3) կամ ուրախական և տխրական հանդեսների համար պատրաստվում  (Ամոս Զ:6):

Հին Կտակարանում օծության յուղը համարվում է այն նյութեղեն և տեսանելի միջոցը, որով Աստծու Հոգին ներգործում է թե´ մարդկանց և թե´ առարկաների վրա` պարգևելով աստվածային շնորհ և զորություն հոգևոր-ծիսական համապատասխան արարողությունը և գործառույթն իրականացնելու համար: Հենց այս իրողության հիման վրա է, որ Հին Ուխտում օծության յուղով օծված թագավորներն անվանվում էին Տիրոջ օծեալ, ինչպես Սամուել մարգարեն օծեց Սավուղին և Դավթին (Ա Թագ. Ժ:1, Բ Թագ Ա:13): Եթե Սամուելը օծեց թագավորներին, ապա Հակոբը օծեց իր գլխի տակի քարն այնտեղ, որ Աստված երևացել էր Նրան (Ծննդ. ԻԸ:16-19), Մովսեսն էլ օծեց վկայության խորանը` Սրբության սեղանով և ավազանով մեկտեղ (Ելք Խ:9-11): Նույն խորանին և սեղանին սպասավորող քահանան, ով ամբողջ կյանքը նվիրված պետք է լիներ Աստծո պաշտամանը, օծմամբ էր ընդունում իր սուրբ կոչումը (Ելք Խ:13-15):

Քրիստոսի ժամանակ սովորություն էր մնացել հյուրին պատվել` գլուխը յուղով օծելով կամ ոտքերը թանկագին յուղով օծելով (Մարկ ԺԴ:3, Հովհ. ԺԲ:3): Կար հիվանդներին (Մարկ Զ:12-13), մահացածներին (Մարկ ԺԶ:1) օծելու սովորություն: Երբ Քրիստոս թաղվեց կանանյք գնացին Քրկստոսի մարմինը յուղով օծելու (Մարկ ԺԶ:1):  

Հայ եկեղեցու ավանդույթի մեջ Հայոց Մյուռոնը բխեցնում է այն յուղից, որը պատրաստեց Մովսես մարգարեն: Թե ինչպես Մովսեսի պատրաստած յուղը հասավ մինչև Հիսուս, և ինչպես Թադեոս առաքյալը այն Հայատան բերեց, և ապա գտավ Լուսավորիչը` միախանելով իր օրհնած Մյուռոնին` այս մասին տեղեկանում ենք միջնդարյան հայկական ձեռագրերում, այնքան տարածված «Յաղագս պատմութեան սուրբ եւ աստուածային իւղոյն» գործում: Այստեղ նկարագրվում է, որ Մոսվեսի պատրաստած այս յուղը իսրայելացիներն իրենց հետ Ավետյաց երկիր բերեցին, երբ կառուցվեց Երուսաղեմի տաճարը, պահեցին այնտեղ մինչև Զաքարիա քահանայապետի ժամանակ: Վերջինիս սպանությունից հետո նրա կինը` Եղիսաբեթը, այս յուղը իր հետ է վերցնում և փախչում է անապատ` փրկելու համար նոր ծնված Հովհաննես Մկրտչին, քանի որ Հերովդեսը հրամայել էր կոտորել մինչև երկու տարեկան և դրանից փոքր բոլոր մանուկներին: Մանկանը փրկելով` Եղրսաբեթը ևս զոհ է գնում Հերովդեսի զինվորներին: Այս յուղը գտնում է այն մեղավոր կինը, ով Բեթանիայում հենց այդ նույն յուղով այնուհետև օծելու էր Հիսուսին:

Ինչպես Ավետարանում է նկարագրում. «Երբ Հիսուս եկավ Բեթանիա, բորոտ Սիմոնի տունը, նրան մոտեցավ մի կին, որ մի շիշ թանկարժեք յուղ ուներ, և թափեց այն իր գլխին, մինչև Նա սեղան էր նստել» (Մատթ. ԻԶ:6): Իսկ երբ Քրիստոսի առաքյալները Սուրբ Հոգու շնորհները ստանալուց հետո, մեկնում են աշխարհի չորս ծագերը` Ավետարան քարոզելու, Թադեոս առաքյալը այդ յուղից իր հետ վերցնում է և քարոզելով հասնում Հայսատան: Մինչև Հայստան հասնելը, այդ յուղով Եդեսիայում բժշկում է Աբգար թագավորին, և Աբգարը հավատում է ու Քրիստոնյա դառնում: Թադեոս առաքյալը Հայոց Սանատրուկ թագավորի մոտ Արտազ գնալիս, Տարոնով անցնելիս երկնային ազդմամբ այդտեղ մի ծառի տակ է պահում այս յուղով լի շիշը, ինչպես նաև իր հետ Հայոց աշխարհ բերած աստվածաբուխ Սբ. Գեղարդով մի աղբյուր է բխեցնում և շարունակում ճանապարհը դեպի Արտազ, որտեղ էլ նահատակվում է: Սբ. Յուղը այնտեղ պահված է մնում, մինչև Հայոց Դարձը: Կեսարիայից Հովհաննես Մկրտչի և Սբ. Աթանագինեսի մասունքները Տարոն աշխարհ բերած Հայոց Լուսավորիչը, երբ հիմնում է Մշո Սուրբ Կարապետի վանքը, այնուհետև տեսնում է մի լույս, որը կամարաձև իջնում է այն վայրում, ուր յուղն էր դրված: Լուսավորիչը գտնում է այդ յուղը և «իւղն այն աստուածային ոչ պակասի եւ ոչ թերանա մինչեւ ցայսօր, վասնզի Հոգին Սուրբ է ի նմա, եւ որք հաւատով կան առաջի սուրբ իւղոյն, առնուն զխնդրելին իւրեանց, մանաւանդ որք երկիւղիւ եւ հաւատով սպասաւորեն նոցա ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ, որ է օրհնեալ, Ամէն»:

Մոսվես մարգարեի պատրաստած յուղի` Թադեոս առաքյալի կոմից Հայաստան բերելու մասին հիշատակվում է Եղրդուտի վանքի կոնդակում, որը թվագրված է 1445 թվականով և վերագրվում է Գրիգոր 7 Ջալալբեկյանց Մակվեցի կաթողիկոսին: Կոնդակի սկզբում համառոտ ներկայացվում է վանքի պատմությունը և թվարկվում են այտեղ պահվող սրբությունները: Հիշվում է Թադեոս առաքյալի Հայսատան բերած օծության յուղը, և շեշտվում է, որ դա Մովսես Մարգարեի պատրաստած յուղն է: Ինչպես կոնդակում է գրված. «Նախ ի սուրբ շիշ իւղոյս, զոր Մովսէս օրհնեաց եւ օծեաց զմարգարէսն եւ զքահանայս եւ զթագաւորսն: Եւ Սամուէլ մարգարէն օծ զԴաւիթ եւ զայլ մարգարէսն: Եւ կինն պոռնիկ եհեղ ի վրայ գլխոյն Քրիստոսի եւ Յիսուս յետ խաչելիութեան օրհնեց եւ ետ յառաքեալսն եւ Սուրբն Թադէոս բերեալ եդ աստ»:

Վարդան Արևելցին էլ իր նշանավոր «Աշխարհացոյց»-ում գրում է. «Եղդուտի վանքը Սուրբ Հովհաննեսն է, ուր կա Սուրբ Հովհաննես (Մկրտչի) մասունքներից և յուղի շիշը, որը բերեց Թադեոս առաքյալը:

Համաձայն Հայոց Եկեղեցու հնավանդ աղբյուրների` օծության այս յուղն է, որը խառնվում է լուսավորչի օրհնած Հայոց առաջին Մյուռոնին և Սրբալույս Մյուռոնին միաշախախված` առաջին անգամ ցոլանում է Հայոց Դարձի ժամանակ` Արածանիի ջրերում:

1 Տե´ս Երևանի Մատենադարան, ձեռգ. հմր. 2547, թերթ 168բ-172բ:

2 Նույն տեղում, թերթ 172բ:

3 ՀՀ. Ոսկեան, Տարոն Տուրուբերանի վանքերը, Վիեննա, 1953, էջ 109:

Եղրդուտի այս կոնդակի մասին տե´ս նաև Գ. Բադալյան, Տարոնի Ս. Հովհաննեսի (Եղրդուտի)

 վանքի 1441 թվականի կոնդակը, «Էջմիածին», 1997, էջ 88-105:

4 Աշխարհացոյց Վարդանայ վարդապետի, Քննական հրատարակութիւն Հ. Պերպերեանի, Փարիզ, 1960, էջ 20: